τριήμερο με ταινίες

Δεν μπορώ (και δεν θέλω) να πω τίποτε για το Παράσιτο του Bong Joon-ho - όπως είναι ο τίτλος του στα αγγλικά. Η συνάντηση με μερικά έργα τέχνης είναι εμπειρία ζωής, και αυτό μού συνέβη με τούτους τους φετινούς "Κλέφτες καταστημάτων", που είναι ωστόσο πιο μαύροι και συγχρόνως πιο τερατωδώς αστείοι, και ας επιδεικνύουν λίγο την σεναριακή και σκηνοθετική μαεστρία τους.

Το ντοκυμανταίρ Η εικόνα που παρέλειψες του Donal Foreman είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα αντιπαραβολή και αντιπαράθεση πατέρα και γιου -κινηματογραφιστές αμφότεροι- με 'φόντο' τις 'ταραχές' της Β. Ιρλανδίας:  μορφικά άρτια, υπαινικτική και φτιαγμένη με μίγμα ευθύτητας και λεπτότητας.

Αλλά η παρεξήγηση και η περίπου περιφρόνηση της κριτικής (όση έπιασε το μάτι μου, έστω) για το Έργο χωρίς δημιουργό του Florian Henckel von Donnersmarck (ο πρωτότυπος τίτλος τού Μη χαμηλώνεις το βλέμμα, κουτσή απόδοση της αγγλικής μετάφρασης: Ποτέ μην αποστρέφεις το βλέμμα) μού φαίνονται ακατανόητες. Ναι, το έργο έχει πολλές πολύ -και δικαίως- συγκινητικές στιγμές, αλλά δεν είναι μελόδραμα. Είναι μια αριστοτεχνικά σύνθετη σπουδή στην τέχνη, την πολιτική, και την ιστορία - την ατομική ελευθερία, το πνεύμα, και τον ολοκληρωτισμό. Με σκηνοθετική άνεση, πολύ καλές ερμηνείες, χωρίς μορφικές πρωτοτυπίες - δεν στοχεύει εκεί: σαφώς επιθυμεί να είναι θελκτικό για το ευρύ κοινό (πού ο ψόγος;) Αλλά διαθέτει επίσης ουκ ολίγες διακριτικά ειρωνικές στιγμές - όπως οι δυο σκηνές που ανοίγουν και σχεδόν κλείνουν την ταινία. Στην πρώτη, ο φύλακας-ξεναγός της έκθεσης "Παρηκμασμένης τέχνης" επί ναζισμού, γίνεται ζοφερά κωμικός, όσο και ο ο δημοσιογράφος της Δυτικής Γερμανίας τρεις δεκαετίες αργότερα, που εκλαμβάνει ως "απρόσωπη" τέχνη (βλ. τον τίτλο της ταινίας) την πιο βαθειά και οδυνηρά προσωπική δημιουργία - που ωστόσο, για να λέμε του στραβού το δίκιο, το κρύβει επιμελώς, κι αυτό είναι μέρος της αξίας και της γοητείας της. Πέρα απ' όλα τ' άλλα, η ταινία μ' έκανε να ξανακοιτάξω τον Gerhard Richter - του οποίου η "φωτορεαλιστική" τεχνική 'εξηγείται' στο έργο με τρόπο εντελώς 'αντίθετο' απ' αυτό που επιφανειακά φαίνεται να ισχύει. (Το δε άρθρο της Dana Goodyear στον "New Yorker" για την σχέση του Ρίχτερ με την ταινία, είναι, πέρα από διαφωτιστικό, άκρως συναρπαστικό: https://www.newyorker.com/magazine/2019/01/21/an-artists-life-refracted-in-film)

everything happens to me

... or "A rainy day in New York"

https://youtu.be/wlwMvzotsz0

Vintage Woody Allen (όπως, δυστυχώς, παρά την μεγάλη τρυφερότητα και το τρελλό χιούμορ του, δεν ήταν το "Once upon a time in Hollywood" του Quentin Tarantino). Διασταυρούμενες ερωτικές ιστορίες, ιστορίες ενηλικίωσης και συνειδητοποίησης, κλεισίματα ματιού (έτσι μου φάνηκε) προς πλήθος κατευθύνσεις (π.χ. "Eyes wide shut" του Stanley Kubrick - η 'μυητική' νύχτα που το ζευγάρι περνάει χώρια, "Call me by your name" - εδώ, η *μητέρα* -μια εκπληκτική Cherry Jones, άνετα η καλύτερη ηθοποιός της ταινίας που μάλλον, ασυνήθιστα, πάσχει σε αυτόν τον τομέα- τού Timothée Chalamet τού κάνει ενός είδους coming out), και, φυσικά, μπόλικες ανατροπές και σπινθηροβόλες, ξεκαρδιστικές ατάκες (η προαναφερθείσα μητέρα: "Let's not split pubic hairs!"). 

