Δύο κινεζικά ποιήματα αποχωρισμού

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 Μπάι Τζουγί

 

Δύο ποιήματα αποχωρισμού
από τον φίλο του, Γιούαν Τζεν

 

 

 

              Πλάι στη λίμνη, με την σκέψη σ’ εκείνον

 

Άνοιξη δίχως σύντροφο – λιγοστοί περίπατοι

 

Κάθε χαρά χωρίς εσένα, πιο λίγη από μισή

Κι ακόμα λιγότερη σήμερα –

σχεδόν ανυπόφορος ο Κήπος

με τις Βερικοκιές

 

Είχαν βγει για περίπατο όλοι

Εσύ όχι

 

 

*

 

              Μελαγχολία μετά την αναχώρησή του

 

Βρέχει φύλλα νεκρά

Φυσάει ξερά λουλούδια

 

Λυπητερό φθινόπωρο ξανά

φυτρώνει εδώ –

απόμερη ερημιά

Χειρότερα –

χώρισα μόλις απ’ τον φίλο

Μέσα μου πια καμμιά χαρά

 

Και ας τον ξεπροβόδισα κι ας βρίσκεται

η καρδιά μου πιο πέρα

κι από την Πέρα Πύλη

 

Καμμιά ανάγκη γι’ αμέτρητους φίλους

καλύτερα δυο σκέψεις ταιριαστές

 

Μόνο ένας φίλος έφυγε και βρέθηκα

σ’ ερημωμένη πόλη                                     

 

 

      ~ ελεύθερη εκδοχή: Παναγιώτης Ιωαννίδης

 

 

*

 

Όπως οι περισσότεροι ποιητές της Αυτοκρατορικής Κίνας, έτσι και ο Μπάι Τζουγί (Bai Juyi, 772-846) και ο Γιούαν Τζεν (Yuan Zhen, 779-831, γνωστότερος ως πεζογράφος) υπήρξαν και υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι της αυτοκρατορικής διοίκησης, τον καιρό της Δυναστείας Τανγκ (618-907): της χρυσής εποχής, δηλαδή, της κλασσικής κινεζικής ποίησης. Γνωρίστηκαν όταν έδιναν εξετάσεις (ΑΣΕΠ avant la lettre, απολύτως αδιάβλητες) για να προσληφθούν· φυσικά, έπρεπε να αριστεύσουν και στην ποιητική σύνθεση. Τούτο δεν σήμαινε μόνον να γνωρίζουν τους (πολλούς και αυστηρούς) κανόνες για την συγγραφή των διαφορετικών ειδών ποιημάτων, αλλά και όλη την ποιητική γραμματεία, από την πρώτη αρχή της ώς τις μέρες τους. Και μάλιστα απ’ έξω κι ανακατωτά, ώστε να είναι σε θέση να υφαίνουν πάντα μες στα δικά τους ποιήματα –απαραίτητο στοιχείο της τέχνης τους– λεπτές, πρωτότυπες, αλλά αναγνωρίσιμες αναφορές σε παλαιότερα ποιήματα άλλων.

 

Έγιναν φίλοι αμέσως (κάποιοι λεν: κι εραστές). Μα, καθώς συχνά υπηρετούσαν ο ένας στη μια, κι ο άλλος στην άλλη άκρη της αχανούς Αυτοκρατορίας, έσμιγαν αραιά και πού: κάθε που ο Αυτοκράτορας αποφάσιζε για τις νέες προαγωγές και μεταθέσεις, και τους καλούσε στην πρωτεύουσα να τις ανακοινώσει. Μετά το πέρας μιας από αυτές τις συναντήσεις τους, μπήκαν μες στα πλεούμενά τους, να φτάσουν ο καθένας στην επαρχία όπου όφειλε, σε κατευθύνσεις αντίθετες.

 

Είπε τότε ο Μπάι Τζουγί (ή μήπως ήταν ο Γιούαν Τζεν;):

– Άσε με να σε συνοδεύσω μερικά μίλια προς τα εκεί που πας, και μετά γυρνάω πάλι. Έπλευσαν έτσι λίγα μίλια, συζητώντας, ανταλλάσοντας στίχους, και σιωπώντας.

Όταν ήρθε η στιγμή να χωρίσουν, είπε ο Γιούαν Τζεν (ή μήπως ο Μπάι Τζουγί):

– Άσε να πλεύσω πλάι σου λίγα μίλια ακόμη, κι ύστερα επιστρέφω.

Αυτό επαναλήφθηκε κάμποσες φορές, μέχρι που νύχτωσε.

Βγήκε το φεγγάρι, τους είδε να συνεχίζουνε το πέρα-δώθε ώς την αυγή.

Τότε χωρίσαν, και πήρε ο καθένας τον δρόμο του.

