1.12.20

11 βιβλία για τις γιορτές 2020


 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ΔΟΚΙΜΙΟ

 

~ Ρενάτα Λαβανίνι, Γύρω στον Καβάφη, ΜΙΕΤ, 253 σελ.

 

Της οφείλουμε χάριτες και ίσως να την γνωρίζουμε κυρίως για το σπουδαίο έργο της έκδοσης των Ατελών ποιημάτων του Κ.Π. Καβάφη. Αλλά, φυσικά, η Ρ.Λ. είναι μια συνεπής μελετήτρια του καβαφικού έργου, και στον παρόντα τόμο διαβάζουμε 15 άρθρα και μελέτες της τής περιόδου 1974-2008, που “προέκυψαν από παρατηρήσεις και σκέψεις”, όπως σημειώνει η ίδια, “για τις οποίες έδινε αφορμή η καθημερινή εξοικείωσή μου με το έργο του ποιητή”: κείμενα για συγκεκριμένα ποιήματα, για την σχέση του Καβάφη με άλλους ποιητές (τον Βέλγο σύγχρονό του Ζωρζ Ροντενμπάκ, τον Γάλλο Τεοντόρ ντε Μπανβίλ, ή τον Κωνσταντινουπολίτη Αθανάσιο Χριστόπουλο), για την πρόσληψη του καβαφικού έργου από τους κατοπινούς (τον Σεφέρη ή τον Καταλανό μεταφραστή του, Αλέξη Εουδάλδ Σολά). 

 

 

~ Παντελής Μπουκάλας, Κόκκιν' αχείλι εφίλησα – Το ταξίδι του φιλιού και ο έρωτας σαν υπερβολή, Άγρα, 843 σελ.

 

Ο τρίτος –αισίως– τόμος της μνημειώδους μελέτης τού Π.Μ., μετά την πρισματική εξέταση του γλωσσικού σφρίγους του δημοτικού τραγουδιού, και την εστίαση στον πόθο και τον φόνο στην θεματολογία του –στους δύο πρώτους τόμους–, μάς κερνά 543 ολωσδιόλου συναρπαστικές σελίδες (χώρια οι πλούσιες σημειώσεις και η ογκώδης βιβλιογραφία) για διάφορες εκδοχές τού έρωτα: το εμβληματικό του κόκκινο χρώμα· την θέση του εντός της Φύσης· τον θρίαμβό του ως ανατροπέα· τις 'ανόσιες' εκδοχές του· την σχέση του, τέλος, με το μαύρο της μελαγχολίας. Γι' άλλη μια φορά, αυτό το ευφρόσυνα ξέφρενο ταξίδι στην ποίηση του δημοτικού τραγουδιού, διανύει –χάρη στον μοναδικό συνδυασμό λόγιας εμβρίθειας και ποιητικής μαεστρίας τού Π.Μ.–, παρασύροντάς μας, το διάστημα από τον Σοφοκλή ώς τον Ρίλκε, και από τον Ησαύ ώς τα ρεμπέτικα.

 

 

~ Σταύρος Ζουμπουλάκης (επιμ.), Τ.Κ. Παπατσώνης – το κριτικό και δοκιμιακό έργο του, Λόγος / Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος, 102 σελ.

 

Ενώ σκανδαλωδώς εκκρεμεί η έκδοση τουλάχιστον ενός ακόμα τόμου με ποιήματα αυτού του μεγάλου και πρωτοπόρου ποιητή μας, καθώς και η επανέκδοση (και συμπλήρωση με επιπλέον τόμους) του δοκιμιακού του έργου, το ενδιαφέρον μελετητών και αναγνωστικού κοινού για όλες τις συγγραφικές του δραστηριότητες, ευτυχώς, ολοένα φουντώνει. Η παρούσα, εξαιρετικά ενδιαφέρουσα, έκδοση συγκεντρώνει κείμενα με τα οποία οι τέσσερις συγγραφείς τους συμμετείχαν στην ομότιτλή εκδήλωση της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος το 2018. Ο Γιάννης Δημητρακάκης εξετάζει την θέση της γαλλικής ποίησης στα δοκίμια τού Τ.Π..· ο Βασίλης Μακρυδήμας την αντιμετώπισή του του καβαφικού έργου· ο Βασίλης Βασιλειάδης την ιδιοπροσωπία του ως κριτικού· και ο Βασίλης Λέτσιος την σχέση του με το έργο του Έντγκαρ Άλλαν Πόε.

