david harsent _ 12 ποιήματα

από τη Νύχτα (2011)

Φαντάσματα

Φέρνουν μαζί τους ένα ψύχος, ως η παράδοση απαιτεί,

και μια ελαφρά, ξηρή οσμή σήψης

θυμίζει το σαράκι αρκετά, και φέρνουν και χορό κραυγών

να πλημμυρίσει τον αέρα σαν κελάηδισμα, και φέρνουν μες στις ανοιχτές παλάμες

ενθύμια δικά τους, μια επιστολή, μία φωτογραφία,

και φέρνουν κάποιο ίχνος απ’ το σημείο της αναχώρησής τους, μια μουτζούρα

στο παπούτσι, έναν λεκέ του μανικιού, και φέρνουνε τη μεταμφίεση

με την οποία έζησαν, με κεντημένο πάνω τ’ όνομά τους,

ελπίζοντας πως θα τους νεύσεις, ελπίζοντας ότι θ’ αναγνωρίσεις

κάτι, ίσως, από τα παλιά, χαρές και γλέντια,

ενώ σιμώνουν ποδοσέρνοντας λες και στέκουν στο χείλος

της νύχτας, μια τοσηδά σπρωξιά θα τους γκρεμίσει, και φέρνουν

δρόσο θανάτου που νοτίζει τις κορνίζες,

τα γείσα, τα ρούχα στην ντουλάπα, τα βιβλία,

τα τσίνορά σου, φτιάχνει πρίσμα μέσα απ’ το οποίο φτάνει

σπασμένη εικόνα από κάτι που θα πρέπει να ’ναι σκηνικό

του Βασιλείου της Ειρήνης – βιτρίνα

γι’ αυτό το μέρος που βρίσκεις μόνο στα όνειρα:

ποταμοί με νερό που δεν πίνεται, θαμνότοποι με κόμπους και γάντζους,

οι ορίζοντες να ’χουνε στραβώσει, τα ζώα

τσακισμένα να περπατάνε με τα κότσια, και φέρνουν

τις από χρόνια χαμένες τους ελπίδες, τις αφήνουν

μπροστά σου και κάνουν προς τα πίσω, στέκουν χώρια,

χωρίς μαλλιά, με δέρμα μαλακό, τα μάτια τους ένα λαμπρό γαλάζιο

σαν μάτια νεογέννητων, με ένα βλέμμα

άφθαστης θλίψης που, μετά βεβαιότητος,

θα σταματούσε την καρδιά όποιου θαρρούν πως είσαι.

~

Ο Κήπος στο Φως που Χαμηλώνει

Να το κλειδί σου. Φτιαγμένο επί τούτου. Αν η πόρτα

του κήπου κλείσει απότομα καθώς εισέρχεσαι, τουλάχιστον

θα ’χεις δικό σου κλειδί, παρότι η έξοδος δεν είναι

διόλου η ίδια. Η μυρωδιά αυτή είναι ακριβώς ό,τι σκέφτεσαι:

κρανιά και λύθρο και σαπίλα, μα να είσαι βέβαιος

πως ό,τι κόψεις θα κρατήσει, ό,τι έχασες

θα βρει τον τρόπο να φανερωθεί ξανά – το τελευταίο πράγμα, ασφαλώς,

που θα ’θελες. Κάποιοι έρχονται εδώ για να βρεθούν

εκτός εαυτού, άλλοι με σφιχτοκλεισμένα μάτια^. ίσως καλύτερα

αυτό να μην το σκέφτεσαι, κι ίσως καλύτερα

να αποφύγεις την καλύβα εκεί στην άκρη, αν και τους πιο πολλούς

φαίνεται πως τους έλκει, με τα σκουπίδια, των αρουραίων τα λαγούμια κάτω από το πάτωμα,

τη νυχτερίδα στα δοκάρια της σκεπής^. ίσως ξεχνούν ότι η νύχτα

πέφτει πιο εύκολα στους κήπους, και ξεχνούν

το πρόσωπο μέσα στο νεροβάρελο, το κλούβιο αυγό μες στη φωλιά,

και πατούν πάνω σ’ εκείνο το γυμνό κομμάτι γης, δύο επί ένα,

χωρίς να νιώθουν το παραμικρό. Πες το άχαρη, κακότυχη συνάντηση...

Αν ήρθες για να κανονίσεις κάποιο χρέος, όπως δείχνεις,

ίσως να ’ταν καλύτερα να το ξεχάσεις, προτίμησε

να κόψεις δρόμο γρήγορα, λάβε υπ’ όψιν τις σκιές που παίζουν μες στα δέντρα,

την νότα πανικού που στο κελάηδισμα το απόβραδο προσδίδει.

Δεν θ’ αργήσεις να βρεις τον δρόμο για την έξοδο^. κάθε λάθος

στροφή θα σε διορθώνει, και παρότι δεν αναγνωρίζεις

τίποτα απολύτως και το φως χαμηλώνει γοργά,

η πόρτα θα μοιάζει αρκετά κατάλληλη και το κλειδί θα μπει

αναμφίβολα, καθώς ανοίγεις, καθώς περνάς απέναντι

προς την ανησυχητική τομή του φεγγαρόφωτου στον δρόμο.

~ 

Αίμα στο Μάτι

Ενθύμιο των παιδικών σου χρόνων, δρεπάνι κόκκινο μες στο γυαλί, μάτι αλμπίνου,

μάτι λαγού τυφλωμένου από τα φώτα κυνηγών^. μια τέλεια ριξιά θα έκοβε τον κύκλο...

Τώρα κράτα το μπρος στο φως και κάθε ινίδιο

σαν να σχίζεται, όπως το αίμα της καρδιάς απλώνει στο νερό, η ίδια σκοτεινή βαφή

με την απόχρωση του φουστανιού της που φορούσε όταν πρωτογεύτηκες ολόκληρα

τα ζουμερά της χείλη, το σάλιο απ’ την άκρη της γλώσσας της, μα για την πληρωμή

που όφειλες, δεν είχες αρκετά, γι’ αυτό λοιπόν,

ο κύκλος πρέπει πάλι να κοπεί, να ξηλωθεί το όνειρο, να χαθεί το παιδί.

Σημ.: «Μάτι» λέγεται επίσης η λεπτή, κυματιστή λωρίδα χρώματος που έχουν στη μέση τους κάποιες γκαζές.

~

Τα Άσματα της Βασίλισσας των Μελισσών: Η Βασίλισσα και ο Φιλόσοφος

Ήλιος στη θάλασσα που άσπρη τρέχει, ήλιος σε άσπρους τοίχους, ναι, στων ψαράδων

τις γερές ωμοπλάτες καθώς αμολάγαν τα δίχτυα τους, ήλιος

σαν μηχανή, καταπακτή, πυξίδα, στο κελί του ο Δημόκριτος

το παράθυρο, πλαίσιο ουρανού και πελάγου, θαλασσί να καβαλάει το θαλασσί, λούστρο

που το ταράζει η ζέστη, καθώς αυτή γλίστρησε μέσα και στάθηκε βαριά

στον αέρα που πύκνωνε. Ήταν αυτό: ένας άντρας που έγραφε,

με την ίδια ως μάρτυρα, το σμάρι μαντρωμένο πια και καλοταϊσμένο.

Όταν πεθάνω, θάψτε με στο μέλι. Γεμίστε έναν αμφορέα

τρεις φορές το μπόι μου, πέντε φορές το μέγεθός μου, και μετά κατεβάστε με

προσεκτικά μέσα του, απαλό μακρόσυρτο κύλισμα... Τότε τρεμόπαιξε το χέρι του,

νιώθοντας όλος ότι ακινητούσε στη στιγμή, το στόμα του γέμιζε,

μάτια διεσταλμένα ενώ δεν έβλεπε, το πέος του να σαλεύει και να ηρεμεί.

Μεσημέρι στον κήπο των αγαλμάτων. Εκείνες κρέμονταν, ελαφρότατα αγγίζοντάς το,

απ’ το μαρμάρινο προτεταμένο χέρι της θεάς Αθηνάς.

~

Τα Άσματα της Βασίλισσας των Μελισσών: Η Αιγύπτια Βασίλισσα

Τη δέκατη τέταρτη μέρα, καθώς έσπαζαν τη θύρα του θαλάμου, ακούστηκε

κύμβαλο απαλό από κάπου βαθιά^. το έδαφος κάτω από τα πόδια τους

πτυχώθηκε, τόσο που σκέπασε τις μπότες τους με σκόνη. Και, ψηλαφητά ψηλαφητά, το φως...

Κανωπικά αγγεία, νεκρικά ειδώλια, μικρές φιάλες που κάποτε είχαν μέλι. Το βάθρο

της σαρκοφάγου ράγισε στα χέρια τους^. και, όταν τράβηξαν το κάλυμμά της,

                                                                                                            σύννεφο από μέλισσες

πετάχτηκε, αν και... πρόβαλε... είχε γράψει εκείνη, η μόνη γυναίκα

που το είχε δει: ανύπαντρη, γνωστή υστερική, σύντομα τη στείλαν σπίτι της «να αναπαυθεί

και να αναλάβει», το ημερολόγιό της χάθηκε, ποιος ξέρει πώς. Η στήλη της πύλης

                                                                                                            παρείχε κάποια στοιχεία:

ΤΑΪΣΑ ΣΤΟΥΣ ΛΥΚΟΥΣ ΜΟΣΧΟΥΣ ΜΙΚΡΟΥΣ...[χάσμα]...ΚΑΘΑΡΙΣΟΝ ΜΕ...