 

Μετά από κάποιον απ’ αυτούς τους αποχαιρετισμούς και αποχωρισμούς, θα έγραψε ο Μπάι Τζουγί τα δυο ποιήματα που με συγκίνησαν όσο κι η μικρή ιστορία του πηγαινέλα στο ποτάμι, και θέλησα να αποδώσω στη γλώσσα μας το 2009. Έτσι, μού είναι δύσκολο σήμερα να εξακριβώσω ποιες αγγλικές και γαλλικές μεταφράσεις χρησιμοποίησα – αλλά θαρρώ δεν έχει και μεγάλη σημασία, τόσο ελεύθερες που είναι οι ελληνικές εκδοχές. Εξάλλου, και τα λίγα στοιχεία που προηγήθηκαν, από μνήμης παραθέτω· μπορεί και να μην έγιναν έτσι ακριβώς.

 

~

 

Αυτή ήταν η συμβολή μου στο αφιέρωμα στην Κίνα που επιμελήθηκε ο Γιώργος Χουλιάρας στο περιοδικό "χάρτης", τ. 36, Δεκ. 2021.

Η φωτογραφία μου είναι από την Πάτμο, Αύγ. 2017.

η δύναμη του γούστου

Ζμπίγκνιεφ Χέρμπερτ

Η ΔΥΝΑΜΗ ΤΟΥ ΓΟΥΣΤΟΥ

Στην Καθηγήτρια Ιζυντόρα Ντάιμπσκα

Δεν χρειάστηκε κάνα σπουδαίο φρόνημα

γιά την άρνηση τη διαφωνία την επιμονή

ένα ίχνος αναγκαίου θάρρους τό ’χαμε

μα κατ’ ουσίαν ήταν ζήτημα γούστου

Ναι γούστου

που έχει ίνες ψυχής και χόνδρους συνείδησης

Ποιός ξέρει αν ήταν μεγαλύτερος και νοστιμότερος ο πειρασμός

αν μας είχανε στείλει γυναίκες ροδαλές και λεπτές σαν γκοφρέτες

ή πλάσματα φανταστικά του Ιερώνυμου Μπος

μα με τι έμοιαζε η κόλαση τότε

λάκκος λάσπης στενό μαχαιροβγάλτη στρατώνας

που λεγότανε Θέμιδος Μέλαθρον

ένας ψευτοΜεφιστοφελής με σακκάκι του Λένιν

έστειλε τα εγγόνια της Ηούς στο χωράφι

αγόρια με πρόσωπα πατατοφάγων

κακάσχημα κορίτσια με κόκκινα χέρια

Ειλικρινά η ρητορεία τους ήταν απλώς της πλάκας

(ο Μάρκος Τύλλιος στριφογύριζε στον τάφο του)

άλυσοι ταυτολογιών ολίγες παραπαίουσες έννοιες

διαλεκτική βασανιστών συλλογισμός δίχως χάρη

σύνταξη στερημένη από την ομορφιά της υποτακτικής

Τωόντι η αισθητική μπορεί να χρησιμεύσει στη ζωή

δεν πρέπει να αμελούμε την μελέτη του ωραίου

Πριν συγκατατεθούμε ας εξετάζουμε εξονυχιστικά

αρχιτεκτονικές μορφές ρυθμούς της γκάιντας και του τύμπανου

τα επίσημα χρώματα τις χυδαίες τελετές της ταφής

Τα μάτια και τ’ αυτιά μας να υποταχθούν αρνήθηκαν

πριγκηπικές οι αισθήσεις μας επέλεξαν εξορία υπερήφανη

Δεν χρειάστηκε κάνα σπουδαίο φρόνημα

ένα ίχνος αναγκαίου θάρρους τό ’χαμε

μα κατ’ ουσίαν ήταν ζήτημα γούστου

Ναι γούστου

που σου λέει να αποχωρήσεις μ’ αηδία ν’ αποστρέψεις το βλέμμα την περιφρόνησή σου να φτύσεις κατάμουτρα

ακόμα κι αν γιά τούτο πέσει του σώματός σου το ακριβό κιονόκρανο

η κεφαλή

*

Τώρα που κυκλοφόρησε το 6ο τεύχος του "Τεφλόν", μου 'επιτρέπεται' να αναρτήσω εδώ αυτό το ποίημα, που δημοσιεύτηκε στο προηγούμενο, 5ο τεύχος.

Είναι κρίμα να μην μπορούμε στα ελληνικά να χρησιμοποιήσουμε, αντί για το "γούστο", τις κυριολεκτικές μεταφράσεις: «γεύση», ή «όρεξη». Όπως και να 'χει πάντως, η επίκληση της αισθητικής αποστροφής ως αιτίας για την μη συνεργασία τους με το καθεστώς, ήταν, φαίνεται, κοινός τόπος για όσους εξηγούσαν την στάση τους στην κομμουνιστική Πολωνία. (Λέγεται ότι κάτι αντίστοιχο είχε πει και ο Λουτοσλάφσκι.)