 

 

~ Δημήτριος Καπετανάκης, Έργα – Τόμος Πρώτος: Τα Δημοσιευμένα (1933-1944), Βιβλία Α' και Β', εισαγ. - φιλ. επιμ.: Εμμανουέλα Κάντζια, ΜΙΕΤ, 469 + 383 σελ.

 

Σε τι να πρωτοσταθεί κανείς, σχετικά με τον 'διάττοντα αστέρα' Δ.Κ. (Σμύρνη, 1912 – Λονδίνο, 1944); Στον βίο, στην πολυμάθεια, στο εύρος της συγγραφικής εργασίας του – από ποιήματα μέχρι θέατρο· μελέτες και δοκίμια, λογοτεχνικά και φιλοσοφικά· μέχρι κριτική για όλων των ειδών τα λογοτεχνικά αλλά και εικαστικά έργα (και όλα αυτά στα ελληνικά και τα αγγλικά)· μεταφράσεις από τα γερμανικά προς τα ελληνικά και από τα ελληνικά προς τα αγγλικά; Πτυχιούχος Πολιτικών και Οικονομικών Επιστημών της Νομικής Αθηνών και διδάκτωρ Φιλοσοφίας (το 1936, με άριστα) της Χαϊδελβέργης, μέλος του Κύκλου του Συκουτρή, μετοικώντας στην Αγγλία το 1939, γίνεται αμέσως ενεργό μέλος κύκλων σημαντικών διανοουμένων και καλλιτεχνών. Βυθιζόμαστε ευγνώμονες στην ανάγνωση – και αναμένουμε με ανυπομονησία και τον Δεύτερο Τόμο, πάλι χάρη στην αφοσίωση τής Ε.Κ..

 

 


 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

 

~ Βέρνερ Χέρτσογκ, Οδοιπορία στον πάγο / Μόναχο-Παρίσι, 23 Νοεμβρίου-14 Δεκεμβρίου 1974, μτφρ.: Γιάννης Καλλιφατίδης, alloglotta, 173 σελ.

 

Στα τέλη Νοεμβρίου τού 1974 μού τηλεφώνησε ένας φίλος από το Παρίσι και μου είπε ότι η Λόττε Άισνερ είναι βαριά άρρωστη και ότι μάλλον θα πεθάνει. [] Φόρεσα ένα μπουφάν, πήρα μια πυξίδα κι έριξα σ' ένα σακίδιο τα απαραίτητα.  [] Ακολούθησα την πιο ευθύγραμμη διαδρομή για το Παρίσι, με την ακλόνητη πίστη ότι θα έμενε ζωντανή, αν κάλυπτα την απόσταση με τα πόδια. Έτσι ανοίγει το “Εισαγωγικό σημείωμα” του συγγραφέα, κινηματογραφιστή Β.Χ.. Στο Ντομρεμύ επισκέφτηκα το σπίτι της Ζαν ντ' Αρκ. [] Έχει υπογράψει με το όνομα “Jehanne”, αν και πιθανώς κάποιος άλλος οδηγούσε το χέρι της. Ημερολόγιο, οδοιπορικό, μαζί και τεκμήριο αγάπης και θαυμασμού, που κλείνει με την μαγική φράση: “Ανοίξτε το παράθυρο”, είπα, “εδώ και μερικές μέρες μπορώ και πετάω”.

 

 


 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ΠΟΙΗΣΗ

 

 

~ Στέφανος Κακλαμάνης, Η κρητική ποίηση στα χρόνια της Αναγέννησης (14ος-17ος αι.): Εισαγωγή (τ. 1) και Ανθολογία (τ. 2 και 3), ΜΙΕΤ, 288 + 645 + 758 σελ.