Και ο Σαλαμέ να τραγουδάει -στην κομβική σκηνή που θαυμάσια σχολίασε και ανέδειξε ο Elias Maglinis [https://www.kathimerini.gr/1042305/article/politismos/kinhmatografos/otan-ola-symvainoyn-se-dyo-erwteymenoys-an8rwpoys]- το τραγούδι των Tom Adair και Matt Dennis, "Everything happens to me". Πρώτος διδάξας, ο Frank Sinatra το 1941, με την Tommy Dorsey Orchestra. Αλλά διαλέγω την 'ωριμότερη' ερμηνεία του 16 χρόνια αργότερα, με το Hollywood String Quartet. Στο βίντεο -βλ. σύνδεσμο πιο πάνω- εμφανίζονται και οι εξαιρετικοί στίχοι (o επίσης μαγικός -τι άλλο- Chet Baker δυστυχώς 'τρώει' τους δύο πρώτους):

Black cats creep across my path until I'm almost mad
I must have roused the Devil's wrath 'cause all my luck is bad
I make a date for golf and you can bet your life it rains
I try to give a party but the guy upstairs complains
I guess I'll go through life just catchin' colds and missin' trains
Everything happens to me

I never miss a thing, I've had the measles and the mumps
And every time I play an ace, my partner always trumps
I guess I'm just a fool who never looks before he jumps
Everything happens to me

At first my heart thought you could break this jinx for me
That love would turn the trick to end despair

But now I just can't fool this head that thinks for me
So I've mortgaged all my castles in the air

I've telegraphed and phoned, sent an Air Mail Special, too
You answer was "Goodbye", there was even postage due
I fell in love just once and then it had to be with you
Everything happens to me

I've never drawn a sweepstake or a bank night at a show
I thought perhaps this time I'd won but Lady Luck said "No"
And though it breaks my heart I'm not surprised to see you go
Everything happens to me

σκιά

[spoiler alert :-)]
Όλες ανεξαιρέτως οι ταινίες τού Ζανγκ Γιμού προσφέρονται για πολιτική -ή, το λιγότερο, για ηθική- ανάγνωση: είτε οι 'ρεαλιστικές' του, είτε οι πιο 'εικαστικές' του, είτε τα 'υπερθεάματα πολεμικών τεχνών'. (Και είναι στοιχειώδης ευθύνη των κινηματογραφικών κριτικών να μη ξεγελιούνται απ' την όψη - αλλ' άλλη συζήτηση αυτή, τώρα...) Έτσι και στην Σκιά, υποβαλλόμαστε σε διαρκή -έως το τέλος- αμφισβήτηση των χαρακτήρων. Αλλά κάποιες βασικές γραμμές είναι αρκούντως ευδιάκριτες, και με μεγάλη τέχνη παρουσιασμένες:

Την δύναμη της αδυναμίας -το στοιχείο γιν (yin): την βροχή, την 'απαλή', 'θηλυκή' προσέγγιση, την άμυνα, την ομπρέλλα αντί το δόρυ-ξίφος, την σκιά, εντέλει, αντί του φωτός- ως τεχνική της μάχης, θα διδάξει στην 'Σκιά' (τον σωσία) του Στρατηγού συζύγου της η Γυναίκα. Και αυτήν θα εφαρμόσουν μαζί του, μερικές εκατοντάδες κατάδικοι-παρίες (όπου εμφανώς κυριαρχούν 'θηλυπρεπείς' μορφές), για να νικήσουν, ως στρατιώτες του βασιλείου Πέι, το βασίλειο του Γιανγκ (yang: το αρσενικό, δυναμικό, επιθετικό - το συμπληρωματικό του γιν, εν συντομία). Όμως ούτε ο βασιλιάς τού Πέι, ούτε ο ίδιος ο Στρατηγός -που, μηχανορράφοι και διαβρωμένοι αμφότεροι από την εξουσία και την ισχύ, εντέλει θα συντριβούν- είναι απλοί χαρακτήρες - όπως δεν είναι και ο 'εκλεκτός' που θα φέρει και θα απολαύσει την νίκη: η "Σκιά" (που τον έχουν απαγάγει παιδί, εκπαιδεύσει σκληρά, χρησιμοποιήσει για να 'προστατευθεί' ο Στρατηγός, τού έχουν δολοφονήσει την μητέρα, κ.λπ.). Θα τους υποκαταστήσει μεν, αλλά μόνον όταν πια και η δική του διάβρωση θα έχει φτάσει στο κόκκαλο (κυριολεκτικά σχεδόν).
Και η Γυναίκα -η ταινία τελειώνει με το αρχικό της πλάνο-, πάλι αλαφιασμένη μάρτυς της νέας κατάστασης πραγμάτων θα γίνει.

