13 βιβλία για το καλοκαίρι 2023

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ΠΟΙΗΣΗ

 

~ Τρία Έπσιλον, Γνωρίζω αυτές που πλέκουν στη μέση της θάλασσας, εκδ. Θράκα, σελ. 37

Εσύ δεν είσαι εκεί πια, μα / βλέπω αυτό το ζευγάρι πόδια να κρέμεται απ’ τον ουρανό / που πιθανώς σου ανήκει. Αξιοθαύμαστο πρώτο βιβλίο της Τ.Ε., πρώτο βραβείο του διαγωνισμού για αδημοσίευτες συλλογές τον οποίο προκήρυξαν το 2022 οι εκδόσεις και το περιοδικό «Θράκα» που με ακλόνητη συνέπεια υπηρετούν την ποίηση εδώ και χρόνια. Αξιοθαύμαστο για πολλούς λόγους – κι ανάμεσά τους: μιλά με μια φωνή ήδη ξεχωριστή· χωνεύει με διάκριση και μαεστρία τις αναφορές του· χειρίζεται –μεταξύ άλλων θεμάτων– με ποιητική οξύτητα αλλά χωρίς συνθηματολογία την ζοφερή ‘τύχη’ μεταναστών και προσφύγων στην Λέσβο. Δες την ποιήτρια με τη λύρα της πώς γελά κάτω απ’ τον ήλιο, / άθικτη απ’ το χρόνο // όχι, δεν είναι γλυκόπικρος, κάτι άλλο ήθελε να γράψει.

 

~ Marija Dejanović, Η καλοσύνη διαχωρίζει τη μέρα από τη νύχτα, μτφρ.: Irena Gavranović Lukšić, εκδ. Θράκα, σελ. 71

Καθώς ξαπλώνω στην πλάτη σου / έχω το βάρος του ήλιου. Πρόκειται για το πιο πρόσφατο βιβλίο της πολυβραβευμένης ποιήτριας που γεννήθηκε το 1992 στην Κροατία – και το πρώτο που ενμέρει εμπνέεται καί από την συχνή πλέον διαμονή της στη χώρα μας. Η οικογένεια – οι οικογένειες· η πατρίδα –οι πατρίδες– και οι άλλες χώρες· τι σημαίνει να ταξιδεύεις σ’ άλλους τόπους, και τι να παραμένεις σ’ έναν τόπο, οσοδήποτε προσωρινά: να μερικά από τα κυρίαρχα θέματα της ποίησης της Μάριας Ντεγιάνοβιτς. Η άκρως πρωτότυπη εικονοποιία της, είτε αφορά την φύση, είτε τον κόσμο που έχει κτίσει ο άνθρωπος εντός της, άλλοτε έχει κάτι από το σκοτάδι των παραμυθιών, κι άλλοτε φέρνει στον νου μαγικά ξόρκια.  

 

~ Αθηνά Παπαδάκη, Ποιήματα [1974 - 2019], εκδ. Αρμός, σελ. 622

Άγγιγμα // Πριν απ’ τη γνώση / η αγάπη / σαν κέρατο σφηνώνεται στο σώμα. Σημαντικό και λίαν ευχάριστο, να αποκτούμε συγκεντρωμένη την μέχρι σήμερα δημοσιευμένη ποίηση της Α.Π. που είναι από τις πιο ενδιαφέρουσες ποιήτριες της γενιάς της – και όχι μόνο. Λες κι ό,τι πίστεψα αιώνιο επιστρέφει τώρα κήπος ασώματος. Στα συνήθως σύντομα ποιήαμτά της, έχει καλλιεργήσει επίμονα την ακαριαία διατύπωση, την λυρικά ριψοκίνδυνη εικόνα. Κατατρεγμένο / αλλά ασύλητο / το κέντρο. Οπουδήποτε κι αν στρέψει το βλέμμα της, στον υπέροχο ή και πεζό έξω κόσμο, όσο και σε μύχια βάθη, η ίδια θαυμαστή ευθυβολία. Το ζώο διαγράφοντας / τροχιά αστεριού, / διασώζεται / από συλλέκτη του ενιαίου. Δεκατρία βιβλία –ενιαία ή συλλογές ενοτήτων– που διασχίζουν σαρανταπέντε χρόνια. Με λεπτότητα κόβει το χάσμα.

 

~ Μήτσος Παπανικολάου, Ποιητικά Έργα – και Αθησαύριστα Πεζά (Άπαντα τα Ευρεθέντα), εισ.-επιμ.-σημ.: Μιχαήλ Χ. Ρέμπας, πρόλ.: Θωμάς Κοροβίνης και Γιώργος Μαρκόπουλος, εκδ. Όγδοο, σελ. 300

Θα τρέξουμε ξυπόλητοι στην άσφαλτο του δρόμου / στα φώτα των αυτοκινήτων που θα ’ρχονται / θα κοιμηθούμε στα ψηλά χόρτα κοντά στους βατράχους. Ο λίαν ενδιαφέρων ποιητής του Μεσοπολέμου Μ.Π. –σύγχρονος, φίλος, και όχι κατ’ ανάγκην υποδεέστερος του Λαπαθιώτη, καίτοι λιγότερο γνωστός σήμερα– δεν εξέδωσε κανένα βιβλίο όσο ζούσε (1900-1943), ούτε σώζεται το αρχείο του. Η παρούσα έκδοση από τον Μ.Χ.Ρ. όλων των γνωστών και ευρεθέντων ποιημάτων και μεταφράσεών του βασίζεται μεν σε προηγούμενες εκδόσεις και στις πρώτες δημοσιεύσεις σε περιοδικά, αλλά τις συμπληρώνει με κάποιες ακόμη μεταφράσεις, καθώς και με αθησαύριστα πεζά. Η εργασία αυτή εμπλουτίζεται από εκτενή εισαγωγή, χρησιμότατο χρονολόγιο, σημειώσεις, ευρετήρια, κ.ά.. Σ’ αυτόν τον κόσμο πάντοτε – πικρή παρηγοριά – / μας μένει το χαμένο.

 

~ Τ.Κ. Παπατσώνης, Άπαντα τα Ευρεθέντα – Ποιήματα εκτός Συλλογών, 1911-1976, φιλ. επιμ.-εισ.-επίμ.: Βασίλης Μακρυδήμας, εκδ. Librofilo & Co., σελ. 284

Σαν χαμηλώνει το καλοκαίρι / σηκώνεται μια κορυφαία δύναμη. Η σοβαρή μελέτη του Τ.Π. από τον Β.Μ. είναι από τους κυριότερους λόγους αναζωπύρωσης του φιλολογικού και –πράγμα ακόμα σημαντικότερο– του αναγνωστικού ενδιαφέροντος για τον μεγάλο ποιητή και πρωτεργάτη του ελληνικού ποιητικού μοντερνισμού. Τούτο το πολύτιμο βιβλίο είναι ένας ακόμη καρπός αυτής της αφοσιωμένης σπουδής. Μάλιστα, δεν συμπληρώνει απλώς το εν κυκλοφορία έργο του Τ.Π.: μετατοπίζει, οσοδήποτε ελαφρά και διακριτικά, τον φωτισμό του, παραδίδοντάς μας ακόμα περισσότερα ποιήματα όπου έχουν τον πρώτο λόγο η εντελώς ανθρώπινη αισθησιακότητα (και όχι η θρησκευτικότητα, παρότι κι αυτή ριζώνει στα επίγεια ‘θαύματα’) ή το χιούμορ, που όλο γέλωτες φθάνει στα όρια της αυτό-παρωδίας, εγγίζοντας έως και μια χρήση της καθαρεύουσας που θα καθιερώσει αργότερα ο Μποστ!

 

 

ΞΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

 

~ Τζoν Κίιν, Αντιαφηγήσεις, μτφρ.: Γιώργος Μαραγκός, εκδ. Loggia, σελ. 459

Βασικός θεματικός καμβάς εδώ, η επανεξέταση της Ιστορίας των Μαύρων στην Αμερική: Βόρεια, Κεντρική, και Νότια. Συμπληρωματικά, ο εντοπισμός, η ανάδειξη (ή η εφεύρεση πιστευτών) κουήρ χαρακτήρων σε όλο το γεωγραφικό και χρονικό εύρος της Ιστορίας αυτής. Αμφότερες, ‘δίκαιες’ επιδιώξεις, απολύτως «του καιρού μας» – μα διόλου εχέγγυα σημαντικής τέχνης. Συνεπώς, αυτό που καθιστά το μαστορικά δομημένο βιβλίο πεζογραφημάτων (γιατί δεν είναι απλή «συλλογή») όντως κορυφαίο λογοτεχνικό επίτευγμα είναι –τι άλλο;– η σπάνια, ωριμασμένη, τέχνη του Τ.Κ.. Που υιοθετεί τις αφηγηματικές φωνές ποικίλων (αντι-)ηρώων και διεξέρχεται μια θαυμαστή ποικιλία αφηγηματικών τεχνικών και τεχνασμάτων (από τον εσωτερικό μονόλογο, την μαρτυρία, μέχρι την –εκτεινόμενη σε δεκάδες σελίδες– μετέωρη υποσημείωση ιστορικού βιβλίου) για να μας παραδώσει ένα έργο που ζαλίζει με γοητεία και πειστικότητα.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ΙΣΤΟΡΙΑ – ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ – ΔΟΚΙΜΙΟ – ΜΑΡΤΥΡΙΑ

 

~ Etel Adnan, Ταξίδι – Πόλεμος – Εξορία, μτφρ.: Σπύρος Γιανναράς, σχέδια: E. Adnan και Simone Fattal, εκδ. Άγρα, σελ. 47

Καταλάβαινα, χωρίς υπερβολές, το νόημα της έκφρασης Χαμένος Παράδεισος. Είναι γνώριμο πια, στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό, χάρη στις εκδ. Άγρα, το σαγηνευτικό ύφος και ο ιδαίτερος τρόπος των μικρών πεζών –βιωματικά δοκίμια, τα περισσότερα– της Ελληνο-Σύριας συγγραφέα και εικαστικού που γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Βηρυτό, σπούδασε στην Γαλλία και στις ΗΠΑ όπου και έζησε μεγάλο μέρος της ενήλικης ζωής της, γυρνώντας από καιρού εις καιρόν στην γενέτειρά της. Διηγούμενη την επιρροή των όρων του τίτλου στην ζωή της, ανοίγεται σε μιαν ευρύτερη διερεύνησή τους, αναδεικνύοντας την εξορία σε κοινή συνθήκη πλήθους σύγχρονων ανθρώπων. Η γεωγραφική εξορία δεν είναι παρά το πλαίσιο μιας βαθύτερης εξορίας για την οποία δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα.

 

~ James J. Clauss και Martine Cuypers (επιμ.), Ελληνιστική Γραμματεία – 30 Μελέτες, μτφρ.: Φιλιώ Φιλίππου, επιμ.: Εβίνα Σιστάκου και Αντώνης Ρεγκάκος, εκδ. University Studio Press, σελ. 615

Πολύτιμη μετάφραση αυτού του «πολυφωνικού τόμου» που εκδόθηκε στα αγγλικά το 2010. Προτάσσεται εκτενές ανθολόγιο αρχαίων κειμένων (Καλλίμαχος, Θεόκριτος, κ.ά. – μόνον στο πρωτότυπο) και ακολουθούν οι μελέτες, χωρισμένες σε τέσσερις ενότητες: «Συμφραζόμενα» (π.χ. «Η λογοτεχνία και οι βασιλείς»), «Ποίηση» (συμπεριλαμβανομένων των μίμων, της κωμωδίας, και της τραγωδίας), «Πεζογραφία» (λογοτεχνική κριτική, φιλοσοφία, ιστοριογραφία, μυθοπλασία), και, τέλος, η άκρως ενδιαφέρουσα ενότητα «Γείτονες», όπου εξετάζεται η αιγυπτιακή, η ιουδαϊκή, και η ρωμαϊκή λογοτεχνία, καθώς και η λογοτεχνία της Δυτικής Ασίας κατά την ελληνιστική εποχή. Όπως συμβαίνει συχνά με αγγλοσαξονικά πανεπιστημιακά συγγράμματα ανάλογης υψηλής ποιότητας, οι μεν συγγραφείς είναι έγκυροι ειδικοί, τα δε περιεχόμενα είναι από εύληπτα έως συναρπαστικά και για το μη ειδικό αναγνωστικό κοινό που ενδιαφέρεται για το θέμα.