[χάσμα]...ΔΑΚΡΥΑ ΤΟΥ ΡΑ... Οι ντόπιοι σκάρωσαν ένα στοιχειώδες βίντσι,

κι ύστερα δούλεψαν ολονυχτίς με την γκαζόλαμπα να βάλουν στα κιβώτια

τα πιο μικρά κομμάτια, πριν ξεκολλήσουνε με το καλέμι τη μορφή του Άνουβι απ’ το διάζωμα.

Στις φιάλες ήταν χαραγμένο ένα ιερογλυφικό που εικόνιζε μια μέλισσα,

και όντως σημαίνει «μέλισσα»... πρόβαλε η βασίλισσα, με μαύρα μάτια, τρέμοντας.

* 

Νεκροφιλία

Ουδεμία ιδιότροπη υπόσχεση, τίποτα δεν θα σείσει την καρδιά,

ούτε ίχνος πόνου ή βλάβης, με τίποτα δεν θα ζεσταθούν τα σωθικά,

καθόλου ζήλια, για ευδαιμονία δεν υπάρχει κίνδυνος,

ορθάνοιχτο, άσπρο μάτι^. τέλειος ασπασμός αποχαιρετιστήριος.

~ 

από τα Τραγούδια της Φωτιάς (2014)

Η Μπεθ του Μπόουλαντ

Ότι έγραφε σχήματα στον αέρα

Ότι έβλεπε τον κόσμο ως σχέδιο και φως

από τα χερσοτόπια ώς τα γυμνά βουνά οδηγημένη απ’ το ένστικτο

Ότι εμφανιζόταν ξαφνικά στην άκρη του ματιού σου

σαν φάντασμα του εαυτού της που σιωπά στον άνεμο

Ότι η μουσική του αυλακιού που άφηνε ήταν σκοτεινή ροή

βόμβος ψιθύρου περασμένος στα ακρόφτερα

Ότι ο καιρός ήταν ενός είδους έκσταση

Ότι το μόνο όνειρό της ήταν πέταγμα που το ξεχνούσε

στιγμή με τη στιγμή καθώς τ’ ονειρευόταν

Ότι το χαμηλό της γλίστρημα πάνω απ’ τα ρείκια επιθεωρώντας τα λημέρια της

θα ’φερνε δάκρυα στον καθένα

Ότι άνοιγε το θήραμά της με πλήρη αθωότητα

και ούτε ίχνος θυμού ή θλίψης

Ότι η ομορφιά της ήταν προεικονισμένη

Ότι ο ουράνιος χορός της πήγε στράφι

φλόγα σε άδειο αέρα και δεν φούντωσε

Ότι το όνομά της δεν σημαίνει τίποτε

αφήνει άδειο το στόμα σου άδειο τον νου

Ότι ο πυροβολισμός ήτανε άλλος ένας ήχος μες στων πουλιών τα καλέσματα

τράνταγμα αν τον έβλεπες, κόπηκε η γραμμή της πτήσης της

Ότι συνέχισε για μίλια πριν στραγγίξει από αίμα

Σημ.: «Μπεθ του Μπόουλαντ» ήταν το όνομα ενός θηλυκού βαλτόκιρκου (Circus cyaneus, ημερόβιο αρπακτικό – το υποείδος cyaneus είναι χειμερινός επισκέπτης της Ελλάδας), από τους τελευταίους στο Ηνωμένο Βασίλειο. Zούσε στο δάσος του Μπόουλαντ, στο Λάνκασαϊρ, όπου είχε γεννηθεί το 2011. Την πυροβόλησαν –παρανόμως, καθότι ο βαλτόκιρκος είναι προστατευόμενο είδος– τον Ιούνιο του 2013, πριν προλάβει να ζευγαρώσει.

~

Ανακωχή

Στο Βασίλειο της Ειρήνης τα πράγματα πάνε απ’ το κακό στο καλό

μέσω μίας ευχάριστης λέξης όπου τα πλάσματα τρων απ’ το χέρι μας

λυγξ και αμνός και βαδίζουνε ατάραχα σε ηλιόλουστο δάσος

άγριων καρπών και υμνητικών κελαηδισμών όπου και τα παιδιά

κάθε μέρα οδηγούνται στη θάλασσα της αρμονίας και μαζί ορμούν

να ηχήσουν σε απέραντο πράσινο όπου είναι ο καθένας

σταυραδερφός κάποιου άλλου όπου χύνεται αμείλικτο φως

να σκορπίσει το σκότος όπου οι τάξεις των παρολίγον θλιμμένων

ημερεύουν και τους βάζουνε τότε στην άκρη προς ίαση

όπου κορίτσια ξανθά εκτελούν το καθήκον τους όπως οφείλουν

όπου κουρεύουν τη γλώσσα για να την εννοούν καλύτερα

όπου αυτούς που περνούν την οδό της εξόδου για οδό

αναρρώσεως τούς βοηθά να γυρίσουν κυλιόμενο οδόφραγμα

ρόδων λευκών μα και βάτων όπου πυρ και πλημμύρα

έρπουν να σμίξουνε και να ενωθούν στη ραφή όπου φέρνουν

την τροφή σαν τραγούδι την φέρνουν σαν ύπνο την φέρνουν σαν νύφη

στο γαμπρό σα μητέρα στον χαμένο της γιο τη βάζουνε δίπλα

σε μουσική και σε χειροκρότημα όπου η αγάπη εμποδίζεται

από το έλεος όπου κατεβαίνει ο εσταυρωμένος με τον στάζοντα κάλυκα

της καρδιάς του στο προτεταμένο του χέρι ενόσω η νεκρή

σιωπή που απλώνεται στο πεδίο της μάχης και του κεραμέως

είναι ό,τι απομένει από την αλήθεια της και πρέπει να μείνει ανείπωτο

~

Τραγούδια από την Ίδια Γη: v

Τι σημαίνει ν’ ανοίγεις τα μάτια σ’ αυτό το δωμάτιο που περνάς για ένα άλλο,

καθώς ξυπνάς να γελάς με την πρώτη σου σκέψη, να ξέρεις

πως τα λουλούδια του καλαμποκιού θα ’ριχναν ένα μπλε φως αχνό

σ’ ένα τέτοιο δωμάτιο ακριβώς, μια τέτοια στιγμή ακριβώς, ν’ ακούς

φωνές καθαρές από την ακτή

όπως τότε, ασφαλώς, όταν ήλιος σε ασβεστωμένο τοίχο

έστηνε θέατρο λάμψεων που διηγιόταν τη δική του ιστορία

και στιγμή βέβαιης απώλειας υψωνόταν ενάντια στη μέρα;

Η αγάπη στην ντροπή παρέδωσε. Λαμπερές

αντηχήσεις δεν οδηγούν πουθενά. Αυτά, τέλος και αρχή.

Όταν φύγεις, πάρε τα πάντα μαζί σου.

Καίνε τ’ άχυρα. Ο καπνός μες στη θάλασσα χώνεται.

~

Εμβοές: Γενάρης, ψιλόβροχο που παγώνει

Τώρα πατημασιές πάνω σε βότσαλα. Σκέψου ό,τι νομίζεις. Θαλασσοπούλια κουρνιάζουν

στους κυματοθραύστες, εξοικειωμένα, ασφαλώς, με το λυκόφως.

Η λάμπα οινοπνεύματος στο σπίτι πέρα στο ακρωτήρι εύκολα θα ’πεφτε και θα χυνόταν

κι η φωτιά όλη νύχτα θα έκαιγε. Αργότερα, κάποια στιγμή, δόλιο φάντασμα,

εσύ ο ίδιος πιθανώς στη μνήμη, μπορεί όντως να ερχόταν

εκεί ψηλά μες στους καπνούς και τα αποκαΐδια, το μέρος όλο σιωπηλό και ακίνητο

όμως εσύ φέρνεις το τσικ των ξύλων που κρυώνουν, κι ύστερα τα πουλιά πετούν.

*

Τώρα σέρνονται αλυσίδες στα χαλίκια. Σκέψου ό,τι νομίζεις.

Σημ.: Για το ποίημα αυτό, ο Ντ.Χ. σημειώνει, μεταξύ άλλων: «[Οι εμβοές] παίζουν πάνω από τη μουσική^.  δεν αφήνουν χώρο στη σκέψη^. είναι αμείλικτες^.  αδύνατον να αμυνθείς. Ίσως να είναι οι δυσερμήνευτες φωνές των αγγέλων.»

~

Στους Πάγους

Τόπος με πάγο πάνω στον πάγο, λευκό στο λευκό

κι ομορφιά απουσίας. Κάποτε ο μόνος ήχος ήταν

του ανέμου που καλούσε τα στοιχειά του, κι ο ορίζοντας γραφόταν

καθαρός σαν χαρακιά σε τζάμι, κι η καρδιά σου χτυπούσε πιο αργά

μες στο κρύο, και τα όνειρά σου έφερναν λευκό πουλί

σε λευκό ουρανό και μουσική που ακουγότανε μόνο

πού και πού στην άλλη πλευρά της νύχτας.

Ο ορίζοντας τώρα μουτζούρα^. τρομερό βάρος τώρα

στον αέρα κι ένας λεκές λαξεμένος βαθιά κι ανεξίτηλα μέσα στον πάγο.

Ρήξη και ολίσθηση^. μουγκρητό σαν πελώρια

μηχανή που χτυπάν τα πιστόνια της, σαν τα πάντα να κατολισθαίνουν^.

τα νερά ν’ ανεβαίνουνε γρήγορα, κι η μουσική χαμένη.