 

Υγιέ, το φως τσ' ημέρας μου κ' ήλιε των αμματιώ μου. Πόσο καλά γνωρίζουμε τον πλούτο αλλά και την σημασία της Αναγεννησιακής ελληνικής ποίησης, όπως γράφτηκε στην Κρήτη από τον 14ο έως τον 17ο αιώνα; Ο Σ.Κ. αναλαμβάνει όχι μόνο να μας ξεναγήσει στην εποχή, το πολιτισμικό περιβάλλον, και τους ποιητικούς καρπούς της, με την γλαφυρότατη Εισαγωγή του κι έναν κατατοπιστικότατο χρονολογικό πίνακα 32 σελίδων, αλλά μας προσφέρει και μιαν εκτενή, δίτομη Ανθολογία όπου παρουσιάζονται 68 έργα 46 ποιητών, πλαισιωμένα από βιογραφικά σχεδιάσματα των ποιητών και ειδικότερα, ανά έργο, εισαγωγικά σημειώματα. Η πολύτιμη αυτή έκδοση –χαρακτηριστική τής αξίας του ΜΙΕΤ– συνοδεύεται όχι μόνον, φυσικά, από γλωσσάριο και ευρετήριο, αλλά και από εικονογραφική τεκμηρίωση. Ω κόσμε πλάνε κι άδικε και ψεύτη, / γης ανθρωπογελούσα, ματωμένη. 

 

 

~ Σάκης Σερέφας, 164 – (ποιήματα 1983-2013), Νεφέλη, 289 σελ.

 

Σαν τα βόδια που αργόσυρτα μες στο σκοτάδι αποκλίνουν / και με αθέατο σχηματισμό / περνούν σκυφτά στην άλλη μέρα,/ το ποίημα πάντα προηγείται. Η συγκέντρωση της μέχρι σήμερα ποιητικής συγκομιδής τού Σ.Σ. λειτουργεί και ως υπενθύμιση της σπουδαιότητάς του, όχι μόνον ως εκπροσώπου γενιάς τού 1980, αλλά και στην σύγχρονή μας ποίηση συνολικά. Διαβάτη που γελάς γοερά στο κινητό / Οδηγέ όταν κορνάρεις στο φανάρι / Στοχάσου: ίσως να ’σαι δόλωμα πλανερό /
Για ένα παιδί που σκύβει πεινασμένο / Έναν μεζέ αυτού του κόσμου να πάρει.
Ύφος απαραγνώριστο, χιούμορ συχνά μαύρο, γλώσσα δαιμονίως ευρηματική, ευρεία θεματική, πάντα όμως καλά αγκυρωμένη στην (περιφρονημένη) 'καθημερινότητα' (που περιέχει, φυσικά, τα πάντα). Κανένας δεύρο Λάζαρος – μονάχα η Στιγμή. 

 

 

~ Κορίνα Καλούδη, Και βέβαια τούς φοβάμαι, Περισπωμένη, 39 σελ.

 

Είμαστε η τροφή τού φόβου / Μες στο σκοτάδι / στοιβαγμένοι κι άγριοι. Πρώτο βιβλίο, με μετρημένη φωνή, με σωστά και σεμνά μουσικά ζυγίσματα. Ούτε τρελοί ούτε γενναίοι / αυτοί που ζήτησαν / να βγουν από τον κύκλο // Διψάνε μόνο / κι άκουσαν τον ποταμό. Ποιήματα προς ανιόντες και κατιόντες, και προς εαυτήν. Μετά είδε το χαμόγελο / Το ίδιο ψηλό / Και την αγάπη / Πιο πυκνή η αγάπη. Σύντομα ποιήματα που –όταν αποφεύγεται η (ω πόσο ολισθηρή) γνωμική ροπή– βρίσκουν ήσυχα στόχο. Μια δυνατή ριπή τού αέρα / σήκωσε τις κουρτίνες και είδα / Όχι όλα / μα αρκετά ήταν εκεί // Χωρίς αμφιβολία / αυτά που είδα.

 

 

~ Ειρήνη Βακαλοπούλου, Τα εύφορα μέλη, Εκάτη, 24 σελ.