παραλληλίες και λεπτομέρειες

*** spoiler alert ***

[περί Phantom thread και Γρανάδας]

Πώς μπορείς να (ξανα)πεις σήμερα μιαν ιστορία για τα πιο σημαντικά (και χιλιοειπωμένα, χίλιες φορές καλύτερα);

Δυο τρόποι είναι: πλέκοντάς την με μιαν άλλη ιστορία, κάπως αταίριαστη εκ πρώτης όψεως (π.χ. μια οικογενειακή ιστορία ερώτων και θανάτων, μαζί με μια λυρικο-επιστημονική αφήγηση περί της καταγωγής μας από την ύλη ‘νεκρών’ άστρων, μαζι με μιαν ιστορική αφήγηση ερώτων, θανάτων, και πανούργας, απύθμενης αφοσίωσης)∙ ή εισάγοντας και τονίζοντας μιαν ασυνήθιστη, έως κι ‘αντίθετη’, λεπτομέρεια (π.χ. η περιοδική, αυτοϊάσιμη, δηλητηρίαση του αγαπημένου προσώπου, ως μέσον επαναφοράς στην τρυφερότητα και στην ανάγκη του άλλου).

Τον πρώτο τρόπο μετέρχεται η «Γρανάδα», θεατρικό έργο του σκηνοθέτη Γιάννη Καλαβριανού, το οποίο σκηνοθετεί για την ομάδα του “Sforaris”, με άξιου/ες ηθοποιούς (Γιώργος Γλάστρας, Έφη Σταμούλη, κ.ά. – ου μην αλλά και η ζαλιστική Λυδία Φωτοπούλου σε οθόνη βίντεο!). Τον δεύτερο, ο κινηματογραφικός σκηνοθέτης Paul Thomas Anderson, στην «Φασματική κλωστή» του (ή «αόρατη», κατά την ελληνική εταιρεία διανομής), με τον ως συνήθως ασύλληπτο Daniel Day Lewis, αλλά και την πρωτεϊκής σαγήνης Vicky Krieps, και την τραγική βρετανίδα σφίγγα της Lesley Manville.

Αμφότερα, not to be missed. Και δι’ αμφότερα, θα είχε κανείς να πει πάρα πολλά ακόμη – κυρίως όμως για την σοβαρότητα του σχεδιασμού τους ως έργα τέχνης, την ανυπόκριτη ευθύτητα των καλλιτεχνικών τους μέσων, και του πώς δεν φοβούνται –κάθε άλλο– την συγκίνηση.

soy vicente

[ερωτηματικά εν προόδω γιά το Δέρμα που κατοικώ]

0. Ο Αλμοδόβαρ μάς την έφερε και πάλι. (Όπως, ας πούμε στην Καυτή σάρκα, και την Κακή εκπαίδευση.)


1. Το τελευταίο πλάνο της ταινίας, Το δέρμα που κατοικώ: ένας (από τους πολλούς στην ταινία - αλλά ζωντανός τούτη τη φορά) αναγεννησιακός πίνακας: δεξιά κι αριστερά, σε προφίλ, δυο γυναίκες που κλαίνε - στο κέντρο μια μορφή οδύνης. (Η Εσταυρωμένη; Πάντως η τεκούσα τον Τίμιο Σταυρό [Vera Cruz].)


2. Ή: στο κέντρο η Μητέρα - εκ δεξιών της η Χριστίνα - και εξ ευωνύμων; Το Άγιο Πνεύμα; 


3. Που λέει, στην τελευταία φράση του έργου: - Νίκησα. ["Soy Vicente".]


4. Δεν εννοώ με αυτό ότι ο Αλμοδόβαρ έφτιαξε μια ταινία (μόνο) για την νίκη του Πνεύματος - ή πάντως όχι του (Αγίου) Πνεύματος - ή πάντως όχι του πνεύματος μόνο.


5. Ο γιός -του οποίου η ιδιοσυγκρασιακή συγγένεια με την ιέρεια της διερεύνησης της θηλυκότητας, των φύλων, και των ενδοοικογενειακών σχέσεων, Λουίζ Μπουρζουά, προϋπήρχε της 'αλλαγής' του- επιστρέφει ως 'αληθής' ["vera"] κόρη; (Στον αποκλειστικά γυναικείο -μητέρα και λεσβία υπάλληλος του καταστήματος γυναικείων ρούχων της μητέρας- κόσμο απ' όπου αρχικώς ήθελε να 'δραπετεύσει' - και απ' όπου, υπό πολλές έννοιες, όντως δραπέτευσε.)


6. Η αντίστροφη ταινία του Όλα για τη μητέρα μου; (Nα ξαναδιαβάσω το σχετικό δοκίμιο του Leo Bersani.)



[φωτ.: εικόνα από το trailer]

μπιούτιφουλ

[alejandro gonzalez iñárritu, biutiful]

Tα ζώα χαλκομανίες. Ξεκολλούν πετάν απ' τους τοίχους, μόλις ο θάνατος φανεί.


Φοράει το δαχτυλίδι που ο πατέρας του έδωσε στη μάνα του, κι αυτός με τη σειρά του στη γυναίκα του. Το περνάει στο δάχτυλο της κόρης του καθώς ξαπλώνει δίπλα του.


Και βρίσκεται στα χιόνια. Ο νεαρός πατέρας του, σαν εραστής τού ανάβει το τσιγάρο. Του λέει σ' αυτόν τον τόπο, ό,τι κι ο γιός του τού είχε πει στον άλλον.


Και κοιτούν μαζί προς το εκεί που δεν βλέπουμε.




[φωτ.: π.i., i.2011]