~

M.A.D., 1971 (Ποντικότρυπα)

Ο αρουραίος, της είπε, πρώτος ο αρουραίος θ’ αναδυθεί απ’ τη γλίτσα

και τα σκατά μετά την απέραντη έκσταση της βόμβας μεγατόνου, με φάτσα

πασαλειμμένη απ’ ό,τι έσκαψε να βγει, ό,τι έπεσε, ό,τι βρήκε για μάσα.

Εσύ κι εγώ θα σμίξουμε, θα λιώσουμε, καψαλισμένο κόκαλο με κόκαλο,

                                                                                    σάρκα γυρισμένη προς τα μέσα.

Θα χαραχτεί στον τοίχο το περίγραμμά μας, μία υπεκφυγή, δέρμα ένα.

Θα ’χουμε ενωθεί όπως άλλοτε ποτέ, αλλά ενωθεί εν αμαρτία, όπως θα θέλαμε.

*

Στις θάλασσες του φεγγαριού είχε ανθρώπους. Νεκρός κείτονταν ο μέγας λαγός.

Αυτό που φαίνονταν να λεν ήταν σπασμένες φράσεις από κώδικα άσπαστο.

Αυτό που φαίνονταν ν’ ακούν ήταν φωνή Θεού να αλυχτά στο κενό.

Η γη, αφηρημένο έργο που κυλούσε, τ’ άσπρα και μπλε στολίδια της πύκνωναν

στο σκοτάδι. Την είπαν terra nullius. Μούσκευαν

στο φως των άστρων, φως νεκρό. Κλότσαγαν τη σκόνη καθώς χόρευαν.

*

Εννιά, της είπε, βλέπεις; Εννιά: κάθε του πολλαπλάσιο

αθροίζεται ξανά σε εννιά – όρκοι της νύφης των δασών,

χοροί των αγγέλων, πύλες της σαρκός, εννιά εκδοχές για την οδό

προς τη Γεθσημανή... Κακοτυχία, βεβαίως, να ονειρεύεσαι το «εννιά»

μα δεν μπορεί παρά στον ύπνο να τους είδα: κλώνοι αρουραίων

σε ανεμοστρόβιλο τέφρας, πέτρες σπασμένες, η πόλη αφανισμένη απ' τη φωτιά.

Σημ.: Όπως αναφέρει ο Ντ.Χ., κάποιοι πολιτισμοί βλέπουν έναν λαγό στην επιφάνεια της σελήνης. Το 1971 έγινε η προσσελήνωση του “Apollo 15”, αλλά ήταν και το αποκορύφωμα του Ψυχρού Πολέμου. “M.A.D.” είναι το ακρωνύμιο της φράσης “mutually assured destruction” (αμοιβαίως εγγυημένη καταστροφή) – συνθήκη που εθεωρείτο απαραίτητη για την μη έναρξη του πυρός μεταξύ Ανατολικού και Δυτικού Μπλοκ. Τέλος, τα ψηφία του 1971, αθροιζόμενα, δίδουν 9. “Terra nullius” (λατ.): γη του κανένα.

*** 

ΕΠΙΜΕΤΡΟ

Ο Νταίηβιντ Χάρσεντ (David Harsent) γεννήθηκε  το 1942 στο Ντέβονσαϊρ (Devonshire) του Ηνωμένου Βασιλείου. Τελείωσε τεχνικό σχολείο στα 16 του, εργάστηκε για 10 χρόνια σε βιβλιοπωλείο, άλλα 12 ως υπεύθυνος εκδόσεων σε εκδοτικούς οίκους – πριν αποφασίσει να εγκαταλείψει αυτού του είδους τις δουλειές και να ζήσει από τη συγγραφή. Σε αυτό τον βοήθησαν τα αστυνομικά μυθιστορήματα που έγραψε με διάφορα ψευδώνυμα καθώς και τα τηλεοπτικά σενάρια.

Μια Κυριακή, όταν ήταν δεκατριών χρονών, αντί να κατέβει τα σκαλιά, αποφάσισε να κάνει τσουλήθρα στην κουπαστή της σκάλας. Έπεσε και τραυματίστηκε σοβαρά. Κατά τη μακρά ανάρρωσή του πρωτοσυνάντησε την ποίηση. Η γιαγιά του τού είχε φέρει από τη δημοτική βιβλιοθήκη ένα βιβλίο «για αγόρια». Ανάμεσα στις ιστορίες περιπέτειας υπήρχαν και «θαυμάσια συναρπαστικά ποιήματα που ήταν στην πραγματικότητα “μπαλάντες των συνόρων” [border ballads, αφηγηματικά δημοτικά τραγούδια από την περιοχή των συνόρων μεταξύ Αγγλίας και Σκωτίας^. ίσως οι παραλογές να είναι το πλησιέστερο ελληνικό ανάλογο]». «Τις ερωτεύτηκα κι ένιωσα πως με αφορούσε ο κόσμος που μου έδιναν οι ρυθμοί και οι αφηγήσεις τους».

Ποιήματά του πρωτοδημοσιεύτηκαν το 1967 στο περιοδικό Review, που διηύθυνε ο Ίαν Χάμιλτον (Ian Hamilton) – και την ίδια χρονιά τού απονεμήθηκε Βραβείο Έρικ Γκρέγκορυ (Eric Gregory Award). Έκτοτε δημοσίευσε δέκα πλήρεις ποιητικές συλλογές, έλαβε οκτώ ακόμη βραβεία και περιελήφθη στους καταλόγους υποψηφίων πολλών περισσότερων. Το πρώτο του βιβλίο, Μια Βίαιη Χώρα (A Violent Country), εκδόθηκε το 1969, ενώ η Λεγεών (Legion, 2006), με ποιήματα κυρίως για τον πόλεμο, τιμήθηκε με το Βραβείο Φόργουωρντ (Forward Prize).

Ο Χάρσεντ έχει επίσης δημοσιεύσει αποδόσεις/διασκευές (ο όρος που χρησιμοποιεί είναι “versions”) –χρησιμοποιώντας υπάρχουσες μεταφράσεις άλλων ή επί τούτου καμωμένες κατά λέξη μεταφράσεις– ποιημάτων του Γιάννη Ρίτσου: Στα Κρυφά (In Secret, 2012), καθώς και ποιημάτων γραμμένων κατά την πολιορκία του Σεράγεβου από τον Βόσνιο ποιητή Γκόραν Σίμιτς (Goran Simić): Τρέχοντας απ’ το Νεκροταφείο (Sprinting from the Graveyard, 1997).

Συνεργάζεται από το 1991 με διάφορους συνθέτες λόγιας μουσικής – με πρώτον και κύριο τον Χάρρισον Μπέρτγουισλ (Harrison Birtwistle). Έγραψε το λιμπρέτο για τις όπερές του Γκαουαίην (Gawain, 1991) και Ο Μινώταυρος (The Minotaur, 2008), ενώ συνεργάστηκαν και σε αρκετά ακόμη μικρότερης έκτασης έργα, με πιο πρόσφατο το υπό εξέλιξη Η Γιατρειά (The Cure), που αντλεί το θέμα του από τον μύθο της Μήδειας, διαμέσου ενός μεσαιωνικού αγγλικού ποιήματος.

Το προτελευταίο του βιβλίο, Νύχτα (Night, 2011), που έλαβε το ιδιαίτερου κύρους Διεθνές Ποιητικό Βραβείο Γκρίφφιν (Griffin International Poetry Prize), παίρνει τον τίτλο του από την ομώνυμη σειρά δέκα ποιημάτων. Πάντα τον ενδιέφερε πώς σύντομα ποιήματα «θα μπορούσαν να γίνουν ενός είδους περιδέραιο, [καθώς και η] ιδέα μιας μερικώς περιπεπλεγμένης αφήγησης, της οποίας δίνονται στον αναγνώστη οι πιο έντονες στιγμές και αυτός συνάγει το υπόλοιπο.» Ιδιότητες της νύχτας και συναφή με αυτήν θέματα κυριαρχούν σε όλο το βιβλίο: απειλή, βία, φαντάσματα. Επίσης, η νύχτα ορίζει το κλίμα του εικοσιπεντασέλιδου ποιήματος «Αλλού» (“Elsewhere”) που κλείνει τη συλλογή. Τα περισσότερα ποιήματα αυτού του βιβλίου οργανώνονται σε ενότητες: επτά αφορούν τον κήπο, έξι σχετίζονται με το αίμα, πέντε αφιερώνονται στη βασίλισσα των μελισσών, και άλλα τόσα σε χρώματα, υπάρχουν τρεις διασκευές ποιημάτων του Καβάφη, κ.ά. Συνολικά, δηλαδή, από τα 33 λήμματα του πίνακα περιεχομένων μόνο 13 αντιστοιχούν σε «μονήρη» ποιήματα. Κάποιες ενότητες απαρτίζονται από μεγάλα ποιήματα, που ενίοτε τυπώνονται σαν να ήσαν αυτόνομα, ενώ σε άλλες η έκταση κάθε ποιήματος μπορεί να περιορίζεται σε τρεις μόνο στίχους.

Στο πιο πρόσφατο βιβλίο του, Τραγούδια της φωτιάς (Fire Songs, 2014 – βραβείο T.S. Eliot), κυριαρχεί, ευλόγως, η φωτιά. Τέσσερα ποιήματα ανήκουν στην ενότητα «Φωτιά» –αν και διασπείρονται στο βιβλίο–, αλλά και άλλα ποιήματα, όπως η «Ανακωχή» ή το «M.A.D. 1971 (Ποντικότρυπα)», εμφανώς υπάγονται σε αυτό το στοιχείο. Ωστόσο, και τα άλλα τρία στοιχεία διεκδικούν σημαντικό μερίδιο: ο αέρας, υπό τη μορφή τριών ποιημάτων αφιερωμένων στις εμβοές, διαταραχή της ακοής, αλλά και σ’ ένα ποίημα για ένα αρπακτικό πουλί, την «Μπεθ του Μπόουλαντ», η γη, πρωτίστως με τη σειρά εννιά ποιημάτων, «Τραγούδια από την Ίδια Γη», αλλά και μέσω της συχνής εμφάνισης του αρουραίου, και το νερό, π.χ. στα ποιήματα «Βουτιά» και «Στους πάγους».