 

~ Αγάπη Καρακατσάνη, Η εκκλησία της Γοργοεπηκόου στην Αθήνα – μια πρόταση για τη χρονολόγησή της, εκδ. Το Ροδακιό, σελ. 83

Η Εικονομαχία αφύπνισε και αναστήλωσε την Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Είκοσι χρόνια μετά από μιαν αντίστοιχη πρότασή της (Παλινωδία για την μονή Δαφνίου, Άγρα, 2001), η Α.Κ. διερευνά την πανέμορφη μικρή εκκλησιά Παναγία Γοργοεπήκοοος (ή Άγιος Ελευθέριος ή «Μικρή Μητρόπολη»), δίπλα στην νέα ογκώδη μητρόπολη της Αθήνας, με τα ποικίλα εντοιχισμένα ανάγλυφά της να συμβάλλουν δραστικά στην εντύπωση πως καταξιώνει την αρχαιότητα χωρίς εξαιρέσεις, χωρίς «χριστιανικές» βελτιώσεις. Η συγγραφέας προτείνει τον 10^ο αιώνα ως χρόνο κτίσης της, αντί για τον σήμερα ευρύτερα αποδεκτό 12^ο. Και μας προσφέρει μια γλαφυρή, συναρπαστική περιδιάβαση στην περιπέτεια της Εικονομαχίας (8^ος και 9^ος αι.) και της αποκατάστασης των εικόνων. Τελευταίο βλέμμα, σήμα, σκίρτημα της απολεσθείσης αναγέννησης των ειονομάχων μεσούσης της μακεδονικής δυναστείας […], η Γοργοεπήκοος στην Αθήνα.  

 

~ Γιάννης Κωσταρής, Γύρω γύρω θάλασσα – Φωτογραφίες και σημειώσεις από τη νήσο Χίο, 2010-2020, εκδ. Φωταγωγός, σελ. 150

Στην κορφή μιας στενόχωρης σκάλας, εντός παλιού σκοτεινού σπιτιού, στέκεται μια γριά· ψηλή, αδύνατη, ταλαιπωρημένη. Μιλά με ένα σπάσιμο στη φωνή και στο σώμα. Τον άξιο και ιδιαίτερο αυτόν φωτογράφο και συγγραφέα από την Χίο, τον γνωρίσαμε μέσω των φυλλαδίων «Φώτα» που περιοδικώς τύπωνε και άφηνε προς δωρεάν διάθεση σε βιβλιοπωλεία και άλλα σημεία της Αθήνας. Λάμπουν κι εδώ (τις αναδεικνύει και η πολύτιμη τυπογραφική φροντίδα του ρέκτη Γιάννη Καρλόπουλου) οι εξαρχής φανερές αρετές του: οι ‘απλές’ αλλ’ εύγλωττες φωτογραφίες του ακριβής και χαμηλόφωνης ευαισθησίας βρίσκονται σε θαυμαστή σύζευξη (σπάνιο κατόρθωμα, και μάλιστα από έναν και μόνο καλλιτέχνη) με σύντομες καταγραφές μεγάλης χάρης. Άφησα το τετράδιο στο τραπέζι, σταμάτησα να ψάχνω για άλλα στοιχεία, βγήκα στη βεράντα. Κάτω η αυλή και το άγριο πια περιβόλι. 

 

~ Όσιπ Μαντελστάμ, Για τον συνομιλητή, μτφρ.-πρόλ.-σχόλια: Ευγενία Κριτσέφσκαγια, εκδ. Οροπέδιο, σελ. 167

Είναι πολύ επικίνδυνο και πολύ λάθος να βλέπουμε τον ποιητή σαν «πουλάκι του Θεού» […] Σε ποιον άραγε μιλάει ο ποιητής; Να δυο φράσεις-κλειδιά από το δοκίμιο του μεγάλου Ρώσσου ποιητή και δοκιμιογράφου, που δίνει τον τίτλο του στην επιλογή που επιμελήθηκε η Ε.Κ.: από τα δέκα που περιέχονται εδώ, μόνο το δοκίμιο «Φρανσουά Βιγιόν» δεν περιεχόταν στο αφιέρωμα που είχε η ίδια επιμεληθεί για το περιοδικό «Πλανόδιον», τ. 30, Δεκ. 1999. Τα χορτάρια στους δρόμους της Πετρούπολης είναι τα πρώτα βλαστάρια του παρθένου δάσου που θα σκεπάσει τους δρόμους της σύγχρονης πόλης. Έτσι αναπάντεχα αρχίζει «Ο λόγος και ο πολιτισμός». Μικρό παράδειγμα του πόσο γόνιμα προκλητικός –και ουσιωδώς ‘ποιητικός’– είναι ο Ο.Μ. στα δοκίμα του: έχει πολλά τολμηρά να πει για τον «πολιτισμό». Την έκδοση συμπληρώνουν χρησιμότατες εισαγωγές και σημειώσεις. 

 

~ recto / verso, τεύχος 04, Άνοιξη 2023, σελ. 223

Κάθε έκδοση του θαυμάσιου αυτού περιοδικού (υπό την διεύθυνση του Δημήτρη-Χρυσού Τομαρά) που δεν περιφρονεί το αναγνωστικό κοινό του, είναι κι ένα εκδοτικό γεγονός. Τα δώρα τούτου του, τέταρτου (κι όπως πάντα συλλεκτικού: τυπωμένου μόνον σε 400 αντίτυπα), τεύχους περιλαμβάνουν: σκέψεις του γλύπτη Αλμπέρτο Τζακομέττι (Δεν γνωρίζω αυτό που βλέπω, παρά μόνο δίνοντάς του μορφή)· δύο διαλέξεις του Άγγλου ποιητή Σάμιουελ Ταίυλορ-Κόουλριτζ για τον Σαίξπηρ (Πού βρισκόταν ο Σαίξπηρ ώστε να παρατηρήσει μια τέτοια γλώσσα;  [..Τ]ο κατόρθωσε με το εσωτερικό μάτι του στοχασμού του πάνω στην ίδια του τη φύση: προς στιγμή έγινε Οθέλλος και μίλησε όπως θα έπρεπε να μιλήσει ο Οθέλλος)· το δοκίμιο «Το τράβελινγκ του Καπό» του Γάλλου κριτικού του κινηματογράφου Σερζ Ντανέ· και άλλα, πρωτότυπα και μεταφρασμένα.

 

~ Νίκος Σκαλκώτας, Νεανικές Επιστολές, έρευνα-κείμενα: Κωστής Δεμερτζής, εκδ. Loggia, σελ. 493

Όπως και άλλοι Έλληνες καλλιτέχνες του 20^ου αι., αυτός ο κορυφαίος (μαζί με τον Χρήστου και τον Ξενάκη) Έλληνας συνθέτης λόγιας μουσικής και καλύτερος μαθητής του Άρνολντ Σαίνμπεργκ (καθ’ ομολογίαν αυτού του απαιτητικού δασκάλου, ενός από τους πρωταποστόλους της μουσικής πρωτοπορίας), βαθμηδόν παίρνει την θέση που του αξίζει. Χάρη στην ολοένα πληθυνόμενη δισκογραφία – στον πλούτο της οποίας έρχονται να προστεθούν και τα τεκμήρια τούτων των νεανικών επιστολών, επιμελημένα με αφοσιωμένη εμβρίθεια (και εκτενές διαφωτιστικό δοκίμιο και σημειώσεις) από τον ακαταπόνητο μελετητή του Κ.Δ.. Επιστολές του Σκαλκώτα, από το Βερολίνο (κυρίως), στην Νέλλη Ασκητοπούλου (κυρίως), στην αδελφή της Χρυσούλα, και στην φίλη και συμμαθήτριά της στο βιολί Σοφία Ποιμενίδου. Κανένας δεν πέφτει έξω όταν ρίχνεται μ’ ενθουσιασμό και την καρδιά του σε κάτι τι! 

 

[Οι θερινές αναγνωστικές προτάσεις  μου όπως δημοσιεύθηκαν στο τ. Ιουλ.-Αυγ. 2023 του "The Books' Journal".]

9 βιβλία για τις γιορτές 2022

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ΠΟΙΗΣΗ

~ Γκαζαλί Ντελή Μπιραντέρ, Η Μονιά των Λυγερών (μτφρ. από τα τουρκικά και τα οθωμανικά: Δημήτρης Χουλιαράκης), εκδ. Το Ροδακιό, σελ. 61

Αχ, φιντανάκι μου τερπνό, χαμάμ εσύ γλυκόθωρο / να ζήσεις, να γεράσεις, δεν ήταν τυχερό σου. Ο άξιος ποιητής και δεινός μεταφραστής Δ.Χ. επιλέγει και μεταφράζει αποσπάσματα από το έργο αυλικού ποιητή του 16^ου αιώνα. Ο Γκαζαλί «ο Σαλός Αδερφός» χρημάτισε ιεροκήρυκας και δερβίσης, γραμματικός αλλά και συγγραφέας μιας διαβόητα πικάντικης πρόζας: του Ξορκιστή των Θλίψεων και Διώχτη κάθε Έγνοιας. Όμως η συναρπαστική αυτή ανθολογία και βιογραφική εξιστόρηση του Δ.Χ., ασχολείται πρωτίστως με τις ποιητικές και άλλες περιπέτειες του Γκαζαλί γύρω από το ξακουστό χαμάμ, την «Μονιά των Λυγερών», που έφτιαξε στην Ιστάνμπουλ. Δεν το χάρηκε για πολύ, ούτε κι οι θαμώνες του: αντίπαλοι το κατηγόρησαν (όχι αναίτια) ως άντρο ακολασίας, και το ξεπάστρεψαν. Αυτός ξενιτεύτηκε – σε προάστιο της Μέκκας, όπου συνέχισε τα ποιητικά και άλλα συμπόσια. 

~ Ανθή Λεούση, Η θάλασσα της Μάνικας, εκδ. Το Ροδακιό, σελ. 51

Η θάλασσα – θωπείες και ραπίσματα – / γιορτάζει το παρόν και απόν το ναι και όχι. Άλλη μία τρανή απόδειξη πως τα πολλά συγγράμματα –και δη στην ποίηση– δεν είναι απαραίτητα για την εδραίωση μιας ιδιαίτερης, ουσιώδους συγγραφικής φωνής. Εντυπωσιακής στιβαρότητας, τούτο το τέταρτο ποιητικό βιβλίο της Α.Λ.. Είναι ακόμα στο αριστερό μου πλάι είναι ακόμα στο αριστερό μου αυτί – / σαν να την έμαθα στα σκότη, ξεκινά αυτή η σειρά ποιημάτων (ή ποίημα σε ενότητες). «Αυτή» είναι η θάλασσα (της, πλησίον της Χαλκίδας, κατοικημένης από τα προϊστορικά χρόνια, Μάνικας), μα σαν να συμφύρεται και με μιαν Αγαπημένη (ή περισσότερες), μια καλογριά, μια γυναικεία έκφανση του θείου – και ίσως και με άλλες θηλυκές οντότητες οι οποίες συντροφεύουν το ποιητικό υποκείμενο που τους απευθύνεται πότε θαυμαστικά και πότε παρακλητικά.

 

~ Βασίλης Μπουκουβάλας, Ομηρικές Εκλογές (φωτ.: Βασίλης Μπουκουβάλας, σχέδια: Κώστας Παπατριανταφυλλόπουλος, ψηφιδωτό πορτραίτο: Δημήτρης Φουντάς), εκδ. Το Ροδακιό, σελ. 189

Στα χέρια μας το φως, όχι στα θέλγητρα του πολέμου. Δεν είναι σπάνιο –και όχι μόνον στα ελληνικά γράμματα–, άνθρωποι που η δουλειά τους δεν σχετίζεται με την λογοτεχνία ή και που δεν διαθέτουν τα τυπικά προσόντα του «ειδικού» (αν υποθέσουμε πως υφίσταται όντως ασφαλής τυπικός τρόπος να τ’ αποκτήσεις), να κομίζουν πολύτιμα δώρα στην λογοτεχνία. Σ’ αυτους ανήκει και ο γιατρός (και εκδώσας δύο ποιητικές συλλογές) Β.Μ. (Πάτρα, 1951 – Αθήνα, 2019), χάρη σ’ ετούτο το μαστορικό και περίτεχνο πόνημά του. Μεταφράζει –εξηγώντας τις μεταφραστικές επιλογές του γλαφυρά και συναρπαστικά– και σχολιάζει ομηρικά χωρία που τον έθελξαν, ρίχνοντας πάνω –ή πλάι– τους το φως μιας επιτύμβιας στήλης· ενός χωρίου του Κατά Ματθαίον ή του Ρωμανού· του Πινδάρου, του Σοφοκλέους, ή του Σεφέρη. Γιατ’ είν΄η χάρη που τη χάρη αναγεννά.