 

Ο σταυρός στον ουρανό / ένας τάφος στερεωμένος // μα το υδρόφυλλο σύννεφο / χειρονομίες φτιάχνει / που κόβουν στη μέση το γιορτινό τής μέρας. Τέταρτη ποιητική συλλογή, με 18 ποιήματα. Είναι η θάλασσα / η παραμόρφωση του ίσκιου / και το φωνήεν το κρατά ο βράχος. Διακριτό ύφος· λυρισμός που τανύεται ώς την μεταφυσική και τον στοχασμό· δυνατοί, αξιομνημόνευτοι στίχοι σχεδόν σε κάθε σελίδα – δεν είναι λίγο. Σκόνη τρυφερή και πολύτιμη / σε ποιο σπίτι μετέφερες το σώμα σου; Όταν μάλιστα επιτυγχάνεται το άνοιγμα του ερμητισμού σε γοητευτική αινιγματικότητα, έχουμε κάθε λόγο να σταθούμε. Έγινε χρυσάφι / το θάρρος και η πίστη / ένα φυτό γρήγορο καταρριχάται / πλούσιο / κι αποσιωπά τον θόρυβο του κόσμου.

 

 

~ Ιάκωβος Καμπανέλλης, Άκουσε τη φωνή μου κι έλα – τραγούδια και ποιήματα, φροντίδα: Θ. Φωσκαρίνης και Κ.Ι. Καμπανέλλη, Κέδρος, σελ. 317

 

Κράτα το στόμα σου κλειστό, / κράτα για σένα το σωστό / κι άσε με μένα τον κουτό / καταπώς θέλω να γλεντώ, / το χάλι μου. “Το Παραμύθι χωρίς Όνομα” σε μουσική τού Μάνου Χατζιδάκι· “Μαουτχάουζεν” σε μουσική Μίκη Θεοδωράκη· “Το Μεγάλο μας Τσίρκο” σε μουσική Σταύρου Ξαρχάκου· αυτοί οι τρεις πολυτραγουδισμένοι κύκλοι τραγουδιών του σημαντικού (θεατρικού, κυρίως) συγγραφέα Ι.Κ. θα αρκούσαν πιθανώς για να δικαιολογήσουν μιαν αυτόνομη έκδοση του στιχυργικού του έργου. Που όμως εδώ συμπληρώνεται και από τους υπόλοιπους στίχους τραγουδιών που κατά καιρούς έγραψε, και από ποιήματά του. Ρίχνω την καρδιά μου στο πηγάδι / να γενεί νερό να ξεδιψάσεις. / Σπέρνω την καρδιά μου στο λιβάδι / να γενεί ψωμάκι να χορτάσεις.

 

 

~ Ρέυμοντ Κάρβερ, Εκεί που είχαν ζήσει, ανθολ.-μτφρ.-επίμ.: Άκης Παπαντώνης, Κίχλη, σελ. 215

 

Σήμερα η καρδιά μου, σαν την εξώπορτα, / μένει ανοιχτή για πρώτη φορά εδώ και μήνες. Πενήντα επτά ποιήματα διάλεξε ο πεζογράφος και μεταφραστής Άκης Παπαντώνης από το συνολικό ποιητικό έργο τού –γνωστότερου ως διηγηματογράφου– Ρ.Κ.. Έτσι μιλάω στον εαυτό μου. / Προφέροντας τα ονόματα των πραγμάτων. Πότε διαβάζονται σαν δικά του διηγήματα-σε-στίχους· πότε, με την σύνταξη των εικόνων τους, θυμίζουν την κλασσική κινεζική ή ιαπωνική ποίηση· πότε απηχούν τον Τσέχοφ, όχι μόνο των διηγημάτων αλλά και των θεατρικών έργων: Δάκρυα κυλούσαν / όταν ένα άλογο ξεπρόβαλε μέσα απ' την ομίχλη / στην μπροστινή αυλή. Ύστερα κι άλλο, / κι άλλο. Εκείνη βγήκε έξω κι είπε / “Από πού ήρθατε, γλυκά μου άλογα;”