Όπως ήδη θα διεφάνη, τόσο με τα μεταφρασμένα εδώ ποιήματα όσο και από το παρόν επίμετρο, ο Χάρσεντ αγαπά να διασκευάζει και να εφευρίσκει μύθους και δη ζοφερούς. Οι τίτλοι των βιβλίων του τα θέτουν συνήθως υπό το έμβλημα του σκότους, της βίας, του πολέμου και του θανάτου: π.χ.,

 Εκεχειρία (1973),  Αφού Νυχτώσει (1973), Όνειρα των Νεκρών (1977), Ο Κυρ-Μπουνιάς (1984), Νέα από το Μέτωπο (1993). Όμως, ο ουγγρικής καταγωγής Βρετανός ποιητής και κριτικός Τζωρτζ Σιέρτες (George Szirtes) έγραψε σχετικά: «Στην πραγματικότητα δεν είναι το σκοτάδι αλλά η φωτεινότητα που κάνουν την ποίησή του όσο πολύτιμη είναι. Με τον όρο “φωτεινότητα” εννοώ την αληθινή ηδονή των ήχων και των συνειρμών. Είναι σχεδόν σαν η αφήγηση να είναι σκοτάδι αλλά η υφή συνεχώς να εκπέμπει φως.» Και συνεχίζει, αναφερόμενος σε αυτό που ονομάζει «“χορό του στόματος”, τον τρόπο που το στόμα προσαρμόζει το σχήμα του σε μια αλληλουχία φωνηέντων, ρίχνοντας ανάμεσά τους τα σύμφωνα σαν τα σημεία εκείνα όπου, στον χορό, τα πόδια αγγίζουν το έδαφος. [] Παντρέψτε τον χορό του στόματος με μια λεπτή, ελαφρότατα έκκεντρη αίσθηση του ρυθμού, [και έχετε] μιαν αντίστιξη που προσδίδει στο σκότος μιαν ορισμένη φωταύγεια. Το σκοτάδι είναι αυτό που εκείνος χρειάζεται για να ξεκινήσει να χορεύει. [] Η αφηγηματική φαντασία λέει: να τι με ερεθίζει (το σεξ, ο θάνατος, οι εφιάλτες, η περιπλάνηση, η ενοχή), κι ύστερα η γλώσσα χορεύοντας τρέπει τον ερεθισμό αυτό σε πολυδιάστατη ζωή που και επιβεβαιώνει το σκότος αλλά και το υφαίνει σε μια σειρά σχεδίων που το μεταμορφώνουν από κοινοτοπία σε εναργή αίσθηση ζωής.»

Η κριτική επιτροπή του Βραβείου Γκρίφφιν έχει επαινέσει τον Χάρσεντ για μια «τεχνική που μόνο βαθμιαίως ανοίγει τα χαρτιά της», για «τις ψυχολογικές καταστάσεις που μας στοιχειώνουν [] και μας δίνουν σε λίγες γραμμές το δραματικό ισοδύναμο ενός μυθιστορήματος», για την «πυκνή εικονοποιία που συνεχώς διανοίγει στις αφηγήσεις νέα επίπεδα υποβολής και υπαινιγμού^. τον ελεγχόμενο στασιασμό της γλώσσας^. την έντονη, ρέουσα μουσικότητα». «Σε μια εποχή που τόσοι ποιητές αποτραβιούνται στη σφαίρα της καθαρής γλώσσας, [] η ανερυθρίαστη συμπλοκή [του] με την πραγματικότητα είναι εξαιρετικά αναζωογονητική.»

Ενώ ο ίδιος έχει δηλώσει ότι «προχωρ[εί] περισσότερο με το ένστικτο παρά με σχέδιο», έχει επίσης περιγράψει γλαφυρά την ποιητική του. Η ποίηση είναι «ζήτημα διαποτισμού, αργής συσσώρευσης». «Ολόκληρη η προσπάθειά μου στην ποίηση υπήρξε η χρήση ενός λυρικού λεξιλογίου για να κατασκευάσω μια αφηγηματική αλληλουχία.» «Μ’ αρέσει ο ρυθμός [] να φυτρώνει απ’ το νόημα και να το στηρίζει. [] Ο ρυθμός είναι μέρος της μοναδικής δύναμης της ποίησης^. μέρος του τρόπου με τον οποίο κάτι μπορεί να γίνει κατανοητό πριν καλά καλά να έχει βγει στην επιφάνεια το νόημα.» «Μ’ αρέσει το πώς η ομοιοκαταληξία [] συμβάλλει στον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί το ποίημα: στον τρόπο με τον οποίο αυτό προχωρά. Μ’ αρέσουν οι κατευθύνσεις στις οποίες με οδηγεί.» Όντως, εκτός από έναν ιδιοφυή χειρισμό του μέτρου, χρησιμοποιεί πολύ συχνά την ατελή ομοιοκαταληξία. «Όσο για την εικόνα: τα ποιήματά μου σχεδόν ποτέ δεν ξεκινούν με μιαν ιδέα^. σχεδόν πάντα ξεκινούν με μιαν εικόνα που, άλλοτε ναι κι άλλοτε όχι, καταφτάνει με συνοδεία μια ή δυο φράσεις και συνεχίζει να σωρεύει γλώσσα καθώς αρχίζω να τη δουλεύω.»

Έχει επίσης ενδιαφέροντα –γόνιμα προκλητικά– πράγματα να πει για την αισθητική, τη σχέση του με την τέχνη του, τη θέση της ποίησης στην κοινωνία. «Ο Μεταμοντερνισμός απεδείχθη μέγα μπέρδεμα και χάος. Ίσως να μην αφομοιώσαμε ποτέ επαρκώς τα διδάγματα του Μοντερνισμού.» «Με ρωτάτε τι θέλω από την ποίηση. Η απάντηση είναι τίποτα. Η ποίηση φαίνεται να θέλει μπόλικα πράγματα από μένα, και καλά κάνει.» «Είναι κατ’ ουσίαν φαρισαϊκό να υπονοεί κανείς ότι η ποίηση πρέπει να βρει έναν τρόπο να προσεγγίσει τον κόσμο. Το αντίστροφο θα μπορούσε ενδεχομένως να αληθεύει, αλλά αυτό είναι ζήτημα εκπαιδευτικό.» «Ενδιαφέρει η ποίηση μια μειονότητα; Ναι. Ήταν πάντα έτσι; Ναι. Έχει σημασία; Όχι. Είναι μέρος της συμφωνίας.»

– μεταφράσεις & επίμετρο: Παναγιώτης Ιωαννίδης 

Σημείωση: Αν δεν σφάλλω, με εξαίρεση δύο ποιήματα από το βιβλίο του 1977, Mr. Punch, που είχε μεταφράσει ο Γιάννης Σαρηγαννίδης και δημοσιεύτηκαν αρχικώς στο "Βακχικόν" (τ. 16, 2011) και κατόπιν στην "Οδό Πανός" (τ. 157. 2012), και ένα ποίημα που μετέφρασε ο Γιώργος Χουλιάρας για να αναγνωσθεί κατά την επίσκεψη του Χάρσεντ στη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου της Θεσσαλονίκης το 2013, οι εδώ ("Φάρμακο", τ. 4, Φθιν-Χειμ. 2014) παρουσιαζόμενες μεταφράσεις –από τα δύο πιο πρόσφατα, το 2014, βιβλία του Ντ. Χ.– συστήνουν για πρώτη φορά σχετικώς εκτενώς τον ποιητή στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό, μετά την συμμετοχή του ως προσκεκλημένου του Βρετανικού Συμβουλίου στο European Literary Walk, στις 27 Σεπτεμβρίου 2014 στην Αθήνα .

2 βιβλία ποίησης + 3 δοκιμίων για τα χριστούγεννα 2014

ΠΟΙΗΣΗ

Λίνος Ιωαννίδης, Η θέση του χρόνου, Το Ροδακιό, 2014, σελ. 152. Συγκεντρωτική έκδοση του έργου ενός ποιητή μόλις 42 ετών; Μοιάζει ασυνήθιστο ή και παράξενο, αλλά στην περίπτωση τού, γεννημένου στην Κύπρο, Λ.Ι., και για το ελλαδίτικο, τουλάχιστον, αναγνωστικό κοινό, το βιβλίο αυτό είναι και απαραίτητο, και πολύτιμο. Απαραίτητο, γιατί συγκεντρώνει πέντε συλλογές (1993-2006), τέσσερις εκ των οποίων είχαν τυπωθεί στην Λευκωσία. Και πολύτιμο, γιατί μας γνωρίζει (ξανά) τον ιδιαίτερο, στοχαστικό λυρισμό τού Λ.Ι.. Κάτω από συσσωρευμένους ουρανούς / βροντά το στήθος και σημαίνει / την επιδείνωση του σκότους / [] Τα πρόσωπα πέρασαν χτες / σ' εποχές απερίγραπτες. Σε σύντομα ποιήματα, κάποτε πεζόμορφα, επικρατεί το νερό –σε όλες του τις μορφές– αλλά και η ροή και η ρευστότητα, γενικότερα: του χρόνου, βεβαίως, της ζωής στην συμπλοκή της με τον θάνατο, του ουρανού καθώς μεταβάλλεται από τον άνεμο και τα σύννεφα, της συμπληρωματικότητας μεταξύ αφής και αναγλύφου, της ισοδυναμίας τοπίων και σωμάτων. Γερμένος στην υγρασία των τοίχων προχωρούσε / σε παλιά κάδρα κι ερημιές της ψυχής του / να επιβραδύνει τον ουρανό. – Π.Ι.