 

~ Σεϋχί, Ενός γαϊδάρου ντέρτι (μτφρ. από τα τουρκικά: Δημήτρης Χουλιαράκης), εκδ. Το Ροδακιό, σελ. 37

Ήταν ένας γάιδαρος αχαμνός πολύ / και η μάνα του θρηνούσε κάτι αν σήκωνε βαρύ. Έτσι ξεκινά η, σε δίστιχα γραμμένη, σατιρική αλληγορία του γεννημένου το 1373 ποιητή από την Κιουτάχεια Γιουσούφ Σινάν ή Σεϋχί του Γκερμιγιάν ή Γιατρού Σινάν: Σούφη, λογοτέχνη, και γιατρού αρχόντων. Ανάμεσα στην αρχική επίκληση στον Μωάμεθ και το εγκώμιο στον Θρόνο του Πατισάχ που ακολουθεί, και στο αξιοθρήνητο τέλος της ιστορίας, διαβάζουμε την σπαρταριστή ιστορία ενός «γαϊδαράκου [που] συναντάει ένα κοπάδι γελάδια να βόσκουν αμέριμνα και, συνειδητοποιώντας την αδικία […], αποφασίζει να αμφισβητήσει την τάξη του κόσμου με μια πράξη κοινωνικής ανυπακοής!» – όπως σημειώνει ο ποιητής και απολαυστικός μεταφραστής Δ.Χ. Όσο τον ντουνιά κι αν βλέπεις πάντοτε μ’ αγνή καρδιά / τον σοφό τον κακοπαίρνει και στον άξεστο γελά.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ΙΣΤΟΡΙΑ – ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ – ΔΟΚΙΜΙΟ – ΜΑΡΤΥΡΙΑ

 

~ Χρήστος Δανιήλ, «Όλα δεν τα ’χω πει…» – Η «Αντίστροφη αφιέρωση» της Μάτσης Χατζηλαζάρου,  εκδ. Άγρα, σελ. 151

Εσέ ασύλληπτο θυμάμαι και τον ύπνο μου χάνω. Το ‘δόλωμα’ που μας ρίχνει αρχή-αρχή, ο ερευνητής φιλόλογος Χ.Δ., συγγραφέας αυτού του ‘φιλολογικού-αστυνομικού’ βιβλίου, είναι πανίσχυρο και ακαταμάχητο: το τρίγωνο Μαργκερίτ Γιουρσενάρ – Ανδρέας Εμπειρίκος – Μάτση Χατζηλαζάρου. Οι δύο ‘αντίζηλες’ διατήρησαν την επικοινωνία τους, κι ίσως μια όψιμη συζήτησή τους να πυροδότησε ένα από τα καλύτερα ποιήματα της Ελληνίδας (που είχε κάποτε πει: «Δεν ψάχνεις τις ωραίες λέξεις ή τα ωραία συναισθήματα – αυτά έρχονται και φεύγουν. Ψάχνεις τις σωστές λέξεις. Κι αυτό είναι ποίηση.»): την «Αντίστροφη αφιέρωση». Ο Χ.Δ. διαβάζει το ποίημα βήμα-βήμα, όπως ιχνηλατεί και συλλέγει τεκμήρια ένας δεινός ντετέκτιβ, φωτίζοντας, εξηγώντας, αναδεικνύοντας τόσο τις ποιητικές αρετές του όσο και την συναρπαστική υπόθεση για την γένεσή του. Φτάνουν τα σπόιλερ: τα υπόλοιπα, στο βιβλίο. 

~ Δημήτης Τζιόβας, H Ελλάδα από τη Χούντα στην Κρίση – Η κουλτούρα της Μεταπολίτευσης (μτφρ.: Ζωή Μπέλλα-Αρμάου, Γιάννης Στάμος), εκδ. Gutenberg, σελ. 476

Η επιμονή μας να χαρακτηρίζουμε μια ολόκληρη εποχή αναφερόμενοι σε ένα γεγονός που συνέβη στην αρχή της μαρτυρά κάποια αμηχανία. Αυτήν την αμηχανία επιχειρεί να λύσει τούτη η  εκτεταμένη τοιχογραφία της νεοελληνικής κουλτούρας καθώς προσπαθεί να σβήσει τα σημάδια της Χούντας και μέχρι να μαστιγωθεί εκ νέου απ’ την Κρίση – κάποιες όψεις της: αρχαιότητα και παρόν, ΜΜΕ, θρησκεία, σεξουαλικότητα, μετανάστες, λογοτεχνία και κινηματογράφος. Αν είναι πάντα ενδιαφέρον να διαβάζουμε πώς ‘μας’ βλέπουν οι ‘ξένοι’, είναι διπλά (και πιο σύνθετα) ενδιαφέρον να διαβάζουμε πώς μας παρουσιάζει στους ξένους ένας ‘δικός μας’ που ζει εις την ξένην. Και δη ένας επί δεκαετίες Καθηγητής Νεοελληνικών Σπουδών στο Ηνωμένο Βασίλειο, συγγραφέας πλήθους μελετών για τον σύγχρονο ελληνικό πολιτισμό, και αναγνωρισμένος γι’ αυτό, τόσο ‘εκεί’, όσο κι ‘εδώ’. 

~ Βασιλική Χατζηγεωργίου και Ματθίλδη Πυρλή (εισ.-σχόλ.-σύνθ. ύλης), Μια Ελληνίς της Ιστορίας – Πορτραίτα γυναικών που έζησαν στην Επανάσταση του 1821 (πρόλ.: Mark Mazower), εκδ. Άγρα, σελ. 117

Διαμεσολαβημένη μαρτυρία και φωτογραφικό δοκίμιο, αυτή η συναγωγή φωτογραφιών που απεικονίζουν Ελληνίδες (και μη Ελληνίδες που ωστόσο συνδέθηκαν με τον τόπο), επιφανείς (οι σύζυγοι του Μάρκου Μπότσαρη και του Σπυρίδωνος Τρικούπη, π.χ.) και λιγότερο γνωστές σε μας (αίφνης, η κόρη του Παπαρρηγόπουλου), που έζησαν κατά το πρώτο μισό του 19^ου αιώνα, και άρα βίωσαν την, ή και συνεισέφεραν στην Επανάσταση του 1821. Όλες, βεβαίως, από επαρκώς ευκατάστατες οικογένειες ώστε να έχουν απαθανατισθεί από την νέα, γεννημένη το 1839 τέχνη – όμως άλλες με παραδοσιακά, κι άλλες με ‘δυτικά’ φορέματα, λιγότερο ή περισσότερο επίσημα. Τα πορτραίτα συνοδεύονται από βιογραφικές πληροφορίες, και, ενίοτε, μαρτυρίες για τις εικονιζόμενες. Η συναρπαστική εισαγωγή των επιμελητριών φωτίζει αυτή την πρώτη εποχή της Φωτογραφίας, και τις συνθήκες λήψης των πορτραίτων. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ΞΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

 

~ Φραντς Κάφκα, Ένας καλλιτέχνης της πείνας – και άλλες δύο αποδιδαχές (μτφρ.: Θοδωρής Τσομίδης, επίμ.: Θανάσης Τριαρίδης), εκδ. Gutenberg, σελ. 166

«Δεν υπάρχει λόγος να μάθει την ποινή του. Θα τη νιώσει στο πετσί του.» Παρά το, και λόγω του ανελέητου, ζοφερού χιούμορ του, τα πλήγματα που μας καταφέρει ο Κάφκα δεν είναι και για χόρταση: ενδείκνυνται οι μικρές δόσεις. Η μελωδία που αρέσει περισσότερο στα αφτιά μας είναι η απόλυτη ησυχία. Η ζωή μας έχει πολλά βάσανα. Τα διηγήματά του, συνεπώς, θα μπορούσαν να συνιστούν μια βέλτιστη δοσολογία. Ειδικά όταν πρόκειται για δύο από τα τελευταία του (έκδοση του 1924: το ομώνυμο του τίτλου –το οποίο ο συγγραφέας του διόρθωνε την παραμονή του θανάτου του– και το «Ζοζεφίνα η Τραγουδίστρια ή ο Λαός των Ποντικών»), συν την «Σωφρονιστική Αποικία» (1919). «Ακόμα να φας εσύ;» ρώτησε ο φύλακας. «Πότε θα τα παρατήσεις επιτέλους;» «Συγχωρήστε με όλοι», ψιθύρισε ο καλλιτέχνης της πείνας. 

 

~ Fernando Pessoa, H παιδεία του στωικού (μτφρ.: Νίκος Πρατσίνης, επιμ.-σημ.: Μαρία Παπαδήμα), εκδ. Gutenberg, σελ. 83

Έχω κατακτήσει, πιστεύω, τη χρήση της λογικής στην πληρότητά της. Και για τον λόγο αυτό θα σκοτωθώ. Διακινδυνεύοντας ένα εύκολο λογοπαίγνιο, δεν είναι δύσκολο να κολλήσεις στον Πεσσόα την ετικέττα «πεσσιμιστής». Ετικέττα που έχει κολλήσει –και δύσκολα, φευ, βγαίνει– και στους Στωικούς, που δεν ήσαν ακριβώς αυτό, ούτε βέβαια τίποτις παραιτημένοι και πεισιθάνατοι – τουλάχιστον οι επιφανέστεροι εξ αυτών, άνθρωποι των κοινών και της δράσης. Τι πιο ταιριαστό, λοιπόν, ένας από τους άφθονους ετερώνυμους του Πεσσόα, ο Βαρόνος ντε Τέιβε, να δηλώνει στωικός, και να καταλείπει, πριν την αυτοκτονία του, ένα σύντομο σχετικό εγχειρίδιο – ακριβέστερα: λογοτεχνικό έργο με την μορφή σημειώσεων της πιο ερεβώδους απαισιοδοξίας. Δεν μετανιώνω που έκαψα τα προσχέδια όλων μου των έργων. Δεν έχω να κληροδοτήσω στον κόσμο τίποτε άλλο πέραν αυτού εδώ.

23 βιβλία για το καλοκαίρι του 2022

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ΠΟΙΗΣΗ

 

~ William Allan & Felix Baudelmann, Αρχαία Ελληνική Λυρική Ποίηση – Ανθολογία σχολιασμένων αποσπασμάτων, μτφρ.: Κατερίνα Δημοπούλου, επιμ.: Χρήστος Τσαγγάλης, εκδ. University Studio Press, σελ. 649

Αν ήδη διαθέτετε μεταφράσεις στα νέα ελληνικά των αρχαίων λυρικών –ή, βεβαίως, αν έχετε το προνόμιο της επαρκούς αρχαιομάθειας– αυτή η ανθολογία (των πρωτοτύπων μόνον, χωρίς μεταφράσεις) θα εμπλουτίσει την κατανόηση και την απόλαυσή σας με πλήθος τρόπους: με θαυμάσια αλλ’ ευσύνοπτα εισαγωγικά κείμενα για τον ίαμβο, την ελεγεία, την χορική και την μελική ποίηση, τις ποιήτριες και τους ποιητές, την κοινωνική και πολιτισμική τους θέση, την περιπέτεια των έργων τους· σχολιασμό και αναλύσεις των ποιημάτων και των συμφραζομένων τους, που φωτίζουν αυτήν την αρχικώς προφορική τέχνη που ‘τραγουδιόταν’ αλλ’ ωστόσο επιβίωσε χάρη στην γραφή. Όσο, βέβαια, επιβίωσε: πολύ λίγοι από τους εκτιμώμενους 100.000-150.000 στίχους που διέθεταν οι Αλεξανδρινοί έφτασαν ώς εμάς – κι ακόμα λιγότερα είναι τα ακέραια ποιήματα. 

 

~ Βασίλης Αμανατίδης, ∞ : αποκατάσταση, εκδ. Νεφέλη

Αν το προ οκταετίας μ_otherpoem : μόνο λόγος του Β.Α. ήταν ένα θεαματικό ‘ορατόριο’ περήφανης δραματουργικής δεινότητος, στην ∞ : αποκατάσταση, έχουμε ένα πιο χαμηλόφωνο έργο δωματίου, όπου ο ποιητής-συνθέτης (παριστάνει πως) έχει αφήσει μεγάλο βαθμό ανεξαρτησίας στην πάντα πρωταγωνίστρια μα πλέον ασθενή Μητέρα (και μην απορείς / που δεν μιλούσα έτσι παλιά / τώρα έχω πολύ / ελεύθερο χρόνο), και στην δευτεραγωνίστρια αλλοδαπή βοηθό της (να μη βγάλουμε έξω πάλι σημαία / και πούμε θνικό γύμνο;). Τα λόγια τους κυριαρχούν, πλάι σ’ αυτά του γιου-αφηγητή (οι ποιητές είναι και πεθαμένοι γκρεμοί). Οκτώ ενότητες σε αναγκαστική ύπτια θέση, με την μουσική ρύθμιση και την πλέξη των φωνών (και των –ακόμη και σολωμικών– αποήχων) που, μαζί με άλλα, κάνουν την ποίηση του Β.Α. τόσο ξεχωριστή. 