Το ποίημα περιέχεται στο βιβλίο Ανταπόκριση από μιά πολιορκημένη πόλη, που εκδόθηκε το 1983: έχει ήδη αναφανεί, δηλαδή, η ελπίδα της «Αλληλεγγύης» του Γκντάινσκ, αλλά η χώρα περνά άλλη μιά σκοτεινή δικτατορία. Είναι αφιερωμένο στην Πολωνέζα φιλόσοφο Ιζυντόρα Ντάιμπσκα, η οποία γεννήθηκε στο –νυν εν Ουκρανία– Λβουβ. Υπήρξε μέλος του παράνομου πανεπιστήμιου που λειτουργούσε υπό την ναζιστική κατοχή, και μετέπειτα καθηγήτρια στο Ινστιτούτο Φιλοσοφίας του Γιαγκελλόνιου Πανεπιστημίου της Κρακοβίας, θέση από την οποία οι αρχές την απομάκρυναν την δεκαετία του 1960, λόγω της κριτικής που ασκούσε στον μαρξισμό.

Η απόδοσή μου στα ελληνικά στηρίχτηκε στην αγγλική μετάφραση της Alissa Valles [Z. Herbert, The Collected Poems - 1956-1998, Ecco 2008], από τις σημειώσεις τής οποίας άντλησα και τις πληροφορίες γιά την Ντάιμπσκα.

[φωτ.: π.ι., βαρσοβία, iii.2010]

σκιουράκια για το 2012

Οι σκίουροι πετούν

Θεριεύουν

Της νύχτας τα βουνά

[Μιτσουχάσι Τοσίο, 1920-2001]

Λέει ο Σουνρύου Σουζούκι: «Ό,τι βλέπουμε αλλάζει, χάνοντας την ισορροπία του. Ο λόγος που καθετί φαίνεται όμορφο είναι επειδή βρίσκεται εκτός ισορροπίας, ενώ το βάθος του πάντα στέκει σε απόλυτη αρμονία.» Και λίγο πιό μετά: «Ο Ντογκέν λέει: “Ο χρόνος κυλά απ’ το παρόν στο παρελθόν”». Και συνεχίζει, μιλώντας για τη γυναίκα του ξακουστού πολεμιστή Γιοσιτσούνε, που, αφού εκείνος σκοτώθηκε, έγραψε –

Σαν την κλωστή

Που ξετυλίγεται

Απ’ την κουβαρίστρα

Θέλω τα περασμένα

Να γίνουν τώρα

Τότε κουβάρι ξετυλίγονται τα γιαπωνέζικα ποιήματα, διαβασμένα καιρό. Ανοίγω πάλι τα βιβλία, κι ακολουθώ τα σημαδάκια που διαλέγουν με μολύβι: τάνκα και χάικου, πεντάστιχα και τρίστιχα. Με τα τρίστιχα νά ’χουν γεννηθεί απ’ το παιχνίδι των φίλων, να φτιάχνουνε γιρλάντες με πεντάστιχα: γράφοντας ο πρώτος τρεις στίχους, ο επόμενος δυό, ο τρίτος άλλους τρεις, ο τέταρτος πάλι δύο, και ουτωκαθεξής – δένοντας ο ένας με του άλλου την φωνή.

Κοιτάζω πάλι: το παρελθόν ξαναγίνεται παρόν.

*

Κανείς δεν μίλαγε

Οικοδεσπότης καλεσμένοι

Τα λευκά χρυσάνθεμα

[Ρύοτα]

Άγνωστο πόσο πριν από τον 8^ο αιώνα, όμως σίγουρα μακρυά από τον καλό της, η Πριγκήπισσα Ίουα ίσως, μα μπορεί κι η Πριγκήπισσα Σοτόσι, αλλά τελοσπάντων μάλλον κάποια άλλη, έγραψε –

Πολύ βαστά

Το ταξίδι του Κυρίου μου

Να βγω να ψάξω στο βουνό

Για να τον συναντήσω;

Ή ήσυχα να καρτερώ;

Αν τό ’γραψε η Ίουα, θά ’ναι για τον αγαπημένο κι αδελφό της, Πρίγκηπα Κάρου – αργότερα όμως, η Δέσποινα Οτόμο νο Σακανόε προσμένοντας τον ανηψιό της Οτόμο νο Γιακαμότσι –

Του νεαρού Κυρίου μου

Λεπτά τα ενδύματα

Ω άνεμοι του Σάχο

Μη φυσάτε πολύ δυνατά

Μέχρι να φτάσει σπίτι

Άραγε για τον ίδιον να είχε πει –

Μη χαμογελάς

Σαν βουνό καταπράσινο

Με σύννεφο

Να διαβαίνει μπροστά του

Θα λεν πως αγαπιόμαστε

Μα κι αυτός, κάθε άλλο παρά ντρόπιασε το σόι του:

Όταν βλέπω την πρώτη νέα σελήνη

Αχνή στο λυκόφως

Σκέφτομαι τα φρύδια νυχτοπεταλούδας

Ενός κοριτσιού που είδα

Μόνο μιά φορά

Η κραυγή του ελαφιού

Τόσο τρανή

Μες στ’ αδειανά βουνά
Που μιά ηχώ

Της απαντά σαν νά ’ταν ελαφίνα

Τότε λοιπόν, στην αυγή του 8^ου αιώνα, έστειλε –όπως συνηθιζόταν– στην γυναίκα με την οποία μόλις είχε μοιραστεί την νύχτα, ο Φουτζιουάρα νο Χιροτσούγκου το ποίημα αυτό, δεμένο μ’ έναν κλώνο κερασιάς:

Σε κάθε κλαδάκι

Απ’ αυτά τα λουλούδια

Εκατοντάδες λέξεις

Κρύβονται

Μην τους φερθείτε αστόχαστα

Κι εκείνη αμέσως –όπως επίσης επιβαλλόταν– του αποκρίθηκε:

Σε κάθε κλαδάκι

Απ’ αυτά τα λουλούδια

Εκατοντάδες λέξεις

Πώς να χωρέσουν;

Μήπως τσακίστηκαν;

Εκεί κοντά κι ο Γιαμάμπε νο Ακαχίτο, «κασέι», τουτέστιν ‘αγιοποιηθείς’ ποιητής –τόσο σπουδαίος κρίθηκε– έγραψε:

Ήτανε αύριο

Να πάω στ’ ανοιξιάτικα λιβάδια

Να κόψω τα χλωρά βλαστάρια

Χιόνιζε όλη μέρα χθες

Και χιόνισε όλη μέρα σήμερα

και –

Σηκώνεται η ομίχλη

Από τις ήσυχες λίμνες της Ασούκα

Η ανάμνηση

Δεν περνά

Τόσο εύκολα

Την ίδια εποχή, περί το 700 δηλαδή, έζησε και ο κατά πολλούς μέγιστος ποιητής της Ιαπωνίας, ο Κακινομότο νο Χιτομάρο, ‘αγιοποιηθείς’ κι αυτός.

Σήμερα το πρωί δεν θα

Χτενίσω τα μαλλιά μου

Προσκέφαλο ήσαν

Στο χέρι της καλής μου

Στο σπίτι κάθομαι

Στην κάμαρή μας

Πλάι στο κρεβάτι μας

Κοιτάω

Το μαξιλάρι σου

Πάνω στα βότσαλα

Δαρμένος απ’ τα κύματα

Κοιμάται

Το κεφάλι του

Ανάμεσα στα βράχια

Χρυσή η ακόλουθη εποχή Χεϊάν, απ’ τέλη του 8^ου ώς τα τέλη του 12^ου αιώνα. Να τρεις ανώνυμοι ποιητές της – ή μήπως ποιήτριες;

Σε τούτο το χωριό

Κατ’ ανάγκην την νύχτα θα περάσω –

Τ’ άνθη της κερασιάς

Πέσαν και χάθηκα

Λησμόνησα το δρόμο για το σπίτι

– ή και ανάποδα:

Αυτόν τον άνθρωπο θέλω να εμποδίσω

Που έχει πεισμώσει να φύγει –

Της κερασιάς λουλούδια

Σύννεφα πέστε πιά

Να μη βρίσκει το δρόμο

Και το κορίτσι λέει στο αγόρι –

Τα μακρυά μου μαλλιά

Χωρισμένα στη μέση

Ξεπέρασαν τους ώμους –

Μη θά ’στε σεις αυτός

Που θα τ’ ανασηκώσει;

– όταν θα παντρευτεί, δηλαδή.

Την εποχή Χεϊάν, εξάλλου, έζησαν κι οι μεγάλες λογοτέχνιδες κι εχθρές: η ανελιχθείσα Σέι Σόναγκον κι η αριστοκράτισσα από σόι Μουρασάκι Σικίμπου –

Κάποιος περνά

Κι ενώ διστάζω

Αν είναι αυτός

Η σελήνη μεσάνυχτα

Σκεπάζεται με σύννεφα

– αλλά και η Ακαζόμε Εμόν –

Κακώς περίμενα –

Καλύτερα

Να είχα κοιμηθεί κι ονειρευτεί

Παρά να να δω την νύχτα να περνά

Κι αυτό το αργό φεγγάρι να βουτά

– μαζί με την Ιζούμι Σικίμπου –

Θα πάψω να υπάρχω;

Ή θα θυμάμαι

Και πέρα από τον κόσμο

Το στερνό μας αντάμωμα;

– και την Ίζε Ταγιού, την Πρωθιέρεια της Ίζε:  «η λαμπρότερη σύναξη γυναικών στην παγκόσμια λογοτεχνία», όπως αναφωνεί έκθαμβος ο Κέννεθ Ρέξροθ.