Μίλτος Σαχτούρης, Ποιήματα, Κέδρος, 2014, σελ. 386. Λίαν ευπρόσδεκτη η συγκέντρωση των 13 ποιητικών βιβλίων (1945-1998) τού Μ.Σ. σε έναν τόμο, σε αντικατάσταση των παλαιότερων δύο – καθώς μάλιστα, το 2015, συμπληρώνονται 10 χρόνια από τον θάνατό του. Ευτυχισμένες οι στιγμές / όταν μεσ' στο μυαλό περνούν / ζεστά σπουργίτια / όταν τα χείλια μεγαλώνουνε ζεστά. Είθε η επέτειος και η έκδοση αυτή να γίνουν αφορμή να τον ξαναδιαβάσουμε οι αναγνώστ(ρι)ες του, και, όσοι ποιητές τον αγαπούν ιδιαιτέρως, να τον ξαναμελετήσουν εις βάθος, ώστε ν' απογαλακτισθούν από την επιφανειακή επιρροή του (ζώα, χρώματα, αίματα, κ.τ.π.). Δεν είναι η πρωτοτυπία των 'βίαιων' εικόνων του η μέγιστη αρετή του, αλλά η ικανότητά του να τις χωνεύει σε αρτιωμένα σύνολα, που ξεδιπλώνονται για να πετάξουν ή για να ξαναγγίξουν απαλά τη γη – η αμίμητη, εντέλει, τέχνη του να φτιάχνει ποιήματα που ξεκινούν ως απόγονοι του δημοτικού τραγουδιού, γίνονται μοντερνιστικές μονοκοντυλιές, και καταλήγουν απολύτως φυσικά –αλλά μοναδικά– υβρίδια αυτών των δύο. Στα νησιά που δεν μπόρεσα να πάω / πέταξε και πήγε / ο Άγιος-πεταλούδα. – Π.Ι.

ΔΟΚΙΜΙΟ

Το Πράγμα, “alloglotta”, τ. 2, Καλοκαίρι 2014, σελ. 512. Συλλεκτικό, σε 500 αριθμημένα αντίτυπα, βαρύτιμο 'πράγμα', το δεύτερο 'τεύχος' του 'περιοδικού' “alloglotta”: μάλλον βιβλίο εκλεκτικής αναφοράς, αλλά και πραγματικής ψυχαγωγίας. Συνολικά, 101 κείμενα και ασπρόμαυρες φωτογραφίες, εξετάζουν το πράγμα από κάθε δυνατή (και απίθανη) άποψη: περιγραφική, ψυχαναλυτική, αισθητική, φιλοσοφική, κ.ο.κ.. Η αξιέπαινη συντακτική ομάδα –Θανάσης Αποστόλου, Πασχάλης Ζερβός, Σοφία Κανάκη– και οι συνεργάτες της δίνουν το προβάδισμα στους πρωτεργάτες τού Μοντερνισμού –Φρόυντ, Ρίλκε, Ντυσάν, κ.λπ.– και τους επιγόνους τους –μα να και ο Σερ Τόμας Μπράουν του 17ου αι.–, κορφολογώντας από μύριες πηγές, και πολλάκις μεταφράζοντας και παρουσιάζοντας για πρώτη φορά στην γλώσσα μας. Τις 382 σελίδες κειμένων και εικόνων φωτίζουν 104 σελίδες εξίσου απολαυστικών σημειώσεων. Η άρτια, αρμόζουσας λιτότητας, τυπογραφική εμφάνιση –και το εξώφυλλο από ανακυκλωμένο χαρτόνι– συνάδει απόλυτα με το ήθος του εγχειρήματος. Όπως και το προ πέντε ετών πρώτο 'τεύχος', Σιωπή και Θόρυβος, μια κυκλοφορία που τιμά τον ελληνικό εκδοτικό χώρο, και μας εγκαρδιώνει για την βιωσιμότητα του ερευνητικού, σοβαρού και παιγνιώδους πνεύματος. – Π.Ι.

Χρήστος Ι. Καρούζος, Αρχαία Τέχνη, Ερμής, 2014 (ανατύπωση), σελ. 191 + 73 ασπρόμαυρες εικ. εκτός κειμ.. Το βιβλίο αυτό πρέπει να ανατυπώνεται με ρυθμό τέτοιο ώστε να μη λείπει ποτέ από τα βιβλιοπωλεία. Περιλαμβάνει τα εκλεκτότερα και σημαντικότερα δοκίμια του λαμπρού αρχαιολόγου και λογίου, υπό την διεύθυνση του οποίου 'αναγεννήθηκε' το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο μετά τον Β' Π.Π.. Η τέχνη είναι, έτσι κι αλλιώς, αυτόνομη []. Αλλά δεν είναι “αγνή” (και όταν ακόμη το επιδιώκει) από στοιχεία που τα φέρνει η συνάφεια με τη ζωή και υπηρετούν κάποια εξωκαλλιτεχνική σκοπιμότητα με την καλλιτεχνική μορφή []. [Η] αυτονομία της τέχνης και η συνάφειά της με την υπόλοιπη ζωή δεν είναι λογικές ή ιστορικές αντιθέσεις. Συγγραφέας ασύλληπτης ευρυμάθειας, υποδειγματικού ήθους, και με σπάνιο ύφος, καταπιάνεται εδώ όχι μόνο με την αρχαιοελληνική, μα και με την σύγχρονη τέχνη, την θέση της στην κοινωνία, την κριτική της, και τον εκπαιδευτικό ρόλο των μουσείων. [Μ]ε οποιοδήποτε μορφικό τρόπο και στο πείσμα κάθε περιεχομένου μπορεί να γίνει έργο τέχνης. Με δυο λόγια: 'υποχρεωτικό' ανάγνωσμα για όλες τις ηλικίες και όλα τα ενδιαφέροντα. – Π.Ι.

Νούτσιο Όρντινε (μτφρ.: Ανταίος Χρυσοστομίδης), Η χρησιμότητα του άχρηστου, Άγρα 2014, σελ. 264.

Πρέπει να ξέρουμε να βλέπουμε τη “διανοητική ομορφιά” που είναι “αυτάρκης”, που δεν χρειάζεται να 'χρησιμεύει' σε κάτι (χειροπιαστό) άλλο. Αυτό υποστηρίζει –τεκμηριώνοντάς το βάσει πληθώρας αναφορών σε άλλους συγγραφείς, τους οποίους παραθέτει σ' ένα απολαυστικό όσο και μαχητικό δοκίμιο– ο Ν.Ό.. Η λογοτεχνία –και η τέχνη, γενικότερα– είναι ούτως ή άλλως 'άχρηστη', κι έτσι έφτασαν να θεωρούνται συλλήβδην άχρηστες οι ανθρωπιστικές επιστήμες, παρότι αποτελούν το ιδανικό αμνιακό υγρό στο οποίο οι ιδέες της δημοκρατίας, της ελευθερίας, της δικαιοσύνης, της λαϊκότητας, της ισότητας, του δικαιώματος στην κριτική, της ανοχής, της αλληλεγγύης, του κοινού καλού, μπορούν να έχουν μια σταθερή ανάπτυξη. Ένα θαυμάσιο, ευσύνοπτο βιβλίο σε τρία μέρη –“Η χρήσιμη αχρηστία της λογοτεχνίας”, “Το πανεπιστήμιο-επιχείρηση και οι φοιτητές-πελάτες”, “Η ιδιοκτησία σκοτώνει: dignitas hominis, αγάπη, αλήθεια”– και με χρησιμότατη βιβλιογραφία. Στο παράρτημα, το δοκίμιο του Άμπρααμ Φλέξνερ, “Η χρησιμότητα της άχρηστης γνώσης”, που πρεσβεύει –δημοσιευμένο εν έτει 1939– την ολοκληρωτική απελευθέρωση του δημιουργικού πνεύματος. – Π.Ι.

[Δημοσιεύτηκαν στο τ. 51, Ιαν. 2015, του περιοδικού "The Books' Journal". Φωτ.: Π.Ι., από εδώ: https://www.flickr.com/photos/panayotisioannidis]

Η ποίηση και η κριτική της

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ζητώ απ' το ποίημα –σημερινό ή οσοδήποτε παλιό– ό,τι δεν μπορούν να μου δώσουν τα άλλα είδη του λόγου. Απλοποιώντας, θα έλεγα ότι αναμένω από το ποίημα να είναι συμβάν: να μην χρησιμοποιεί απλώς τη γλώσσα για να περιγράψει (εικόνες, σκέψεις ή αισθήματα), αλλά να την χειρίζεται αξιοποιώντας όλες τις ιδιότητές της (μένοντας σε δύο από αυτές που αποφεύγει ο πεζός λόγος, ή που δεν του είναι απαραίτητες: την μουσικότητα –φθόγγους και ρυθμό–, και την δυνατότητα γραμματικών και συντακτικών παρεκκλίσεων), ώστε η πρόσληψή του να γεννά εμπειρία, αντί μόνο να την αποτυπώνει (οσοδήποτε 'ωραία' ή ευρηματικά).