 

~ Ιωσήφ Βεντούρας, Άσμα Ασμάτων – το εβραϊκό κείμενο και οι ερμηνείες του, εκδ. Νίκας, σελ. 229

Κήπος κλειστός είσαι νύφη μου / πηγή κλειστή στέρνα σφραγισμένη. Αυτό το υπέροχο ερωτικό ποίημα –είτε το διαβάζουμε αλληγορικά ως απευθυνόμενο στον θεό, είτε κυριολεκτικά, σαν να αφορά τον ανθρώπινο έρωτα– μας προσφέρεται από τον Ι.Β. μεταφρασμένο απευθείας από το εβραϊκό πρωτότυπο, και όχι μέσω της απόδοσης των Εβδομήκοντα στην ελληνιστική κοινή. Μεταφρασμένο, αλλά και φωνητικά μεταγραμμένο στο ελληνικό αλφάβητο, κάτω από το εβραϊκό πρωτότυπο, και σχολιασμένο τόσο με αναφορές σε άλλα κείμενα της ιουδαϊκής παράδοσης, όσο και βάσει δευτερογενούς, πλούσιας, ενημερωμένης βιβλιογραφίας. Αυτή, μαζί με εσωτερικές ενδείξεις, πείθει και τον Ι.Β. –όπως καταλήγει στην εισαγωγή και στο επίμετρό του– πως πιθανότερο είναι το ποίημα να γράφτηκε από γυναίκα. Στη σκιά του επιθύμησα κι έκατσα / κι ο καρπός του γλυκός στον ουρανίσκο μου. 

 

~ John Berryman, Ονειρικά τραγούδια, πρόλ.-επιλογή-μτφρ.: Αντώνης Ζέρβας, συν Αφιέρωμα στον Τζων Μπέρρυμαν, επιμ.-μτφρ.: Ε.Κ. Ζέρβα, εκδ. Περισπωμένη

Ταξινόμηση οστών: θα μ’ άρεσε τούτη η δουλειά. Ένα από τα μείζονα –και πιο μοναχικά– ποιητικά κείμενα από την Αμερική του 20^ου αιώνα υπήρξε η στερνή προσφορά του δεινού μεταφραστή (θα αρκούσε να θυμηθούμε την εργασία του στα Άσματα του Πάουντ), ποιητή Αντώνη Ζέρβα (1953-2022). Δεινές και οι δυσκολίες μετάφρασης στην γλώσσα μας (ή όποια άλλη γλώσσα) αυτού του εντελώς ιδιαίτερου ποιητικού σύμπαντος. Συνεπώς, ο Α.Ζ. δημοσίευσε μόνο ένα –γενναίο– δείγμα από τα συνολικά 385 ποιήματα του έργου. Την ανθολόγηση αυτή (με τα πρωτότυπα αντικρυστά στις ελληνικές μεταφράσεις), συνοδεύει όχι μόνο η πολυσέλιδη εισαγωγή του, αλλά και ένα πολύτιμο ανθολόγιο επτά σημανικών και διαφωτιστικών κειμένων για το γοητευτικό μα δύστροπο αυτό ‘έπος’. Απίστευτος πανικός βασιλεύει / [] Παγωμένα / ποτά κοχλάζουν.

 

~ Χόρχε Λουίς Μπόρχες, Πυρετός του Μπουένος Άιρες – και άλλα νεανικά ποιήματα (1923-1929), εισ.-μτφρ.-σημ.: Δημήτρης Καλοκύρης, εκδ. Πατάκη, σελ. 150

Αίθριο, κοίτη τ’ ουρανού. / [] για να ξεγλιστρούν τα ουράνια μέσα στο σπίτι. Όταν πρόκειται για λογοτέχνη του μεγέθους του Μπόρχες, κάθε προσθήκη στο σώμα των έργων του (που ήδη μας έχουν προσφέρει οι εκδόσεις Πατάκη) είναι καί ενδιαφέρουσα, καί πολύτιμη. Οδηγός μας καί εδώ (όπως και στον τόμο των –λοιπών, ωριμότερων– Ποιημάτων), ο Δημήτρης Καλοκύρης, ένας από τους βασικούς Έλληνες πρέσβεις του Μπόρχες. «Νεανικά», μπορεί να είναι τα ποιήματα αυτά, αλλά η φυσιογνωμία και η πρωτοτυπία του συγγραφέα τους είναι ήδη ευδιάκριτες: Σκοτεινά σταυροδρόμια / που εξακοντίζονται επ’ άπειρον. Περιλαμβάνονται τρεις συλλογές: πέραν της ομότιτλης, το Αντικρινό φεγγάρι και το Τετράδιο Σαν Μαρτίν. Μα ο κήπος είχε τα καλάμια του για λόγχες / και στις κορφές τους προσεύχονταν σπουργίτια.

 

~ Γιάννα Μπούκοβα, Σ, εκδ. ΦΡΜΚ, σελ. 51

«Σως» είναι μια κραυγή που εκπέμπει το άγευστο. Το τρίτο ελληνικό βιβλίο της Γ.Μ. απαρτίζεται από 365 «λήμματα»: στίχους που όλοι ξεκινούν με μια λέξη που αρχίζει, ακριβώς, με το γράμμα «Σ». Θα μπορούσε να είναι απλώς ευφυές και χιουμοριστικό παίγνιο – αλλά καταλήγει διαδρομή στην «πάνω» και στην «κάτω οδό»· στο ‘μέσα’ και στο ‘έξω’· στα σοβαρά και τα γελοία της ζωής· στον αφρό, στα βάθη, και τα ύψη της. Και–διόλου αμελητέο– μας επανεξοικειώνει όχι μόνο με λέξεις, καθιστώντας τες όσο ανοίκειες χρειάζεται για να τις δούμε σαν πρωτόπλαστες, αλλά και με πλήθος έννοιες που εξακτινώνονται γύρω τους· και, κυρίως, με την μεταφορά: τρόπο σκέψης (δηλαδή θέασης της ζωής) ταυτοχρόνως απελευθερωτικό και παρήγορο. «Σφουγγάρι» είναι ο μη έχων. 

 

~ Σαρλ Μπωντλαίρ, Τα άνθη του κακού: Παρισινοί πίνακες – Τα απαγορευμένα ποιήματα, μτφρ.: Ερρίκος Σοφράς, εκδ. Μεταίχμιο

Η λατρεμένη μου γυμνή τόσο με ξέρει / Κι εφόρει μόνο τα ηχηρά κοσμήματά της. Δώδεκα χρόνια μετά την πολυτελή, εικονογραφημένη από τον Ολλανδό καλλιτέχνη Pat Andrea, έκδοση (πάλι από το «Μεταίχμιο») των μεταφράσεών του των έξι «Απαγορευμένων ποιημάτων», o E.Σ. επιστρέφει στον Γάλλο πρωτο-μοντερνιστή, συμπληρώνοντάς τες με 18 (μη απαγορευμένους) «Παρισινούς πίνακες», επίσης από τα Άνθη του Κακού. Στων γηραιών πρωτευουσών τους λαβυρίνθους, / Όπου και η φρίκη ακόμα γίνεται μαγεία, / Παραμονεύω. Όπως και προηγουμένως, περιλαμβάνεται επίσης το ποίημα «Επιγραφή σ’ ένα βιβλίο καταδικασμένο» και η απόφαση του γαλλικού δικαστηρίου το 1857 που απαγόρευε την δημοσίευση των έξι ποιημάτων. Όμως η παρούσα εμπλουτισμένη έκδοση εμπλουτίζεται με χρησιμότατες σημειώσεις και επίμετρο του μεταφραστή, επάξια συνοδεία της αποδεδειγμένης μεταφραστικής τέχνης του.

 

~ Άκης Παραφέλας, Παρασημαντική, εκδ. Ενύπνιο, 60 σελ.

Μες στου κινδύνου τους τριγμούς / στων αινιγμάτων τη συνείδηση να είμαστε η μόνη ίσως δυνατότητα ελάτε. Παρότι πληθαίνουν, σχετικώς σπανίζουν ακόμα τα βιβλία ποίησης που είναι αληθινά, αρχιτεκτονημένα, βιβλία, και όχι ‘συλλογές’. Το να είναι τέτοιο ένα πρώτο βιβλίο (Bραβείο «Αναγνώστη» για Πρωτοεμφανιζόμενο στην Ποίηση, για την α’ έκδοσή του από τις εκδ. Θράκα, 2018), το καθιστά ακόμα πιο αξιοπρόσκετο. Ειδικά όταν είναι κατορθωμένο καί το ύφος: τολμηρό και απαιτητικό – επίθετα για να ερεθίσουν, όχι να αποθαρρύνουν. Σε τρεις ενότητες με ‘συμβολικά’ ‘πρόσωπα’ («Ειρήνη Ξένου»), το βιβλίο ταλαντεύεται ανάμεσα στις εξωτερικές και κάποτε πολυπρόσωπες εικόνες και την εσωτερική, μοναχική, κοπιώδη διερεύνηση της αυτοσυνειδησίας. Εγώ ήθελα με τη φόρα που έχει ένα κλουβί όταν σπάει ν’ ακούσω τ’ όνομά της το οποίο συνέχεια μού διέφευγε.

 

~ Κώστας Ταχτσής, Καφενείο Το «Βυζάντιο» (Συγκεντρωτική έκδοση ποιημάτων), επιμ.-επίμ.: Δημήτρης Παπανικολάου, εκδ. Ψυχογιός, σελ.156

Φεγγάρι μου / [] έφτασα στο σημείο να σε πω /  σ ε λ ή ν η . Αν Το τρίτο στεφάνι είναι ο κυριότερος λόγος για τον οποίο ο Ταχτσής υπήρξε σημαντικός για την νεοελληνική λογοτεχνία, τα ποιήματα με τα οποία πρωτοεμφανίστηκε παραμένουν ενδιαφέροντα τεκμήρια της ιδιοπροσωπίας του. Το 1972, επέλεξε κάποια από όσα είχε δημοσιεύσει κατά το διάστημα 1951-6 – κι αυτή η αυτό-ανθολόγηση, Καφενείο το «Βυζάντιο» κι άλλα ποιήματα, αποτελεί το πρώτο μέρος της παρούσας συγκεντρωτικής έκδοσης. Που συμπληρώνεται, στο δεύτερο μέρος της, από όλα τα υπόλοιπα ποιήματά του, ανά συλλογή – καθώς και σημειώσεις του ίδιου αλλά και του επιμελητή (ο οποίος υπογράφει και το επίμετρο), και λοιπές χρήσιμες πληροφορίες. Έμοιαζε η αγάπη μας ωραίο βιβλίο. / Τώρα που εσύ θα φύγεις / στα γόνατα θα κάνω πως τ’ αφήνω.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ΙΣΤΟΡΙΑ – ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ – ΔΟΚΙΜΙΟ – ΜΑΡΤΥΡΙΑ 

 

~ Γιώργος Ι. Αλλαμανής, Στον καιρό της Λιλιπούπολης – η βιογραφία μιας ραδιοφωνικής εκπομπής, πρόλ.: Νίκος Κυπουργός, Γιώργος Μητρόπουλος, Σιδερής Πρίντεζης, εκδ. Τόπος, σελ. 350

Ακόμα και αν γνωρίζετε την Λιλιπούπολη μόνο απ’ τα τραγούδια του δίσκου και διόλου απ’ τις εκπομπές της, πιστεύω πως θα βρείτε συναρπαστικό αυτό το εξαιρετικό λεύκωμα, αφήγημα και ντοκουμέντο, έργο μεγάλης αγάπης, εξαντλητικής έρευνας και πολύπλευρης μελέτης του Γ.Ι.Α.. Ταύτα τεκμαίρονται όχι μόνον από τις 51 συνεντεύξεις που ο ίδιος διεξήγαγε με συντελεστ/ρι/ες της θρυλικής ‘παιδικής’ εκπομπής του χατζιδακικού Τρίτου και άλλες/ους περί αυτήν γνώστ/ρι/ες· τους κατατοπιστικούς πίνακες που αποτυπώνουν καταλεπτώς τα σωζόμενα επεισόδια, τα 66 τραγούδια, κ.ά.· αλλά, πρωτίστως, από το ύφος και το χιούμορ του συγγραφέα· και, βεβαίως, την δομή και το περιεχόμενο του βιβλίου, με την πρισματική εξέταση του φαινομένου «Λιλιπούπολη»: ως προς το Τρίτο και τον Χατζιδάκι, τους ποικίλους εχθρούς και τις περιπέτειές της κατά τις τέσσερις ‘εποχές’ της (1977-1980), και τον έως σήμερα αντίκτυπό της.