Στον 9^ο αιώνα, ο εγγονός του Αυτοκράτορα Χέιτζο, Αριουάρα νο Ναριχίρα, ο Μέγας Εραστής της ιαπωνικής λογοτεχνίας, άνδρας ευγενής και καλλιεργημένος, συνέθεσε –ή του αποδίδονται– τα περισσότερα από τα Ίζε μονογκατάρι. Η Πρωθιέρεια της Ίζε, λοιπόν, ένα βράδυ που τον φιλοξενούσε, τον επισκέφτηκε στα δώματά του.  Γυρνώντας στα δικά της το πρωί, του γράφει:

Σεις ήρθατε σε μένα;

Μην ήρθα εγώ σε σας;

Ούτε θυμάμαι πια

Όνειρο ήταν ή αλήθεια

Κοιμόμουν ή αγρυπνούσα

– κι αυτός της απαντά:

Μέσα στα ερέβη

Που σκοτίζουν τις καρδιές μας

Πλανηθήκαμε –

Αν είναι αλήθεια ή όνειρο

Ετούτη η νύχτα θα το πει

Παίζοντας κι αυτοί με το σήμερα και την επαύριο, πώς μοιάζουνε αληθινά ν’ ακολουθούν –ίσως για να εξηγήσουν ήδη, αιώνες πριν, την αινιγματική ρήση του Ρίλκε: «ο θάνατος είναι τόσο βαθιά ριζωμένος στη φύση της αγάπης, που διόλου δεν την αντικρούει»– οι επόμενοι στίχοι τού Ναριχίρα, σκέψεις κάποιου που θαρρεί πως πεθαίνει:

Πως τελικά

Θα υπήρχε ένα μονοπάτι που πρέπει να το πάρω

Μου τό ’χαν ήδη πει –

Μα χτες

Δεν ήξερα πως θά ’τανε για σήμερα

Περί το 900, στην γιορτή εγκαινίων ενός κήπου, ο Αυτοκράτορας διέταξε τον Μπουνύα νο Ασαγιάσου να παινέσει το νέο απόκτημα –

Με μιά ριπή του ανέμου

Η λευκή δροσιά

Στο φθινοπωρινό χορτάρι

Σκορπάει

Σαν περιδέραιο κομμένο

Την ίδια εποχή, ο Τάιρα νο Κανεμόρι, που τίποτ’ άλλο δεν ξέρουμε γι’ αυτόν, παρότι ήταν γόνος της τρίτης σπουδαιότερης οικογένειας της χώρας, έγραφε:

Αν και την κρύβω

Η αγάπη γράφεται στο πρόσωπό μου

Τόσο φανερά

Που αυτός μού λέει

«Μα τι σκέφτεσαι;»

Και ο Κι νο Τονομόρι –

Στο αιώνιο φως

Ανοιξιάτικης μέρας

Μαδούν τα άνθη

Σαν την ανάστατη καρδιά

Επίσης τον 10^ο αιώνα, ο Κι νο Τσουραγιούκι, μέγας καλλιγράφος, και κύριος συντάκτης της, δεύτερης χρονικά, σημαντικής ποιητικής ανθολογίας, Κόκιν Σου –

Πέρα στους βάλτους με τις καλαμιές

Πουλί κρώζει με πόνο

Σαν να θυμήθηκε

Κάτι που κάλλιο νά ’μενε

Λησμονημένο

Κι ο Ονακατόμι νο Γιοσινόμπου –

Το ελάφι στο βουνό με τα πεύκα

Όπου φύλλα δεν πέφτουν

Ξέρει πως ήρθε το φθινόπωρο

Μόνο απ’ τον ήχο της φωνής του

Κι ύστερα τον 11^ο αιώνα, η Δέσποινα Σούο –

Κείνη η ανοιξιάτικη νύχτα

Που είχα για προσκέφαλο το χέρι σου

Ουδέποτε υπήρξε –

Όνειρο μόνο

– Δυστυχώς όμως

Κι έτσι με κουβεντιάζουν

Τον 12^ο, ο Φουτζιουάρα νο Κιγιοσούκε δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει την ανθολογία που του είχε αναθέσει να συντάξει ο Αυτοκράτορας Νιτζό. Πρόλαβε όμως να ελπίσει –

Ίσως ζήσω ωσότου

Ποθήσω αυτήν την ώρα

Της τόσης δυστυχίας

Και τρυφερά

Την θυμηθώ

Σύγχρονός του ο Μοναχός Σουν-Ε –

Όλη νύχτα

Μ’ αγωνία προσμένω

Τέλος φτάνει η αυγή

Μεσ’ απ’ τις χαραμάδες

Άκαρδη σαν τη νύχτα

Το πέρασμα της ομορφιάς, ο χωρισμός κι ο θάνατος, επικρατούν – πώς αλλιώς. Αλλά καλλιεργείται επίσης η ειδική κατηγορία ποιημάτων που γράφονται –ή έτσι το θέλει η παράδοση– λίγο πριν από την αναχώρηση για τον επόμενο κόσμο.