Δεν πιστεύω –και αυτό μού δείχνει η ιστορία– πως είναι εφικτός ο προσδιορισμός αξιολογικών κριτηρίων για την τέχνη που να ικανοποιούν όλους μας, σε κάθε περίοδο της ζωής μας, και σε κάθε ιστορική εποχή. Θεωρώ όμως απαραίτητο, όποιος επιχειρεί να αξιολογήσει ένα ποίημα, να τεκμηριώνει την κρίση του με σαφήνεια, βάσει των δικών του κριτηρίων.

Πριν προχωρήσω, θέλω να καταγράψω δύο αισθήσεις μου: i) η ανεξάρτητη, καταρτισμένη, πληροφορημένη και τεκμηριωμένη κριτική δεν είναι όσο συχνή θα επιθυμούσα, ii) παρόμοιες ελλείψεις παρατηρώ ενίοτε και μεταξύ των 'προβεβλημένων' ποιητ(ρι)ών. Στον βαθμό που αυτά αληθεύουν, θεωρώ αναμενόμενο η “κυρίαρχη αντίληψη για την ποίηση στην Ελλάδα σήμερα” να μην διαμορφώνεται επαρκώς από την μελέτη της ποίησης ως τέχνης.

Όσον αφορά την οιανδήποτε δημόσια συζήτηση για την ποίηση, διαπιστώνω ότι έργα που, κατά την γνώμη μου, θα άξιζε να συζητηθούν ευρέως, εκτενώς, και, κυρίως, με σοβαρότητα (βάσει όσων προανέφερα), δεν έχουν τέτοια τύχη. Παρότι οι προαναφερθείσες αδυναμίες δεν μπορούν να εγγυηθούν την αξία μιας τέτοιας συζήτησης, μπορούμε, ωστόσο, να ελπίζουμε ότι οι όροι διεξαγωγής της είναι εφικτό να μεταβληθούν.

Οπωσδήποτε όμως, αιτήματα οποιασδήποτε εξωτερικής προελεύσεως για οποιοδήποτε περιεχόμενο στην ποίηση, δεν είναι δυνατόν να λαμβάνονται υπ' όψιν από οποιαδήποτε σοβαρή ποιήτρια. Το περιεχόμενο των έργων της –που οφείλει να καταλήγει αδιαχώριστο από την μορφή τους– ορίζεται αποκλειστικά από την ίδια. Βεβαίως, είναι δυνατόν να συγκαθορίζεται και από τις πολιτικές θέσεις της, όπως και από τις απόψεις της για τις “τρέχουσες εξελίξεις”, από πολύ έως καθόλου – χωρίς, φυσικά, η ποσόστωση αυτή να έχει την παραμικρή επιρροή στην ποιητική αξία των έργων της.

Αν ο λογοτεχνικός τύπος, όπως αυτός συνδιαμορφώνεται από εκδότες, ποιητές, και κριτικούς, πάσχει από όσα ανέφερα αρχικά, είναι αναμενόμενο να μην υγιαίνει, σε αυτόν τον τομέα, ούτε και ο μη ειδικός τύπος, τον οποίο υπηρετούν οι δημοσιογράφοι. Αν μάλιστα ληφθεί υπόψη η –πλην εξαιρέσεων, ως συνήθως– μάλλον πλημμελής δημοσιογραφική κατάρτιση και δεοντολογία, η επιπολαιότητα και το αγωνιώδες κυνήγι του καινοφανούς (ανανεώσιμου κατά διαστήματα άσχετα με την αξία του), η εικόνα καθίσταται ακόμη απογοητευτικότερη.

Ωστόσο, δεν γνωρίζω τα στοιχεία ειδικών, διαχρονικών, επιστημονικών μελετών που να δικαιολογούν την κάπως διαδεδομένη άποψη περί 'απομάκρυνσης' της σύγχρονης ποίησης από 'το κοινό'. Εξάλλου, δεν είμαι διόλου βέβαιος πως τέτοιες μελέτες είναι εφικτές. Ομοίως αμφιβάλλω αν η άποψη αυτή αφορά ολόκληρο το φάσμα των έργων που πολιτεύονται ως ποιήματα. Εδώ και αρκετούς αιώνες, στον Δυτικό κόσμο, δημιουργείται τέχνη 'δύσκολη' (για την οποία χρειάζεται προετοιμασία και εξοικείωση) και 'εύκολη'. Ούτε 'κακό' είναι αυτό, ούτε η καλλιτεχνική αξία κάθε έργου προκαθορίζεται από την κατηγορία στην οποία ανήκει.

~

Ξαναδουλεμένα αποσπάσματα από την συμβολή μου στο 1ο σκέλος μιας "Συζήτησης για την ποίηση τώρα", η διεξαγωγή της οποίας ξεκίνησε το φθινόπωρο του 2014 στο τ. 4 του περιοδικού "ΦΡΜΚ" μεταξύ των επτά μελών της συντακτικής του ομάδας: Βασίλη Αμανατίδη, Ορφέα Απέργη, Φοίβης Γιαννίση, Κατερίνας Ηλιοπούλου, Παναγιώτη Ιωαννίδη, Γιάννας Μπούκοβα, και Θοδωρή Χιώτη. Έλαβε την ολοκληρωμένη και τελική μορφή της στο βιβλίο: Μια συζήτηση για την ποίηση τώρα (εκδ. ΦΡΜΚ, 2018).

Η φωτ. μου είναι από το Μουσείο της Περγάμου, στο τότε Ανατολικό Βερολίνο, Ιούλιος 1989.

εικόνα / ιδέα

"Η εικόνα είναι ιδέα, ιδέα αληθινή,
ιδέα προγενέστερη της σύλληψης"*

Τάδε έφη ο ποιητής Li-Young Lee. Το βρήκα στο βιβλίο του φωτογράφου Alex Webb και της ποιήτριας και φωτογράφου Rebecca Norris Webb, On Street Photography and the poetic image.

Είχε προηγηθεί η αποκάλυψη που ήταν για μένα το graphic novel της Alison Bechdel, Fun home - χάρη σε προφορική σύσταση της ιστορικού Barbara Taylor: "Alison Beckdel" είχα σημειώσει, αλλ' ευτυχώς κατάφερα να την εντοπίσω. Απρόσμενα, μια ανύποπτη συνέχεια της μεστής βιογραφίας της Virginia Woolf από την Alexandra Harris - και πολλά περισσότερα.

Και τώρα, στους στίχους του Λι-Γιανγκ Λη, σαν ν' αποκρίνεται η φράση του John Berger, από το δοκίμιό του, "Το κουστούμι και η φωτογραφία": 

"Υπάρχει μια λεπτή μορφή του εμπειρικού που τόσο στενά ταυτίζεται με το αντικείμενό του, ώστε εξ αυτού να γίνεται θεωρία".**


* The image is an idea, a true idea,
an earlier idea than concept.

** There is a delicate form of the empirical which identifies itself so intimately with its object that it thereby becomes theory.


[φωτ.: π.ι., viii.2014 - excerpt from my ongoing visual diary on http://www.flickr.com/photos/panayotisioannidis/ 
© all rights reserved]

μελτέμι στο διαμέρισμα

Μετά τα δροσερά λευκόσαρκα νεκταρίνια, το ποίημα έμπασε τη ζέστη μες στο σπίτι. Τους φούντωσε – ίδρωσαν. Και οι τρεις με τη σειρά προσπάθησαν, μα δεν τελείωνε το ποίημα, ούτε λυνόταν ο λυγμός.

... άπλωσε λίγο λίγο τούτος ο Κήπος.

... επισκεπτόμαστε τις γωνιές του τις πιο ακραίες,

... παντού κατάφορτοι με τη Χάρη,

... πότε εκεί, πότε πιο εκεί. Και πότε εδώ. Αυτό το εδώ

είναι το πιο πικρό.

Αλλά έρχεται αργά τη νύχτα η Υπομονή, μάς τυλίγει

με τα λινά της, και του αφαιρεί σιγά σιγά τη μεγάλη την πίκρια,

το καταπραΰνει και, μαλακά, έτσι μπορούμε και το φέρνομε,

σα δώρο που είναι, υφασμένο μαζί με τ' άλλα δώρα.*

Το πιάτο γέμισε χαρτιά τσαλακωμένα από σοκολάτες. Χώρισαν, πήγανε καθένας στη μεριά του, μα πάλι δεν ανέβαινε ο λυγμός. 

Βγήκαν στο απόγευμα του Θεόφραστου, των κουνουπιών, του Υμηττού που άλλαζε χρώματα, καθώς προσθέτανε κι άλλα παγάκια στις λεμονάδες.