 

~ Etel Adnan, Ο Ορφέας απέναντι στο κενό και Χάινερ Μύλλερ και Τιντορέττο: Το πιθανό τέλος του τρόμου, μτφρ.: Βασιλική Γκέτσιου και Σπύρος Γιανναράς, εκδ. Άγρα, σελ. 57

Οι θεοί δεν ήθελαν να μάθει ο Ορφέας το μυστικό του θανάτου: ότι [] είναι δραστικός, αμετάκλητος. [] Η επίγνωση [αυτή, είναι]ο έσχατος θρίαμβος του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού. Δυο δοκίμια για το Σκότος: το κενό, τον θάνατο, τον τρόμο – με τον προσωπικό τρόπο της Ε.Α. (1925-2021), που συνδυάζει την ευρυμάθεια με την ποιητικότητα των απροσδόκητων συνειρμών και των πρωτότυπων συλλήψεων. Στο πρώτο, εξετάζεται η σχέση του Ορφέα με δυο θεότητες: την Μνημοσύνη (μητέρα των Μουσών, άρα και της Μουσικής) και τον Άδη. Η μουσική, όταν παίζεται, αποτελεί μια διαρκή ανάσταση και επιτελεί τη δημιουργία [] του χρόνου μέσω της μνήμης. Στο δεύτερο, η Ε.Α. διερευνά την σχέση δυο πολλαπλώς απομακρυσμένων καλλιτεχνών, στηριγμένη στην ιδέα πως η ζωγραφική της Αναγέννησης [] έχει στενή συγγένεια με το θέατρο. 

 

~ Αλέξης Βάκης, Μάνος Χατζιδάκις – Ο Μεγάλος Ερωτικός, πρόλ.: Νίκος Ξυδάκης, επίμ.: Γιώργος Ανδρέου, εκδ. Οξύ, σελ. 161

Καλοσχεδιασμένο και καλογραμμένο τομίδιο για τον δίσκο-σταθμό στο έργο του Χατζιδάκι και στην ελληνική τραγουδοποιία συνολικά (αν όχι και γενικώς στην ελληνική μουσική). Ο συγγραφέας του, μες σε περίπου 150 σελίδες μικρού σχήματος, παραθέτει πληροφορίες, συνεντεύξεις διαφόρων, κι άλλα τεκμήρια· εξετάζει την γένεση αυτού του κύκλου τραγουδιών κατά την παραμονή του συνθέτη στην Αμερική την περίοδο 1966-1972· την συνάντησή του με, και την καθοριστική συμβολή των δυο ερμηνευτών: της Φλέρυς Νταντωνάκη και του Δημήτρη Ψαριανού· πολύτιμες λεπτομέρειες για την διαδικασία της ηχογράφησης και την κριτική πρόσληψη του δίσκου· την θέση του στην πορεία του συνθέτη του· και, με την συνδρομή του διευθυντή ορχήστρας Μίλτου Λογιάδη, κάποιες μουσικές ιδιαιτερότητές του. Χρήσιμη κι απολαυστική επισκόπηση, που σου ανοίγει την όρεξη να ξανακούσεις –προσέχοντάς το αλλιώς– το έργο. 

 

~ Marilyn Yalom, Αθώοι μάρτυρες – Παιδικές αναμνήσεις από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, μτφρ.: Παλμύρα Ισμυρίδου, πρόλ.: Meg Waite Clayton, επιμ.: Ben Yalom, εκδ. Άγρα, σελ. 277

Λίγο προτού κλείσω τα έξι μου χρόνια, [] ήμουν σίγουρη: Όσο έβλεπα τη Νούννι να γράφει γράμματα στο γραφείο της, ο Πάπι μου ήταν ζωντανός. Είχε πάει να διώξει τους Ρώσους σ’ ένα μέρος που λεγόταν Μέτωπο. Η προσωπική μαρτυρία, ιδιαιτέρως όταν αφορά μια ταραγμένη ιστορική περίοδο, συχνά υπερβαίνει την αξία του τεκμηρίου, λειτουργώντας ταυτόχρονα ως φιλική εξομολόγηση και –οσοδήποτε ‘άτεχνο’– έργο τέχνης: παρηγορητικά. Η πολύπλευρη λογία Μ.Γ. (1932-2019) συλλέγει, παραθέτει και, τέλος, σχολιάζει, τις μαρτυρίες έξι άλλων ανθρώπων και της ίδιας, από τα παιδικά τους χρόνια κατά την διάρκεια του Β’ Π.Π. σε διάφορες χώρες: Αμερική, Γαλλία, Γερμανία, Φινλανδία, Σουηδία, Τσεχοσλοβακία, Αγγλία, Ουγγαρία, Ολλανδία. [Τ]ο χειρότερο απ’ όλα ήταν οι εικόνες των εκσκαφέων που μετακινούσαν ολόκληρα βουνά από πτώματα. Επίκαιρο βιβλίο, φευ.

 

~ Εύα Μπέη, Με τον Νίκο Καρούζο (Ημερολόγιο), εκδ. Loggia

Ίσως πάντα να ήμουν αργή. Μου έπαιρνε πολύ χρόνο για να μετατραπεί το γεγονός σε κάτι βαθύτερο, κι αυτό με καθυστερούσε. Αν καρδιά του βιβλίου αυτού είναι η συντροφική σχέση της ζωγράφου Εύας Μπέη με τον ποιητή Νίκο Καρούζο, σώμα του είναι το σταδιακό ξεδίπλωμα της δικής της καλλιτεχνικής ανάπτυξης, με τα μέλη του να εκτείνονται ώς πίσω, στην παιδική της ηλικία, καθώς και προς τα εμπρός, την ζωή της ώς σήμερα, κατά τις τρεις δεκαετίες μετά τον θάνατο του Κ.. «Ημερολόγιο»· σεμνός υπότιτλος – όμως η περίτεχνη σύνθεση και δομή του, η ποίκιλση στον ρυθμό και την έκταση της αφήγησης, η εναλλαγή χωρίων «εις εαυτόν» με καθαρή διήγηση, η ελεύθερη κίνησή του μες στον χρόνο, το καθιστούν, πέρα από ανάγνωσμα που λαχταράς να μην τελειώσει, άρτιο και πρωτότυπο έργο τέχνης.

 

~ Παντελής Μπουκάλας, Ο Έρως και το Έθνος – Οι φυλές, οι θρησκείες και η δημοτική ποίηση της αγάπης, εκδ. Άγρα, σελ. 765

Μολονότι το δημοτικό τραγούδι μετέχει στον πνευματικό και ηθικό κόσμο που συνδημιουργούν οι παροιμίες, τα ανέκδοτα και οι παραδόσεις, κατορθώνει σε πολλές περιπτώσεις να υπερβεί τα στενά όρια του κόσμου αυτού ή να τα υπονομεύσει. Πρόκειται για το Α’ μέρος του Δ’ τόμου των δοκιμίων για το δημοτικό τραγούδι του Π.Μ. με τον γενικό τίτλο «Πιάνω γραφή να γράψω…». Κάθε τόμος, κι ένας κόσμος: τμήμα του πολυδιάστατου σύμπαντος στο οποίο μας ξεναγεί κατά τρόπο συναρπαστικό ο συγγραφέας του, ποιητής, κριτικός, μεταφραστής και δεινός μελετητής του δημοτικού τραγουδιού. Το πώς παρουσιάζονται σε αυτό οι ερωτικές σχέσεις Ελληνίδων κι Ελλήνων με αλλοφύλους (Βλάχους, Αρβανίτες, Τούρκους, και μαύρους) είναι το κεντρικό ‘θέμα’ του βιβλίου. Ο κορμός αυτός εξετάζεται εξονυχιστικά – αλλά πόσο σαγηνευτικά, πάλι, τα παρακλάδια του…

 

~ Νίκανδρος Νούκιος ο Κερκυραίος, Ταξίδι στην Εσπερία, προλεγ.-εισ. Α’-επιμ.: Paolo Odorico, εισ. Β’-σημ.: Joel Schnapp, επιλεγόμενα: Yves Hersant, μτφρ.: Σμαράγδα Τσοχανταρίδου, εκδ. Άγρα, σελ. 523

Ο Σεφέρης τον είχε εγκωμιάσει, έχοντας δει μόνο λίγες σελίδες του – και τώρα, επιτέλους (άξιο νέο τέκνο της παράδοσης της «Άγρας» στις εμπεριστατωμένες και συγχρόνως απολαυστικές εκδόσεις σπάνιων έργων), το έχουμε ολόκληρο στα χέρια μας, σε αρχαΐζοντα ελληνικά του 16^ου αιώνα, και σε νεοελληνική απόδοση (συν χρησιμότατες εισαγωγές, σημειώσεις, κ.λπ.). Κερκυραίος, ο συγγραφέας του, ταξιδεύει στην Ιταλία, στην Γερμανία, στις Κάτω Χώρες, στην Αγγλία και την Γαλλία – μα τον τρώει κι ο καημός της πατρίδας του. Περιγραφές τόπων και συνηθειών, εξιστορήσεις γεγονότων και αναφορές σε άλλους συγγραφείς, πλέκονται με τρόπο γοητευτικό: σύνοδοι, πόλεις, ηγεμόνες και λόγιοι (ο Λούθηρος, ο Έρασμος), αλλά και ο τρόπος παρασκευής της βήρρας ή κερβεσίας ή η χρήση των καμβίων: των συναλλαγματικών (στο Χρηματιστήριο του Λονδίνου, βεβαίως).

 

~ Ginger Dellenbaugh, Μαρία Κάλλας – Lyric and Coloratura Arias, μτφρ.: Ζήσιμος Τρυφίδης, πρόλ.: Λιάνα Σκουρλή, εκδ. Οξύ, σελ. 194

Κάποιοι/ες φρονούν ότι ο δίσκος «Lyric and Coloratura Arias» είναι η καλύτερη εισαγωγή, σύνοψη, και απόδειξη της μοναδικής τέχνης της Κάλλας (ή κι ότι αρκεί και ένα μόνο, συντομότατο track του: «Είμαι η ταπεινή θεραπαινίς του πνεύματος του δημιουργού») – κι ας απουσιάζουν δείγματα της δραματικής σοπράνο. Ήταν ένας από τους αριστουργηματικούς δίσκους της που –απίστευτο!– ηχογραφήθηκαν μες σε σύντομο χρονικό διάστημα το 1954 –χρυσή εποχή, φωνητικά και ερμηνευτικά, για την ασύλληπτη μουσικό– στο Λονδίνο. Η συγγραφέας διεξέρχεται, με προσεγγίσεις ευφάνταστες και πρωτότυπες (αναφερόμενη πότε στον Τομ Γουαίητς και πότε στον Ρολάν Μπαρτ!) μία-μία τις οκτώ άριες από επτά όπερες που απαρτίζουν τον δίσκο. Άλλο ένα διαμαντάκι της υπέροχης σειράς «33 και 1/3» των εκδόσεων «Οξύ», με μικρά αλλά πλουσιότατα βιβλιαράκια για σημαντικούς δίσκους.

 

~ Κωστής Παπαγιώργης, Τα βιβλία των άλλων ~ 1: Έλληνες συγγραφείς, εισ.: Δημήτρης Καράμπελας, επιλογή κειμένων: Γιάννης Αστερής και Δημήτρης Καράμπελας, εκδ. Καστανιώτη, σελ. 445

Ο Καβάφης [] ήταν ατόφιος ιθαγενής που γλύτωσε μάλλον την βαριά μπόρα της εντοπιότητας. Ακόμα και όσες/οι πιθανώς δεν είναι φανατικές/οί αναγνώστ/ρι/ες του δοκιμιακού έργου του Κωστή Παπαγιώργη, δύσκολα θα αντισταθούν στην θέλξη των σημειωμάτων του για βιβλία και συγγραφείς· κριτικών ή παρουσιάσεων, με επιχειρήματα ή απλώς αριστοτεχνικά διατυπωμένες εντυπώσεις, και με ύφος μικτό, μεταξύ ευρυμαθούς λογιοσύνης και κομψής ελαφρότητας βραδινής συνεστίασης. Ακριβείς και πολύτιμες, συχνά, οι συλλήψεις και οι διατυπώσεις του: ο [Καρυωτάκης] αποτελεί ξεχωριστό κεφάλαιο στην εσωτερική ιστορία του τόπου, την ωρίμανση της νεοελληνικής συνείδησης και σ’ εκείνο που θ’ αποκαλούσαμε μύχια σύλληψη του πραγματικού. Τιτάνιο το έργο των δύο επιμελητών, να ξεδιαλέξουν μεσ’ από ένα θηριώδες πλήθος κειμένων· απαραίτητη και διαφωτιστική η εισαγωγή του Δ.Κ..