Ο μοναχός Ζεν, Κόζαν Ιτσίκυο, απεβίωσε την δωδέκατη μέρα του δεύτερου μήνα του έτους 1360, στα εβδομήντα επτά:

Μ’ άδεια χέρια ήρθα στον κόσμο

Ξυπόλητος φεύγω

Ερχομός πηγαιμός

Δυό απλά συμβάντα

Που μπερδευτήκαν

Μ’ ένα άλμα τριών αιώνων, φτάσαμε κιόλας στον 17^ο, και στον αγαπημένο ερημίτη, τον Ματσούο Μπασό – του οποίου το ύφος σημαίνεται με χαρακτήρες που επίσης εννοούν: «το ακριβές ύφος».

Σ’ αυτόν τον κήπο

Ολόκληρος αιώνας

Φύλλα νεκρά

Πέφτει ένα φύλλο της παυλώνιας

Γιατί στη μοναξιά μου

Δεν σιμώνεις;

 Έλα πάμε να δούμε

Το χιόνι μέχρι

Να μας σαβανώσει

Πότε πότε τα σύννεφα

Μας ξεκουράζουν

Από το να κοιτάμε τόσο το φεγγάρι

Οστά γυμνά στον κάμπο

Στη σάρκα μου η δαγκωματιά

Του αέρα

Μαυρίζει η θάλασσα

Κρώζουν οι πάπιες

Σκοτεινά λευκές

Εκεί που χάνεται

Του κούκου το τραγούδι

Ένα νησάκι μοναχό

Πρώτες βροχές του θέρους

Κονταίνουν τα ποδάρια

Των γερανών

Μες στο πιθάρι

Κάτω απ’ την καλοκαιρινή σελήνη

Ονειρεύεται ένα χταπόδι

Φθινοπωριάτικη πανσέληνος

Όλη νύχτα

Λογαριάζεις τη λίμνη

Σπουργίτη φίλε μου

Άσ’ την μου σε παρακαλώ την αλογόμυγα

Που μές στ’ ανθάκια παίζει

Χορτάρι του καλοκαιριού

Γιά τόσους στρατιώτες

Τέλος του ονείρου

Θα πεθάνουν οι τζίτζικες

Μα η φωνή τους

Τσιμουδιά

Χωρισμός

Σπειριά του κριθαριού

Τα τυραννούν τα δάχτυλα

Νύχτα καλοκαιριού

Στα ξυλοπάπουτσά μου

Ριγεί η σιωπή

Τι δροσιά

Με τα πόδια στον τοίχο

Ύπνος το μεσημέρι

Και σαν να του απαντά ο κατά 73 χρόνια πρεσβύτερός του, Ματσουνάτα Τεϊτόκου:

Αν ο καθείς το μεσημέρι

Έχει ανάγκη από έναν υπνάκο

Φταίει το φθινοπωρινό φεγγάρι

Αντίθετα, ο μαθητής του, Τακαράι Κικάκου –

Ας φέγγει το φεγγάρι

Στον νυχτωμένο δρόμο

Όποιου φέρνει λουλούδια

Από τον κύκλο του Μπασό και ο Νάιτο Τζοσό –

Ξύπνημα

Μες στις φωνούλες των εντόμων

Ο βήχας μου

Τίποτα γύρω

Κάμποι βουνά

Τα έκλεψε το χιόνι

Και ο σχεδόν σύγχρονός του, Ενομότο Κιτάκου –

Η γάτα τό ’χαψε

Του τριζονιού η σύντροφος

Μπορεί αυτό να κλαίει

Ο άλλος σύγχρονός τους, ο Ουέτζιμα Ονιτσούρα, γράφει για το πρώτο πρωί της νέας χρονιάς:

Το Μέγα Πρωινό

Φυσούν μέσ’ απ’ τα πεύκα

Άνεμοι αρχαίοι

– και για την κάθε άνοιξη:

Σκελετοί

Τυλιγμένοι μετάξια

Θαυμάζουμε τα άνθη

Ενώ ο υστερότερος Σίντα Γιάμπα –

Σκούπισα τον κήπο

Κι ύστερα να – πέσαν

Καμέλιες

Τον ίδιο αιώνα έζησε κι ο άλλος Μέγας Δάσκαλος του χάικου, ο Γιόσα Μπουσόν.

Μες στα νεαρά χορτάρια

Η ιτιά

Ξεχνάει τις ρίζες της

Έπεσε το λουλούδι

Κι όμως η εικόνα στέκει

Της παιώνιας

Γι’ αυτόν που φεύγει

Γι’ αυτόν που μένει

Δύο φθινόπωρα

Μ’ έναν υπνάκο

Κρύβομαι εντός μου

Χειμωνιάτικη μόνωση

Αρχαία λίμνη

Στο βυθό ένα πέδιλο από άχυρο

Και να πέφτει χιονόνερο

Μες στο παλιό πηγάδι

Ψάρι χάφτει κουνούπι

Βγάζει ήχο μαύρο το νερό

Χαράζει

Κολυμπούν στα ρηχά όσα ψαράκια

Γλίτωσαν από τους κορμοράνους

Έπαψε η μπόρα

Ποντικός

Περνάει το ρέμα

Πέφτει

Μες στου παλιού πηγαδιού το σκοτάδι

Μία καμέλια

Μες στην λευκή δαμασκηνιά

Τώρα η νύχτα

Γίνεται αυγή

Γιά να τραγουδήσει

Το αηδόνι ανοίγει μόνο

Ράμφος τόσο δα

Μαθητής του Μπουσόν, ο Σόχα – ωστόσο ο δάσκαλός του έζησε πιό πολύ, ώστε να γράψει τον πρόλογο στην συλλογή του μαθητή του.