* Τάκης Παπατσώνης, “Μελτέμι”, από την συλλογή 'Κατευθυνθήτω' (στο Εκλογή Α' - Ursa Minor - Εκλογή Β', εκδ. Ίκαρος, 1988)


[φωτ.: π.ι., vi.2014]

ο φάεθων [και οι άλλοι] στο λονδίνο

Παρά τα πολλά σχετικά δημοσιεύματα, διερωτώμαι σε τι βαθμό έχουν γίνει πλήρως αντιληπτές οι όλως ιδιαίτερες, πραγματικές και συμβολικές, διαστάσεις της χθεσινής συναυλίας της Καμεράτας / Armonia Atenea υπό τον Γιώργο Πέτρου στις φετινές BBC Proms. Ομολογώ ότι εγώ, σιγά σιγά, ανακαλύπτω και νέες πτυχές της τριπλής, όπως νομίζω, σημασίας του γεγονότος αυτού:

- Καλλιτεχνική: Η πρόσκληση στέφει την ήδη εντυπωσιακή αναγνώριση του μουσικού συνόλου: ηχογραφήσεις από μεγάλες εταιρείες, διεθνείς βραβεύσεις των δίσκων, κ.λπ.. Αν και ιδρύθηκε το 1991, ως ορχήστρα εγχόρδων δωματίου, από τον Σύλλογο Φίλων του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, με πρωτοβουλία του Χρήστου Λαμπράκη, η συνεργασία της Καμεράτας με τον (πιανίστα και) διευθυντή ορχήστρας Γιώργο Πέτρου ξεκίνησε μόλις το 2009, μέχρι αυτός, το 2013, να αναλάβει και χρέη καλλιτεχνικού διευθυντή. Ο Πέτρου, ήδη από την δεκαετία του 2000, με την Ορχήστρα Πατρών είχε εισαγάγει –αν δεν σφάλλω– στην Ελλάδα την χρήση οργάνων εποχής από ορχηστρικό σύνολο και για μουσική από την εποχή του Μπαρόκ και μετά (μικρότερα σχετικά σύνολα για την μουσική πριν από το μπαρόκ, προϋπήρχαν, φυσικά, από δεκαετίες). Η εξαιρετική ποιότητα της εργασίας της Καμεράτας στο ρεπερτόριο αυτό, κατακτηθείσα εντός μόνον πέντε ετών, είναι απλώς πρωτοφανής (και διεθνώς, απ' όσο είμαι σε θέση να κρίνω).

- Πολιτισμική: Για πρώτη φορά προσκαλείται ελληνική ορχήστρα στις Proms, και μάλιστα κατά την 120η τους επέτειο. Το ετήσιο αυτό φεστιβάλ δεν αποτελεί μόνο σημαντικό θεσμό για τα βρετανικά και παγκόσμια μουσικά πράγματα, αλλά, χάρη στον πάντα προσεκτικό σχεδιασμό του, απευθύνεται στο ευρύτατο κοινό, χωρίς εκπτώσεις στην ποιότητα και, ενίοτε, με αξιοσημείωτα πρωτότυπες επιλογές και 'παντρέματα' (βλ., π.χ., την παρουσία των Pet Shop Boys και της Chrissie Hynde φέτος). Οι τιμές των εισιτηρίων αρχίζουν από τα 9,40 ευρώ, όλες οι συναυλίες μεταδίδονται ζωντανά από το ραδιόφωνο του BBC (και από άλλους ραδιοσταθμούς ανά τον κόσμο – και, φυσικά, από το διαδίκτυο, όπου και είναι δυνατόν να τις ακούσει κανείς για 3ο ημέρες: http://www.bbc.co.uk/radio3), κάποιες δε και από την τηλεόραση του BBC. Τέλος, υποθέτω ότι τα εύσημα ανήκουν και πάλι στον Πέτρου για την επιλογή, αντί να συμπράξει με ξένους μονωδούς, σε αυτήν την τόσο σημαίνουσα εμφάνιση, να συνεργαστεί αποκλειστικά με δύο Ελληνίδες: την υψίφωνο Μυρσίνη Μαργαρίτη και την μεσόφωνο Ειρήνη Καράγιαννη.

- Πολιτική: Η πρόσκληση επιβραβεύει την σημερινή ελληνική εξωστρέφεια (την ολοένα εντεινόμενη παρουσία της ορχήστρας διεθνώς), αλλά υπενθυμίζοντας την διεθνή ακτινοβολία του ελληνικού πολιτισμού διαχρονικά (παρουσιάσθηκαν αποσπάσματα από όπερες με θέματα από την αρχαία ελληνική μυθολογία). Αναγνωρίζει δε ένα αξιοθαύμαστο καλλιτεχνικό αποτέλεσμα, σε μια 'δύσκολη' περιοχή (όχι μόνο 'κλασσική' μουσική, αλλά της περιόδου του μπαρόκ - και όχι μόνο μπαρόκ, αλλά όπερα του μπαρόκ), και μια δυσχερέστατη εποχή (για την χώρα μας και όχι μόνο).

Συνεπώς (θα όφειλε να) εμπνέει πολλαπλώς, καθώς σαν να μας λέει: “Να τι μπορείτε να καταφέρετε, όταν θέλετε, αγαπάτε, εργάζεστε, και πεισμώνετε”.

[φωτ.: π.ι., v.2014]

9 βιβλία ποίησης + 1 δοκιμίων + 1 πεζογραφίας για το καλοκαίρι 2014

ΠΟΙΗΣΗ

Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ, Ποίηση (1963-2011), Εκδόσεις Καστανιώτη, 2014, σελ. 505: Αν σηκωθεί το ον στη φύση / και πάψει να στριφογυρίζει / αν συλλάβει τις αλλαγές σε ακινησία / ο άγγελος θα σηκώσει το κάδρο ψηλά / κι η εικόνα θα χυθεί σαν χαλί / και θα μας συνεπάρει (1978). Χαρμόσυνο γεγονός η έκδοση των μέχρι τώρα ποιημάτων της Κατερίνας Αγγελάκη-Ρουκ: την περιμέναμε καιρό. Συλλέγονται εδώ 15 βιβλία, από το 1963 ώς το 2011. Έτσι που ανεβαίνω πονώντας / δεν έχω πια καμιά εξυπνάδα / να με σώσει^. φαντάζομαι / το θείο μαυλό αναπαμένο / σαν το δικό μου / στην άγνοια (1984). Για να παρακολουθούμε ευχερέστερα την διαδρομή από την νεανική λυρική φωνή του ταλέντου, στους νέους δρόμους της κατακτημένης ωριμότητας, και ώς την πιο πρόσφατη, στοχαστική απογύμνωση. Τα μάτια μπαίνουν στο κουκούλι της ζέστης / και στο εσωτερικό της σκέψης / λάμπει το τελευταίο νερό (1996). – Π.Ι.

Βασίλης Αμανατίδης, μ_otherpoem / μόνο λόγος, Νεφέλη, 2014, σελ. 78: Τα 59 χωρία του βιβλίου σε κυκλώνουν και τα γυροφέρνεις –όπως το θέμα του: η Μητέρα– ακόμη κι αφού πέσει ο “π _ _ _ _ _ ς” στο τέλος. “Πατέρας”; Το κείμενο εξηγεί: “πέλεκυς”. Κάποτε (παρ;)ετυμολογήθηκε εκ του “πέλειν” –κινούμαι, προέρχομαι, είμαι– και “ωκύς” – γοργός. Πάντως, το ρήμα σχηματίζει απαρέμφατο “πελεκάν” – όθεν και το γνωστό, αιματηρώς μητρικό, πτηνό. Η μητέρα τοποθετείται εσαεί στην κορφή του δωματίου – ώστε να κοιτάζει όλους. Ποίημα σαν εκτεταμένη άρια ενός γιου –Ένας παντοτινά αγνός άνους αμνός–, που της αρμόζει ν' ακουστεί δίχως διακοπή. Τέσσερα πρόσωπα συμμετέχουν στο δράμα: Μητέρα, πατέρας, δυο γιοι. Οι δε υποσελίδιες 'σημειώσεις' λειτουργούν είτε ως σκηνοθετικές οδηγίες, είτε ως συμπληρωματικές 'φωνές'. Αίνος μαζί και διαπραγμάτευση του ρόλου, και κατηγορητήριο της Μητέρας. Γιατί η μητέρα εκτός από περφόρμερ είναι και ταξιθέτρια. / Πρωταγωνιστεί και μαζί οδηγεί το κοινό στις θέσεις του. / Είναι το ίνδαλμα και ο εργάτης. / Αυτό δεν διευκολύνει και πολύ. – Π.Ι.

Χρήστος Αναγνωστόπουλος, Ένα παιδί λευκαίνει το ποίμνιο, Το Ροδακιό, 2013, σελ. 46: Σε αυτό, το πέμπτο ποιητικό βιβλίο του Χ.Α., την καθαρότητα της ποιητικής σύλληψης υπηρετεί η διαυγής γλώσσα, στραγγισμένη από συναίσθημα, ώστε να γεννά ήρεμη συγκίνηση. Να μας ξανάρθεις ακάλεστος / [] και στα λευκά ντυμένος, από τον ουρανό / επάνω μιας ευγενικής επιστολής. Απευθύνσεις –προς κάποιο εσύ, προς το φεγγάρι, τον αρραβώνα, το όνειρο– εναλλάσσονται με διαπιστώσεις και αποφάνσεις, των οποίων η ευθυβολία τρέπει το αλλόκοτο σε κάτι απολύτως και ανέκαθεν οικείο. Υπάρχουν χοροί μες στα γαμήλια τραγούδια / μέσα από το αυγινό ταξίδι εννοείται η θάλασσα. / Παντού κρύβεται μια ακρόαση μέσα σε / μια φωνή [] / η δίψα θα βρίσκεται πάντοτε / μέσα στα μυστικά σχέδια των υδάτων. Ο κόσμος ορίζεται εκ νέου, χωρίς τυμπανοκρουσίες, με την πράα πειθώ της μητρικής διαβεβαίωσης. Αν υπήρχε λίγος ακόμη χρόνος στο μονοπάτι / ίσως και να 'βγαινα στο πιο όμορφο αγνάντεμα. / Αυτό θα ήταν μια δικαίωση όμοια μ' εκείνη / που αισθάνονται όταν προκόβουν οι ουρανοί. – Π.Ι.