 

~ Γιώργος Συμπάρδης, Σκόρπια. Κείμενα για συγγραφείς και βιβλία, εκδ. Μεταίχμιο, σελ. 276

Είναι πολύ χρήσιμη –και μια καλή οδός γνωριμίας μας με άγνωστές μας περιοχές της τέχνης, ή ‘εκ των ένδον’ φωτισμού γνωστών– η ανάγνωση καλλιτεχνών που γράφουν για έργα που εκτιμούν και αγαπούν. Έτσι, η συναγωγή κειμένων του άξιου πεζογράφου Γ.Σ. για ομοτέχνους του και βιβλία τους (συν τρεις ποιητές: εις εξ αυτών και δις εμφανιζόμενος, ο Καβάφης), μαζί με άλλα δυο (ένα για τα «Αισχύλεια» της πόλης καταγωγής του: της Ελευσίνας, κι ένα για την γραφή γενικά), δεν μας παρουσιάζει μόνον πρόσωπα που (λόγω ‘συγγένειας’) θα αναμέναμε (π.χ. τον Μένη Κουμανταρέα, τετράκις, ή τον Θανάση Χειμωνά, δις) αλλά και μας συστήνει λιγότερο γνωστές φωνές: π.χ. την διηγηματογράφο Γαλάτεια Ριζιώτη. Πάντα δε με το απατηλά ήρεμο κι ‘απλό’, μα ‘ύπουλα’ βαθύ ύφος του συγγραφέα τους. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

 

~ Στρατής Βογιατζής, Κάμπος, επίμ.: Σταύρος Σταυρίδης, εκδ. Άγρα, σελ. 167

[Οι] μαργαρίτες και [οι] δικτυωτο[ι] κύκλο[ι] [των βοτσαλωτών αυλών,] ενώ σκοπός τους είναι να ανακατευθύνουν τον επισκέπτη στο κτήμα, την ίδια στιγμή έμοιαζαν να τον παγιδεύουν σε έναν χώρο από τον οποίο δεν μπορεί να αποδράσει. Πανέμορφο φωτογραφικό λεύκωμα, με υπαινικτικές φωτογραφίες από τον Κάμπο της Χίου με τα στοιχειωμένα αρχοντικά και τους μυθικούς κήπους, αλλά και ενδιαφέρον πεζογράφημα. Ο φωτογράφος και συγγραφέας Σ.Β. εναλλάσσει μαρτυρίες σημερινών κατοίκων αυτής της ιδιαίτερης και ιστορικής περιοχής (’εν θέλω το εγγόνι μου να φορεί ένα πουλόβερ πλεγμένο με βάσανα), προσωπικές αναμνήσεις και διηγήσεις ονείρων, αναφορές σε επιφανείς οικογένειες του Κάμπου (αίφνης, τους Ροδοκανάκηδες) ή επισκέπτες του (π.χ. τον Δημήτρη Πικιώνη), περιγραφές και αφηγήσεις που μεταφέρουν την μαγεία του τόπου και ενίοτε πλησιάζουν το διήγημα. –

 

~ Κατερίνα Ηλιοπούλου, Λίλυ Κραγκ, εκδ. ΦΡΜΚ, σελ. 41

Είχα την πεποίθηση πως η επιθυμία συνδέεται με την κίνηση αλλά αυτό είναι ακίνητο. Η «Λίλυ Κραγκ» είναι ομογάλακτη των οκτώ διηγημάτων του πρώτου πεζογραφικού βιβλίου της ποιήτριας Κ.Η., Δεν είναι ακόμα (2019). Μια (αναπόδραστη και απελπισμένη) ερωτική ιστορία ανάμεσα στην γυναίκα-αφηγήτρια κι έναν άντρα, στο Λονδίνο, διαπλέκεται με την Μοναδολογία, αρχικώς γραμμένο στα γαλλικά φιλοσοφικό-μεταφυσικό έργο του πολυμαθούς Γερμανού λογίου Γκόντφριντ Βίλλχελμ Λάιμπνιτς (1646-1726). Ο άνεμος μας ταΐζει με ανησυχία. Αδυναμία σχέσης ή ολοκληρωτική παράδοση; Μοιραία έλξη ή παρεξηγήσεις και παραισθήσεις; Όπως οι μονάδες του Λάιμπνιτς περιδινούνται σε ένα σύμπαν λεκτικώς κρυστάλλινο και συγχρόνως μεθυστικά σχεδόν ακατάληπτο, έτσι και οι χαρακτήρες του έργου διασταυρώνονται μεταξύ τους και με άλλους χωρίς τέλος. «Θέλω να με καταπιούν τα πράγματα», μου λέει.

 

~ Γιάννης Ισιδώρου, Homo camcordus, εκδ. ΦΡΜΚ, σελ. 39

Η αμφιβολία είναι η αρχή της απελπισίας. Το προηγούμενο βιβλίο του, κατά κύριο λόγο, εικαστικού καλλιτέχνη Γ.Ι. ήταν ένας ευφάνταστος, σαρδόνιος, πολιτικός, ‘ανάποδος’ Ονειροκρίτης (2015). Καθετί που δεν καταγράφεται, διατηρεί τη δυνατότητα να καταγραφεί. Σε τούτο, οι τίτλοι των τριών κεφαλαίων και των δέκα παραγράφων του αρμόζουν σε επιστημονική πραγματεία, το δε περιεχόμενό του παλινδρομεί μεταξύ (ψευδο)δοκιμιακού λόγου και εσωτερικού μονολόγου, αφορισμών και διηγήματος (περί ‘ήρωα’ με επίθετο που παραπέμπει στο «ASA», μονάδα φωτοευαισθησίας του φιλμ). Αυτό που μπορεί να γίνει, θα γίνει επειδή μπορεί. Εν μέρει ‘πραγματεία’ περί των δυσκολιών και των κινδύνων τής (δια των εικόνων μα όχι μόνο) καταγραφής, κι εν μέρει αφήγηση για τις «Ευαισθησίες του Γιώργου Άζα». Τον φόβο και πάλι τον σβήνει η απάθεια.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ΠΑΙΔΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

 

~ Maurice Sendak, Η χώρα των τεράτων, μτφρ.: Γιάννης Παλαβός, εκδ. Παπαδόπουλος, σελ. 48

Ο μικρός Μαξ αρνείται να δειπνήσει· για τιμωρία, τον κλείνουν στο δωμάτιό του· αλλά με την θέλησή του –στο όνειρό του;– το ταβάνι γέμισε κλαδιά και οι τοίχοι έγιναν ολόκληρος ο κόσμος· κι ο Μαξ βρίσκεται στην Χώρα των Τεράτων. «Τώρα», φώναξε ο Μαξ, «ας αρχίσει ο κακός χαμός!» Και τα τέρατα, αναγνωρίζοντας την υπεροχή του, τον έκαναν βασιλιά τους! Λίγο πριν να κλείσει τα 50 (!) του χρόνια, το θρυλικό, αειθαλές ‘παιδικό’ βιβλίο (πρωτοδημοσιευμένο στα αγγλικά το 1963, θα πλησιάζει πια τα 30 εκατομμύρια αντίτυπα παγκοσμίως) του σπουδαίου εικονογράφου και συγγραφέα Μωρίς Σέντακ, επιτέλους εμφανίζεται και στη γλώσσα μας, χάρη στην μετάφραση του εξαιρετικού πεζογράφου Γ.Π.. Ζηλευτές (και επιδραστικότατες στο πεδίο τους και όχι μόνο) οι εικόνες του, ελάχιστο μα έξοχο το κείμενο.

*

Αυτέ οι αναγνωστικές προτάσεις μου δημοσιεύθηκαν στο τ. Ιουλ. 2022 του "The Books' Journal".

20 βιβλία για τις γιορτές 2021-22

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ΠΟΙΗΣΗ

 

~ Ορφέας Απέργης, Καθαριστήριο, Πατάκης, 324 σελ.

 

Μένει η ταραχή / που είναι πάντα η αρχή. Έχοντας αποταθεί, στα δύο προηγούμενα βιβλία του, σε Πατρικές (Η γλώσσα τους) και Μητρικές Μορφές (Σαν χρέος) με το προσήκον Υικό σέβας ου μην αλλά και το συνοδό του άγ(χ)ος, εσήμανε η στιγμή για τον Ο.Α. να (ξεκα)θαρίσει τους λογαριασμούς του με προγόνους, συγχρόνους, νεοτέρους, Ανώτερα Όντα, Ιδέες, Παράδοση (που ιδιοφυώς είχε ανασκάψει, επαναπαρουσιάσει, και γονιμότατα συνδιαλεχθεί μαζί της στο πρώτο του βιβλίο, Υ) και Λοιπά Υψηλά (και Χαμηλά). «Σάτιρες» (όρος που δεν σημαίνει –μόνον–κωμικά  ποιήματα) επιγράφεται το παρόν βιβλίο, περιέχοντας μπόλικες και απολαυστικότατες. Και κλείνει με ένα εξίσου απολαυστικό (κι επείγον) «μανιφέστο» 72 σελίδων για το τι είναι η Ποίηση (σήμερα) – οι τελευταίοι στίχοι του: Και πώς ν’ αντισταθείς στη ζωή / που σε θέλει;

 

~ Μαίρη Γιόση, Η κοίτη, Σμίλη, 46 σελ.

 

Από ιδιοτροπία του αέρα / πίσω γυρνούν / όλα τα γράμματα που σου έστειλα. Ακριβοθώρητη η ποίηση της Μ.Γ., όμως δεν είναι πολύτιμη μόνον γι’ αυτό. Στον δυνατό αέρα / ένα πουλί αμφιβάλλει / Κι αν είναι το ακίνητο / κέντρο του κόσμου; Πόσες ποιήτριες και πόσοι ποιητές μπορούν να παινευτούν ότι έχουν γράψει ένα ποίημα τέτοιας ακρίβειας, πύκνωσης, και ευρηματικότητας, ενώ συγχρόνως πίσω του ακούμε από την αρχαιοελληνική μέχρι την κλασσική κινεζική ποίηση; Τρεις ενότητες, δεκαεννιά όλα κι όλα, ολιγόστιχα, ποιήματα, σ’ αυτό, το έκτο βιβλίο της, 40 χρόνια μετά το πρώτο. Έσπασε το ποτήρι / Έμεινε το νερό / γυμνό / στο πάτωμα. Η στιγμή, κρυστάλλινη· το βλέμμα, αλάθητο· η γλώσσα, μετρημένη, δεν αστοχεί. Δριμύς ο ήχος των κουπιών / χαράζει τα νερά.

 

~ Αγαθή Δημητρούκα (επιλογή - έρευνα - σχολιασμός), Με τον ήλιο γείτονα: Τραγούδια του Νίκου Γκάτσου φωτισμένα από τον ήλιο του δημοτικού τραγουδιού, Πατάκης, 160 σελ.

 

Κάμε τον ύπνο σύννεφο και τ’ όνειρό σου πάχνη / και το πουλί του Αυγερινού να σ’ ανταμώσει ψάχνει. Έχοντας εκδώσει με υποδειγματική φροντίδα όλα τα τραγούδια του Νίκου Γκάτσου, η Α.Δ. προβαίνει τώρα σε μιαν ιδιαίτερη έκδοση, προϊόν μελέτης και έρευνας, όπου ‘φωτίζει’ κάποια απ’ αυτά με δημοτικά τραγούδια από τα οποία, με διάφορους τρόπους, ‘αντλούν’. Διακρίνει τους στίχους του Γκάτσου που βρίσκονται σε διάλογο με ακριτικά δημοτικά, κλέφτικα και ιστορικά, μοιρολόγια ή νανουρίσματα, της ξενιτιάς, κ.ά.. Πάντα, η επιστροφή στον Γκάτσο δεν φέρνει μόνο βαθειά, σχεδόν σωματική, τέρψη· ανοίγει, κάθε φορά, τ’ αυτιά μας σε πλούτη της γλώσσας και της ποίησής μας ανεξάντλητα και ζωντανά. Και τ’ άγρια βάθη που κοιτάω / δεν τα χωράει ανθρώπου νους.

 

~ Δήμητρα Κωτούλα, Θα ήσουν παντελώς ανυπεράσπιστος – Ποιήματα της λευκής σελίδας, Πατάκης, 95 σελ.

 

Η αγάπη μου δεν είναι δυνατή σαν τον θάνατο. Μόλις τρίτο βιβλίο μιας ποιήτριας της οποίας η εδραιωμένη και αναγνωρισμένη σπουδαιότης είναι αντιστρόφως ανάλογη προς την έκταση του έργου της. Ανθεκτική στις συσπάσεις της σιωπής / μια φλαμουριά ανοίγει κατάματα στον ουρανό. Και μιας από τις λίγες (της γενιάς της και όχι μόνον) που δεν διστάζει να αναμετρηθεί με την μεταφυσική ως αναγκαία διάσταση της ύπαρξης – εδώ, και στις δύο ενότητες του βιβλίου: στα 45 «Ποιήματα της λευκής σελίδας» (όπου η αγωνία της συγγραφέως ανάγεται χωρίς περιστροφές και συμβολισμούς στην αγωνία κάθε ύπαρξης που ζητά να αρθρώσει και να αρθρωθεί) όσο και στο πιο πρόσφατο «Animal triste» [Θλιμμένο ζώο], απότοκο του πρώτου εγκλεισμού της πανδημίας: Ω κοινόχρηστη θλίψη του μαγιάτικου ακάλυπτου.