Βροχή ανοιξιάτικη

Τα σκεπάσματα ακόμη σαν σώμα

Κι ας σύρθηκα έξω

Σύγχρονοί τους, ο Ταν Ταϊγκί –

Ερωτευμένος γάτος

Δεν τον νοιάζει το ρύζι

Που έμεινε στα μουστάκια του

– και η Σέιφου-τζο –

Του δείχνουν λουλούδι

Και το παιδάκι

Το στόμα ανοίγει

Μες στον ίδιο αιώνα κι ο τρίτος Δάσκαλος, ο Κομπαγιάσι Ίσσα.

Ανάμεσα στ’ ανθάκια της δαμασκηνιάς

Σκορπάω σαρδέλλες

Μνήμα του γάτου μου

Στη μεγάλη σάλα

Ένας άνθρωπος

Μία μύγα

Ήθελε να κρατήσει το παιδί

Ανάμεσα στα δάχτυλα

Τις στάλες της δροσιάς

Του κοιμισμένου σκύλου

Στέμμα ελαφρύ

Ένα φύλλο

Με το πρώτο πεπόνι της χρονιάς

Σφιχτά αγκαλιά

Κοιμάται το παιδί

Η ηλικία της σελήνης;

Θά ’λεγα δεκατρία –

Περίπου

Με την πορδή του αλόγου

Ξύπνησα

Και είδα να πετούν πυγολαμπίδες

Κεραυνός και βροντή

Με κάθε αστραπή

Ο κόσμος γιάνει

Και μερικά ‘επιθανάτια ποιήματα’ απ’ τον αιώνα αυτό.

Ο μοναχός Ζεν, Ντοκύο Ετάν, αποχαιρέτησε τον κόσμο τούτο την έκτη ημέρα του δέκατου μήνα του 1721, ογδόντα ετών. Ως πρώην σαμουράι, ήταν αυστηρός μοναχός, και δεν πίστευε πως σώζουν τα λόγια, παρά μόνο η σωστή στάση στον διαλογισμό. Σε αυτήν και έγραψε τους πιό κάτω στίχους – ύστερα απόθεσε το πινέλο του, μουρμούρισε ένα παλιό τραγούδι, βροντογέλασε ξαφνικά, και πέθανε.

Εδώ στη σκιά του θανάτου είναι δύσκολο

Να προφέρεις την τελευταία λέξη

Μόνο θα πω λοιπόν

«Χωρίς λόγια»

Τίποτε άλλο

Τίποτε άλλο

Η Τσιγιόνι, που έγινε μοναχή στα πενήντα πέντε, πέθανε στα εβδομήντα τρία –

Τό ’δα και το φεγγάρι

Και τώρα κόσμε

«Υμέτερη...»

– ενώ ο Γκοζάν στα εβδομήντα ένα, το 1789 –

Το χθεσινό το χιόνι

Που έπεσε σαν πέταλα ανθών

Ξανάγινε νερό

Τον 19^ο αιώνα πέθανε ο Χαναμπούσα Ικκέι –

Έλεγα πως θα ζήσω

Δυό αιώνες ή τρεις

Μα να ο θάνατος

Παιδί

Μόλις ογδονταπέντε

Και ο Κίμπα το 1868, στα εννενήντα –

Το γερασμένο σώμα μου

Μία δροσοσταλίδα

Που βάρυνε στην άκρη από το φύλλο

Στα τέλη του αιώνα αυτού, ο Μασαόκα Σίκι αποπειράται να ανανεώσει την απολιθωμένη πλέον παράδοση. Αποτολμά ακόμα και να ασκήσει κριτική στον Μπασό, προτιμώντας να συνταχθεί με τον Μπουσόν, και την μεγαλύτερη προσήλωσή του στις σύνθετες όψεις της πραγματικής ζωής.