 

~ Ναπολέων Λαπαθιώτης, Ξεδιάλεγμα (Ποιήματα - Στοχασμοί - Αφηγήματα - Συνεντεύξεις), εισ. - ανθολ.: Τάκης Σπετσιώτης, Τύρφη, 223 σελ.

 

Ολόγυρά μας ούτε θα μας έμελλε / αν φέγγει το φεγγάρι, αν πέφτει χιόνι. Γνωστή η αφοσιωμένη ενασχόληση –και λαμπροί οι μέχρι σήμερα καρποί της, κινηματογραφικοί και εκδοτικοί– του σκηνοθέτη και συγγραφέα Τάκη Σπετσιώτη με το έργο του ποιητή του Μεσοπολέμου Ν.Λ., με την πολυσχιδή δραστηριότητά του, με την ταραγμένη αλλά και την εσωτερική ζωή του. Το να πιστεύη κανένας απόλυτα σε κάτι, είναι μια απ’ τις μορφές της ανθρώπινης βλακείας. Τώρα, «ξεδιαλέγει» εδώ προσφιλή του δείγματα του ποιητικού και πεζογραφικού έργου του, πλαισιώνοντάς τα με εκτενή εισαγωγή (όπου έχει ενδιαφέρον, μεταξύ των άλλων, και η εκδοτική ιστορία του διάσπαρτου έργου του Ν.Λ.) και δύο συνεντεύξεις τού ίδιου του ποιητή. Όνειρα αγάπης ενός άλλου κόσμου, / απέραντα χαμένου και καλού. – Π.Ι.

 

~ Ναπολέων Λαπαθιώτης, Τα ποιήματα – Πρώτη επιλογή, Εκάτη, 82 σελ.

 

Μεσ’ στ’ άχαρο βράδι, / το μάταιο, που μένω, / φυτό ξένου τόπου. Ογδόντα δύο χρόνια μετά την κυκλοφορία του μόνου βιβλίου που εξέδωσε ο ίδιος ο Λ., η «Εκάτη» μάς το επαναπροσφέρει. Το 1939, ο ποιητής είναι 51 ετών· γνωστός, με πλήθος δημοσιεύσεων σε περιοδικά· θα αυτοκτονήσει πέντε χρόνια αργότερα. Πρόκειται δηλαδή αφενός για μια ώριμη κίνηση σύνταξης βιβλίου· αφετέρου, ερμηνεύοντας τον υπότιτλο, θα είχε συνέχεια. Σήμερα που μπορούμε να δούμε τον Λ. σε όλες τις διαστάσεις του έργου και της πολιτείας του, με την χρονική απόσταση και την σύγχρονη θεωρία να τον φωτίζει, έχει ενδιαφέρον να ξαναδιαβάσουμε τι επιθυμούσε ο ίδιος να μείνει ως πρώτο βιβλίο του. Πάντα κάτι με κρατεί, / και με φέρνει πίσω, / στον καιρό που καθετί / μούλεγε να ζήσω.

 

~ Ρεμπώ, Ποιήματα – Μια εποχή στην κόλαση – Εκλάμψεις – Επιστολές – Μαρτυρίες, μτφρ. - κείμενα: Στρατής Πασχάλης, Κάπα Εκδοτική, 427 σελ.

 

Βόσκησε, πείνα. Να καταπιείς / Χλόης τραγούδια. / Πίκρα πολύχρωμη εκεί να πιείς / Απ’ τα λουλούδια. Έχοντας εντρυφήσει επί έτη πολλά στον Ρεμπώ και εργαστεί με συνάφεια και αφοσίωση μεταφράζοντάς τον, ο Σ.Π. –ποιητής και δεινός μεταφραστής απαιτητικότατων έργων της γαλλικής γραμματείας– συγκεντρώνει εδώ και συμπληρώνει τις προηγούμενες σχετικές εκδόσεις του. Όταν ο κόσμος γίνει μόνο ένα δάσος μαύρο για τα τέσσερα κατάπληκτα μάτια μας – [] εγώ θα σας βρω. Η έκδοση συναρπάζει ήδη από την εισαγωγή: «Λες κι εξάντλησε μέσα σε μερικά χρόνια άπειρα στρώματα δυναμικότητας και δημιουργίας»· «ο Ρεμπώ [] είναι ποιητής γλωσσικής φαντασίας που βλέπει τις λέξεις σαν πρωτόγνωρα πράγματα και τις συνθέτει ετερόκλιτα σε δέσμες». Και τέλος εκείνο το Ωμέγα, / Μενεξέδων αχτίδα στα Μάτια Του.

 

~ Πέρσυ Μπυς Σέλλεϋ, Ελλάς – Λυρικό δράμα, μτφρ.-εισ.-σημ.: Ορφέας Απέργης, Gutenberg (δίγλωσση έκδοση), 247 σελ.

 

Η Ελλάδα έχει θεμέλια χτισμένα κάτω / απ' τις πολεμικές φουρτούνες των ρευμάτων, / πάνω στην κρυσταλλένια θάλασσα / της σκέψης πού ’ναι αιώνια. Ο Σέλλεϋ, στενός φίλος του Λόρδου Βύρωνα, έγραψε το φιλελληνικό αυτό ποιητικό δράμα τον Οκτώβριο του 1821 στην Ιταλία. Από την αυγή του Χρόνου μες στην τρικυμία / έλαμψε της Ελευθεριάς το θάμπος. Ο Ο.Α., 200 χρόνια μετά, μάς παραδίδει την μετάφρασή του –λεπτουργημένο κατόρθωμα– μαζί με χρήσιμη εισαγωγή, εκτενείς σημειώσεις, και πλούσιο επίμετρο για την ζωή του ποιητή, ειδικά κατά την περίοδο συγγραφής του έργου αυτού. Το μεγαλείο το αληθινό είναι αχώρητο, / η αληθινή αξία ζει μέσα στο Πνεύμα όλων των ζώντων, / κι αυτό το Πνεύμα τη δανείζει σ' ό,τι λες δικό σου. 

 

~ Βισουάβα Σιμπόρσκα, Η ζωή εδώ και τώρα, εισ. - μτφρ.: Μπεάτα Ζουλκιέβιτς, Καστανιώτης, 246 σελ.

 

Επιτέλους στη γλώσσα μας, μεταφρασμένη απευθείας από τα πολωνικά, μια πλούσια, χορταστική ανθολογία της ποιήτριας που τιμήθηκε με το Νομπέλ το 1996. Πάνω από 100 ποιήματα και από τις συνολικά 13 συλλογές της: από το Γι' αυτό ζούμε τού 1952 έως το Αρκετά τού 2012 – τουτέστιν παρουσιάζεται εδώ το εν τρίτον περίπου του έργου της. Γε-γο-νός, γε-γο-νός, χτυπά ο τροχός. Μαύρο δάσος. / Γε-γο-νός, γε-γο-νός. Το φορτίο θρηνεί – βαρύς μπάσος. “Το μεγαλείο και η γελοιότητα της ανθρώπινης κατάστασης αναδεικνύονται στο έργο της από κοινού”, όπως σημειώνει η Μ.Ζ. στην εκτενή, κατατοπιστικότατη και γλαφυρή εισαγωγή της. Και “η κατάπληξη είναι το κίνητρο της δικής της 'ποιητικής φιλοσοφίας'”. Το στέμμα επιβίωσε του κεφαλιού. / Το χέρι έχασε από το γάντι.

 

 ~ Κώστας Σταμάτης (ανθολ. - εισ. σημ. - επιμ. - εργοβιογρ. σημ.), Η ποίηση της Ελληνικής Επανάστασης 1821 – δημοτικό τραγούδι, νεοέλληνες ποιητές από τον Σολωμό και τον Κάλβο μέχρι σήμερα, Πατάκης, 626 σελ.

 

Να καθήσεις στο πλάι μου και ν’ απλώσεις το χέρι / να μαζεύουμε αμίλητοι τα τριζόνια του λόγου: / –συλλαβές και οράματα– / μυστικέ Μαρκομπότζαρη / στρατηγέ των Ελλήνων. Όχι μόνον αναμενόμενα ονόματα και ποιήματα, αλλά μια εξαντλητική, χρονολογική (με πέρας το 2020!) ανθολογία 472 σελίδων –βαριά κληρονομιά σε σκέψη που τρικλίζει– συν 117 με εργοβιογραφικά σημειώματα των ποιητ(ρι)ών. Δεν υπάρχει ποιητική ‘γενιά’, από το 1821 ώς σήμερα, που να μην εκπροσωπείται σε αυτή την θεαματική σύναξη: ακόμα και αν ενίοτε η ποίηση δεν μας συγκινεί ιδιαιτέρως, παραμένει συναρπαστική η διαδρομή· η διαφοροποίηση στον χειρισμό τού πάντα ζέοντος θέματος. Το Μεσολόγγι πιο κάτω ψηλά το φεγγάρι σημαία / το αίμα του πια δεν βροντάει και δεν κοκκινίζει τα όνειρα / κουρέλια της πόρτας δεν εμποδίζουν το κρύο της καρδιάς.

 

~ Άντεια Φραντζή, Το έσω χάραγμα (1975-2015), Sestina, 263 σελ.

 

Κυματιστό σώμα / το όραμα. Παρόν παρόν / και δοξασμένο το άγγιγμα / να τσακίζει τον χρόνο. Η ποιητική συγκομιδή μιας τεσσαρακονταετίας, μιας ποιήτριας που δικαιωματικά εγγράφεται στην λαμπρή χορεία των ζωτικής σημασίας Ελληνίδων ποιητριών του 20ου (και του 21ου) αιώνα. Τα νερά περιμένουν στις φόδρες τον ήλιο. Με σαφή την καταγωγή της από τον υψηλό μοντερνισμό της λιτότητας, έχει δώσει ωστόσο και ένα υποδειγματικό Στεφάνι σονέτων: και σε αυτό, το έκτο από τα δέκα εδώ συγκεντρωμένα βιβλία της, θαυμάζουμε τον ιδιαίτερο, σπάνιο τρόπο της να πυκνώνει τον λόγο χωρίς ποτέ να γίνεται ερμητική· να παραμένει 'προσβάσιμη' επιβάλλοντας τους δικούς της όρους, χωρίς την παραμικρή έκπτωση. Λυπήσου με, φωνή, ξερή αλήθεια / και δες τον θαυμασμό· κρύβει το αίμα. 

 

~ Θανάσης Χονδρός και Αλεξάνδρα Κατσιάνη, Ταξιδεύοντας με τον Μιχαήλ Μήτρα από δρόμους χωρίς διόδια – ένα ποίημα, Οίκοι, 24 σελ.

 

Εδώ που τα λέμε απ' όλους λείπουν λέξεις. / Του λείπει η λέξη κιβώτιο. / Της λείπει η λέξη χιόνι. Βαθειά και ουσιαστικά ποιητική είναι, ούτως ή άλλως, κάθε δράση του Θ.Χ. και της Α.Κ.: είτε καλλιτεχνική χειρονομία, είτε περφόρμανς, είτε κείμενο. Πόνεσε και ντράπηκε. / Σε μία και μοναδική στιγμή έφτασε / στη συνειδητοποίηση / της βίας και της ποίησης. Ταυτόχρονα. Έτσι αρχίζει το μακρύ, πολύμορφο ποίημα τους σ' αυτήν την –ως αναμένεται– όμορφη έκδοση μεγάλου σχήματος. Και τελειώνει με την φράση: ώσπου να μας σφηνώσει κάποιος την αγέλαστη λέξη κάτω από τη γλώσσα. Ένα ταξίδι ανάμεσα σε, και μαζί με, τις λέξεις, αναζητώντας και ταυτοχρόνως πραγματώνοντας το ποίημα. Τις νύχτες οι λέξεις, ξεφεύγοντας απ' την αντίληψή μας, / ταξιδεύουν / αναζητώντας θέμα για ένα ποίημα. 

 

~ Γ.Χ. Ώντεν, Η ασπίδα του Αχιλλέα – και άλλα ποιήματα, εισ. - μτφρ. - σχόλια: Ερρίκος Σοφράς, Αντίποδες (δίγλωσση έκδοση), 153 σελ.

Κόψτε τα τηλέφωνα, πάψτε τα ρολόγια / Το πιάνο κλείστε, πνίξτε τύμπανα και λόγια. Ο Ε.Σ. έχει εμπλουτίσει την προ εξαετίας εκλογή του με επτά επιπλέον ποιήματα –σύνολον: 19– και ξαναδουλέψει σημεία κάποιων προηγούμενων μεταφράσεών του. Τις συμπληρώνει με εισαγωγικό σημείωμα και σημειώσεις. Η ποιότητα της εργασίας του μάς παρηγορεί για τα τόσο λιγοστά (καίτοι έξοχα) δείγματα από το έργο ενός ποιητή σαν τον Ώντεν – με πλήθος υπέροχων ποιημάτων διάσπαρτων στην μακρά σταδιοδρομία του (1928-1973) και συγκεντρωτικές εκδόσεις που υπερβαίνουν τις 800 σελίδες στο πρωτότυπο. (Αινιγματική, παρεμπιπτόντως, η εκδοτική επιλογή παράθεσης των πρωτοτύπων μετά τις μεταφράσεις, αντί αντικριστά.) Στης καρδιάς τη μαύρη ερημιά / Ν' αναβλύσει βάλσαμο ξανά, / Μάθε στην ελεύθερη ψυχή / Μες στη φυλακή της πώς να υμνεί.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ΙΣΤΟΡΙΑ – ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ – ΔΟΚΙΜΙΟ – ΜΑΡΤΥΡΙΑ

 

~ Νίκος Αλιφέρης, Ο κήπος του Λουξεμβούργου – και άλλα κείμενα, Άγρα, 119 σελ.

 

Οι σημαντικοί συγγραφείς έχουν δίκαιο ακόμη κι όταν σφάλλουν []. Είναι το ίδιον της σημαντικής τέχνης: Δεν τέρπει απλώς· μας αλλάζει το βλέμμα. Τον γνωρίζουμε ως ποιητή· και του χρωστούμε χάριτες για τις μεταφράσεις βιβλίων του Ιταλού ποιητή Ευγένιου Μοντάλε, κυρίως. Στην παρούσα έκδοση, ωστόσο, συλλέγονται 23 κείμενα δοκιμιακής υφής, μόνο πέντε εκ των οποίων έχουν δημοσιευθεί σε περιοδικά από το 2017 ώς το 2019. Από τις θεωρίες συνωμοσίας, τους διανοούμενους και τους ταξιτζήδες, μέχρι τον Αριστοφάνη, τον Κομφούκιο, τον Παπαδιαμάντη και τον Σικελιανό, ο Ν.Α. αγγίζει, ανατέμνει και φωτίζει ποικίλα θέματα, με απόλυτη ελευθερία σκέψης και το απαραίτητο –για αξιανάγνωστο κείμενο– λοξό αλλ’ ενήμερο βλέμμα. Μήπως άραγε πρέπει να αντιληφθούμε και τον εγελιανής εμπνεύσεως ιστορικισμό ως ένα εκλεπτυσμένο και υψηλού επιπέδου σενάριο συνωμοσίας; Πιθανώς.

 

~ Θανάσης Γιοχάλας και Ζωή Βαΐου, Η Αθήνα τον 19^ο αιώνα – Εικόνες μιας οδοιπορίας μέσω του Τύπου, Εστία, 443 σελ.

 

Τα ποδήλατα εις την ημερήσιαν διάταξιν πλέον (και εις την νυκτερινήν μάλλον αν θέλετε· διότι νύκτα βγαίνουν οι περισσότεροι σαν άψοφοι νυκτερίδες περιπατώντες και μ’ ένα φαναράκι σαν πυγολαμπίδες). Το 2012 από τις ίδιες εκδόσεις, ο Θ.Γ. με την Τόνια Καφετζάκη μας είχαν χαρίσει ένα πλούσιο, συναρπαστικό πανόραμα των γειτονιών της Αθήνας «με οδηγό την Ιστορία και την Λογοτεχνία»· το 2016, με την Ζ.Β., μιαν ακόμα πιο πρωτότυπη περιήγηση σε παλαιότερες εποχές και συνήθειες της πόλης, μέσα από αγγελίες του τύπου. Ο παρών τόμος συμπληρώνει την πρώτη έκδοση, με την «απαράμιλλη πένα των δημοσιογράφων του 19^ου αι.», κατά την αφιέρωση των συγγραφέων. Χιόνισε τον Ιανουάριο του 1874: Και έργα δε καλλιτεχνίας εφήμερα, λέοντας και προτομάς ηρώων, πολλά πολλαχού παρετηρήσαμεν, τηκόμενα βραδέως και αξιολυπήτως καταρρέοντα υπό το θάλπος των χειμερινών ακτίνων του ηλίου. – Π.Ι.

 

~ Αδριανή Δημακοπούλου, Χλωρηΐς αηδών – χλωμό αηδόνι: μια σημασιολογική μελέτη, μτφρ. - επιμ.: Μήνα Πατεράκη-Γαρέφη, Πανοπτικόν, 180 σελ.

 

Πόσες/οι γνωρίζουμε ότι, από το 1977 έως τον θάνατό της 67 ετών το 2017, η Ελληνίδα Αδριανή Δημακοπούλου ήταν μέλος της θρυλικής παρισινής ομάδας ανθρωπολόγων και φιλολόγων Πιερρ Βιντάλ-Νακέ, Νικόλ Λορώ και Ζαν-Πιερρ Βερνάν, που μάς ‘ξανάμαθαν’ την Αρχαία Ελλάδα; Θα αρκούσε τούτο ώστε η παρούσα έκδοση –μαζί με τα Σπαράγματα – Διαδρομές μιας ανήσυχης σκέψης (2019), συναγωγή συναρπαστικών μελετών της ιδίας– να χαιρετισθεί ως μείζων γεγονός. Αλλά και δίχως ιδέα γι’ αυτήν την Κάρσον-πριν-από-την-Κάρσον (βλ. Έρως ο γλυκόπικρος), θα αρκούσε η θέλξη της γραφής και η τόλμη της σκέψης της (πώς το «χλωρόν» δρασκελά το χρώμα, τον φόβο του θανάτου και τα δάκρυα, και η ομηρική «αηδών» πυροδοτεί μιαν εμπνευσμένη περιδιάβαση εννοιών, από την γυναίκα ώς την επιθυμία) για να μας καταστήσουν φανατικούς κι ευγνώμονες αναγνώστες της.

 

~ Σοφία Ιακωβίδου, Inter-esse – Θέματα και ερμηνευτικές προσεγγίσεις στη Νεοελληνική Λογοτεχνία, Gutenberg, 451 σελ.

 

Μια από τις πιο χαρμόσυνες και ενθαρρυντικές εξελίξεις στην φιλολογία μας, είναι η στροφή νεότερων (πανεπιστημιακών) ερευνητριών και ερευνητών στην σημερινή ελληνική λογοτεχνία ή/και στην παραμελημένη παλαιότερη. Τούτο δε, με, φυσικά, πρωτότυπη σκέψη· εντυπωσιακή θεωρητική σκευή· τεκμηρίωση εις βάθος και εύρος· τέλος, με θελκτικό, προσωπικό ύφος – χαρακτηριστικό όχι μόνο αναγνωστικώς απαραίτητο, αλλά και ενδεικτικό της πνευματικής τους στερεότητας. Εορτασμός αυτής της τάσης, η παρούσα συλλογή δοκιμίων, που εκτείνεται χρονικά από τον Βιζυηνό (1849-1896) μέχρι, π.χ., τον Δημήτρη Σωτάκη (γ. 1973). Συλλογή μεν, η οποία συνέχεται δε από την οργάνωσή της σε ενότητες που δηλώνουν τόσο τα ενδιαφέροντα της Σ.Ι., όσο και τις οπτικές γωνίες που προκρίνει: «Φύλο και Ιδεολογία», «Χώρος», «Χρώμα», «Παιδική ηλικία», «Κρίση», «Δυστοπίες», «Τέχνη», «Τι κάνει ένας συγγραφέας», «Τι κάνει ένας αναγνώστης».

 

~ Χριστίνα Ντουνιά, Αργοναύτες και Σύντροφοι – Όψεις του λογοτεχνικού πεδίου στη δεκαετία του ’30, Εστία, 406 σελ.

 

Το νέο βιβλίο της ακάματης ερευνήτριας της λογοτεχνίας του Μεσοπολέμου αποτελεί μια μεγάλη σύνθεση επί μέρους μελετών που συναρμόζονται εδώ σε μια εκτενή τοιχογραφία της ποίησης και της πεζογραφίας, επικεντρωμένη στην δεκαετία του 1930, αλλ’ εκτεινόμενη και πριν και μετά· της πρόσληψης αυτής της λογοτεχνικής παραγωγής· της συνομιλίας λογοτεχνών του ’30 με παλαιότερους ή συγχρόνους, Έλληνες και ξένους· της συμπλοκής της λογοτεχνίας, τέλος, με την πολιτική, την ιδεολογία, και το ‘γλωσσικό ζήτημα’. Συνεπώς, δεν συναντάμε μόνον τους ‘συνήθεις υπόπτους’ (π.χ. Σεφέρη, Ελύτη, Ρίτσο, Εμπειρίκο, Εγγονόπουλο, Πολίτη, Καραγάτση) αλλά και τον Περικλή Γιαννόπουλο, τον Νικόλα Κάλας, τον Μανόλη Τριανταφυλλίδη, τον Παλαμά και τον Καβάφη, τον Γουίτμαν και τον Ελυάρ. Όπως γνωρίζουμε ήδη, η Χ.Ν. γράφει με εγκυρότητα, τεκμηρίωση, και γλαφυρότητα, παραδίδοντάς μας άλλο ένα άκρως συναρπαστικό ανάγνωσμα.

 

~ Τσουάγκ Τσι [Ο Διδάσκαλος Τσουάγκ], εισ. - μτφρ. - ερμην. σημ.: Σωτήρης Χαλικιάς, Ίνδικτος, 430 σελ.

 

Η μικρή σύγχυση αλλάζει την αίσθηση του προσανατολισμού – η μεγάλη σύγχυση αλλάζει την αυθεντική φύση. Μεγάλο δώρο –προς την ίδια την ελληνική γλώσσα, και όχι μόνο την εκδοτική παραγωγή– η μετάφραση από τα κινεζικά του δεύτερου ‘κίονος’ της ταοϊστικής σοφίας (ο πρώτος είναι, βέβαια, το Τάο Τε Τσινγκ): του βιβλίου που αποδίδεται σε αυτόν που παλιότερα συναντούσαμε ως Τσουάνγκ Τσε (ή Τσου· δυσεξήγητη, παρεμπιπτόντως, η απώλεια του «ν»). Ο Σ.Χ., αφού μελέτησε τα κινεζικά, απέδωσε πρώτα στη γλώσσα μας τα Ανάλεκτα του Κομφούκιου (2001)· ακολούθησαν άλλα σημαντικά κείμενα της κινεζικής παράδοσης. Σε αντίθεση με το πυκνό, ερμητικό Τάο Τε Τσινγκ, εδώ οι αφηγήσεις, οι εξιστορήσεις, οι αφορισμοί και οι συμβουλές υπερτερούν των ‘ποιητικών’ διατυπώσεων ‘φιλοσοφικών’ εννοιών. Αυτός που ξέρει, δρα πάντοτε για το καλό των απλών ανθρώπων, όχι όμως παραβιάζοντας τους δικούς του κανόνες.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ΞΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

 

~ Γκονσάλο Μ. Ταβάρες, Ημερολόγια της πανούκλας, μτφρ.: Αθηνά Ψυλλιά, Καστανιώτης, 307 σελ.

 

Στη Βραζιλία, ο λυτρωτής Χριστός ντυμένος γιατρός. [] Κοιτάμε ψηλά και ηρεμούμε, λέει ένας κάτοικος []. Άλλος λέει: τρόμαξα. Σημαίνει πως τα πράγματα είναι σοβαρά. Ο Πορτογάλος συγγραφέας τήρησε αυτό το ημερολόγιο (που δημοσιευόταν ημερησίως σε εφημερίδες, στην χώρα του όπως και στην δική μας) από τις 23 Μαρτίου ώς τις 20 Ιουνίου 2020. Ποικίλες σημειώσεις – κάθε πρόταση σε νέα παράγραφο: διεθνείς ειδήσεις από τα ΜΜΕ, παρατηρήσεις κατά την διάρκεια του εγκλεισμού, σκέψεις για την συνθήκη που επέβαλε η πανδημία, σπαράγματα σχετικών διαβασμάτων… Μέσα στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, μια γυναίκα προσπάθησε να συλλέξει τα χαρούμενα όνειρα των ανθρώπων που θα πέθαιναν. Η πρώτη εντύπωση μιας δυνατής συλλογής σκόρπιων θραυσμάτων δίνει σύντομα την θέση της σε μιαν εθιστική διελκυστίνδα μεταξύ κόπωσης και λαίμαργης περιέργειας «για τα επόμενα» – καθρεφτίζοντας την οικουμενική μας κατάσταση.