Ανοιξιάτικη μέρα

Το βλέμμα χάνεται σε κήπο

Φαρδύ τρία πόδια

Ίχνος κανένα

Αυτού που χώθηκε

Καλοκαιριάτικα στο δάσος

Βροχή του φθινοπώρου

Οι ορτανσίες

Αποφάσισαν – μπλε

Ανάρρωση

Κουράζονται τα μάτια

Να θαυμάζουν τα ρόδα

Στον 20^ο αιώνα πιά, ο Σαντόκα δεν τα κατάφερε στην οικογενειακή επιχείρηση σακέ, έγινε αλκοολικός, χρίστηκε μοναχός, και κατέληξε περιπλανώμενος επαίτης. Ενδεχομένως αυτό να αποζητούσε εξαρχής:

Στο δρόμο χάθηκα

Κι έτσι εκεί ακριβώς

Σταμάτησα

Μα κι άλλοι –κι άλλες– στέκουνε δίπλα στους παλιούς Δασκάλους.

Αίφνης, η Χίσα –

Βγάζω το φόρεμα με τ’ άνθη

Κι είμαι πιασμένη

Σε μυριάδες ζώνες

Ο Οτάνι Κουμπούτσου –

Μ’ ανοιχτό στόμα το παιδί

Κοιτάει τ’ άνθη που πέφτουν –

Ο Βούδας

Ο Γιοτσούγια Ρύου –

Κρίνο

Ορθό στο βάζο

Της βροντής αδερφάκι

Ο Καουαχιγκάσι Χεκιγκότο –

Ξεριζώνω ένα χόρτο

Τόσο βαθύ

Τόσο λευκό που με πονά

Ο Σουμιτάκου Κενσίν –

Όλο και πιό κρύο

Το μαύρο τηλέφωνο

Της νύχτας

Κι ο Μποκουσούι, που πεθαίνει σαράντα χρονών, την 29^η Νοεμβρίου 1914 –

Μιά λέξη για το χαίρε;

Το χιόνι λυώνει

Άοσμο

*

Ο νέος πατέρας

Νανουρίζει

Παράφωνα

[ανωνύμου]

Ο Κινέζος ποιητής της εποχής των Τανγκ –εν πολλοίς παράλληλης της ιαπωνικής Χεϊάν– Λεάνγκ-Κιάι, είχε πει: «Καλούμε νεκρή την φράση όπου η γλώσσα παραμένει γλώσσα: ζωντανή είναι η φράση όπου η γλώσσα παύει να είναι γλώσσα.» [7.10] Και το χωρίο του Σουζούκι, που με πήγε και μ’ έφερε, κλείνει: «Όπως είπε ο Ντογκέν λοιπόν: “Ο χρόνος κυλά απ’ το παρόν στο παρελθόν”. Αυτό δεν αληθεύει για τον λογικό μας νου, αλλ’ αληθεύει ως βιωμένη εμπειρία του παρελθόντος που γίνεται παρόν. Εκεί η ποίηση, εκεί και η ζωή.»

Πηγές

Ιαπωνικά δεν γνωρίζω. (Συνεπώς, ενδέχεται και τα ονόματα να παρατονίζω). Αλλά όποιος επείγεται να φτιάξει γλυκό, χρησιμοποιεί κατ’ ανάγκην τα υλικά που διαθέτει. (Και, ενίοτε, παραλλάσσει τις δόσεις.)

1. Shunryu Suzuki, Zen mind, beginner’s mind, Weatherhill, 1999.
2. G. Renondeau [μτφρ., εισ. και σχόλια], Anthologie de la poesie japonaise classique, Poesie / Gallimard, 1971.
3. Ούλριχ Μπέερ [ανθολ.], Ο οδηγός του ποιητή για τη ζωή – Η σοφία του Ρίλκε [μτφρ.: Αλεξάνδρα Παπανικολάου], Πατάκης, 2009.
4. Kenneth Rexroth, One hundred poems from the Japanese, New Directions, 1964.
5. Stephen Adiss, with Fumiko and Akira Yamamoto, Haiku people – big and small, in poems and prints, Weatherhill, 1998.
6. Elena Dal Pra [επιμ.], Haiku – Il fiore della poesia giapponese da Basho all’ Ottocento, Oscar Mondadori, 1998.
7. Corinne Atlan et Zeno Bianu [παρουσ., επιλ. και μτφρ.], Haiku – Anthologie du poeme court japonais, Poesie / Gallimard, 2002.
8. Yoel Hoffmann [συλλ., εισ. και σχόλια], Japanese death poems – written by Zen monks and haiku poets on the verge of death, Charles E. Tuttle Company, 1986.

Σημείωση: 

Το κείμενο αυτό γράφτηκε για την Αλεξάνδρα Πλαστήρα στις 10.ii.2010, και δημοσιεύτηκε μαζί με δύο ίδιας απεύθυνσης κείμενα -της Παυλίνας Μάρβιν και της Δανάης Σιώζιου-, εισαγωγή της τελευταίας, και μια θαυμάσια εικόνα του Λεωνίδα Γιαννακόπουλου, στο 3ο τεύχος του "Τεφλόν", την άνοιξη του 2010.

Ας ανοίξουν τώρα, τα σκιουράκια αυτά, ένα ξέφωτο για τους ξυλοκόπους το 2012.

[φωτ.: π.ι., x.2011]