Γιόχαν Βόλφγκανγκ φον Γκαίτε και Χάινριχ Χάινε, Όταν ο νους σου βράζει κι η καρδιά – Ποιήματα και τραγούδια (δίγλωσση έκδοση – ανθολόγηση, εισαγωγή και μετάφραση: Λένια Ζαφειροπούλου), Εκδόσεις Πατάκη, 2014, σελ. 240 (συν CD με μελοποιήσεις (Σούμπερτ, Σούμαν, Μέντελσον, Μπραμς, Βολφ) 16 ποιημάτων – Λ.Ζ., τραγούδι, Θ.Τζοβανάκης, πιάνο, Λ.Κιτσοπούλου, απαγγελία): Κέρδος και απόλαυση οι μεταφράσεις αυτών των 50 ποιημάτων του Γερμανικού Ρομαντισμού, όχι μόνο σε στρωτή, σημερινή γλώσσα, αλλά και με πλήρη επίγνωση –και μεταφορά– της μουσικότητας των πρωτοτύπων: Εμέ το φτωχούλη, με φθόνο κοιτάτε / Κύριε Βαρόνε, όπως έχει φανεί, / Γιατί από αγόρι η φύση θυμάται / Να μου 'χει για πάντα στοργή μητρική. / Κι έτσι είμαι, χωρίς πολύ κόπο και σθένος, / Ναι μεν φτωχούλης, αλλά όχι καημένος. Συμπλέκοντας επ' αγαθώ τις τρεις της ιδιότητες –υψίφωνος ιδιαίτερης ευφυίας και εκφραστικότητας, άξια ποιήτρια, έμπειρη μεταφράστρια– η Λ.Ζ. συνθέτει μια ποικίλη διαδρομή, χαρίζοντάς μας, επιπλέον των σημειώσεων και χρονολογίων, και μιαν Εισαγωγή πολλαπλής αξίας: Μια γεύση από τη μουσική και την ποίηση αυτή θα δώσει μια ιδέα για το τι ήταν, είναι ή θα μπορούσε να είναι η Ευρώπη όπως την οραματίζονται οι μεγάλοι καλλιτέχνες. Ένας χώρος πολιτισμού με κοινές ρίζες, απεριόριστες δυνατότητες για την προσωπική και τη συλλογική έκφραση, και ανοιχτή θέα προς όσα απομένουν να γίνουν. – Π.Ι.

Στέργιος Μήτας, Έμμετρη φυσική ιστορία των θεάτρων, Μικρή Άρκτος, 2013, σελ. 39. Νταντά σπαρμένο ανάμεσα σε μορφικώς 'παλιομοδίτικα' ποιήματα, για να ερευνηθούν απολύτως σύγχρονα θέματα, με αξιοθαύμαστη διανοητική λεπτότητα και ποιητική μαεστρία. Ακόμα πιο αξιοπρόσεκτο: αν και είναι το πρώτο βιβλίο ποίησης του Σ.Μ., πρόκειται αναμφιβόλως για υπόδειγμα σημερινής χρήσης των παραδοσιακών στροφικών μορφών, του μέτρου και της ομοιοκαταληξίας. Ούτε η παραμικρή έκπτωση στην ποιητική ουσία που περικλείεται στις μορφές αυτές, τις δουλεμένες με σεβασμό και γνώση των περιορισμών τους. Γι' αυτό κι εντέλει ο ποιητής κατορθώνει να διαστείλει τα όριά τους, και να επιβάλει την προσωπική του φωνή. Τρεις ενότητες και δύο 'ιντερλούδια' – τα ποιήματα της πρώτης, “Η καρδιά από υγραέριο του κ. Τριστάνου Τζαρά”, λειτουργούν ως στίξη ανάμεσα στις άλλες δυο: την ομώνυμη με το βιβλίο, και την τρίτη, “Τι πραγματικά είπε ο Κάρολος Μαρξ”. Έτσι όπως ανακατεύτηκαν των τάξεων τα ταρώ / κι είναι αυτός η τράπουλα, ταχυδακτυλουργός / και κρίση – τραβάει ένα φύλλο: Πυροτεχνουργός. / Ζώνεται τη ρομφαία του να εισέλθει στο μετρό. – Π.Ι.

Χόρχε Λουίς Μπόρχες, Ποιήματα (Εισαγωγή – Ανθολόγηση – Μετάφραση – Σημειώσεις: Δημήτρης Καλοκύρης), Εκδόσεις Πατάκη, 2013, σελ. 304: Ο Δημήτρης Καλοκύρης –από τους κύριους υπεύθυνους που ευγνωμονούμε για την διάδοση στη χώρα μας των βιβλίων του Αργεντίνου συγγραφέα– επιλέγει και μεταφράζει από το συνολικό ποιητικό έργο του Μπόρχες – που ξεκίνησε ως ποιητής, και, παρά την κεφαλαιώδη συνεισφορά του στην παγκόσμια πεζογραφία, δεν εγκατέλειψε ποτέ την ποίηση ολοσχερώς. Τα γνωστά και αγαπητά, από τα διηγήματα και τα δοκίμια, θέματα του –λαβύρινθοι, τίγρεις, φιλόσοφοι, γκάουτσος, και άλλα– βρίσκονται κι εδώ. Η μεγαλοφυία τού Μπ. δεν παύει ν' αστράφτει: είτε πρόκειται για σονέτα (π.χ. “Σπινόζα”: Φόβο και κρύο κατεβάζουν τα σκοτάδια. / Στο δειλινό δουλεύουν τα διάφανα δάχτυλα / του εβραίου, να λειάνουν τα κρύσταλλα. / (Τα βράδια μοιάζουν απαράλλακτα μ' όλα τα βράδια.), είτε για χάικου: Έρημος. Βγαίνει / το ουράνιο τόξο. / Κάποιος το ξέρει. Πολύτιμο και απαραίτητο τμήμα της ολοκληρωμένης προσφοράς του Μπ. στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Πατάκη, αυτή η ριζικά ξαναδουλεμένη εκδοχή τής από καιρό εξαντλημένης έκδοσης των Ελληνικών Γραμμάτων. – Π.Ι.

Μαρία Πολυδούρη, Τα ποιήματα (Φιλολογική επιμέλεια – επίμετρο: Χριστίνα Ντουνιά), Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2014, σελ. 398: Χάρη στο 80σέλιδο, εμπεριστατωμένο και συναρπαστικό, επίμετρο της νέας αυτής έκδοσης (που αξιοποιεί, μεταξύ των άλλων, ποικίλα αρχεία της ποιήτριας), η φιλολογική επιμελήτριά της, Χριστίνα Ντουνιά, βγάζει την Πολυδούρη από το ιδιότυπο περιθώριο όπου την είχαν φυλακίσει οι ατμοί του καρυωτακισμού, της αισθηματολογίας, κι ενός επιφανειακού βιογραφισμού, και μας την παραδίδει πειστικά μοντέρνα. Ήταν όλος σα μια νίκη, / σα φως που ρίχνει γύρω του σκοτάδι. Πέρα από τις γνωστές συλλογές, Οι τρίλλιες που σβήνουν και Ηχώ στο χάος, βρίσκουμε εδώ ακόμη 73 σελίδες ανέκδοτων, αθησαύριστων, και ημιτελών ποιημάτων, καθώς και μεταφράσεων. Ο γερο-Πρίγκηψ φεύγει από τη θύρα / με το γεροντικό γέλιο να πείσει / ζητώντας, και δε βλέπει που η πλημμύρα / της νιότης στο παράθυρο θα ορμήσει. Η έκδοση συμπληρώνεται με σημειώσεις, στοιχεία βιογραφίας, και, φυσικά, ευρετήριο. Αναμένουμε ανυπόμονα, από τα ίδια ικανά χέρια, και την έκδοση των πεζών τής Πολυδούρη. – Π.Ι.

Θοδωρής Ρακόπουλος, Η συνωμοσία της πυρίτιδας, Εκδόσεις Νεφέλη, 2014, σελ. 43: Η Συνωμοσία της Πυρίτιδας, από Άγγλους Καθολικούς το 1605, στόχευε, αλλ' απέτυχε, να ανατινάξει την Βουλή των Λόρδων και να δολοφονήσει τον Βασιλέα Ιάκωβο Α΄. Εικοσιπέντε σύντομα “υβριδικά κείμενα”, όπως αναφέρει η σελίδα του τίτλου, πότε αποτελούν ελεγχόμενες εκρήξεις ειρωνείας που δολοφονούν την σοβαροφάνεια πραγματικών ή επινοημένων ελληνικών 'εθνικών μύθων', και πότε επιστρατεύουν την τρυφερότητα και την φαντασία για να σχολιάσουν διάφορες όψεις του βίου – και όχι μόνον του δικού μας ή του σύγχρονου. Τρία νήματα πλέκονται: “Ανοίγοντας τα γράμματα του γείτονα”, “Χιλιαστές”, και “Το ζωικό βασίλειο (του Ιουλίου Βερν)”. Το χιούμορ σώζει – ενίοτε δια της καύσεως. Τα νυκτόβια καρακάτ, γάτες ενός μέτρου, γραπωμένα απ' τα μπαλκόνια, τρυπώνουν μέσα σε λαϊκές κουζίνες, τρομοκρατώντας άυπνα παιδιά, ξυπόλυτα στην κρύα μοκέττα, σφιγμένα σε λερές πυτζάμες^. μέσα από το χωλ, παρεξηγώντας την οσμή του αίλουρου, οι μόνες μητέρες ξυπνούν και, ενστικτώδικα, καλούν τον εραστή τους. Το αληθοφανές γειτνιάζει με το εξωφρενικό, και, ταχυδακτυλουργικά, ανταλλάσσουν θέσεις. – Π.Ι.

Γιώργος Σεφέρης, Ποιήματα (Νέα έκδοση), Ίκαρος, 2014, σελ. 503: Αυτή η νέα έκδοση των ποιημάτων του Γ.Σ. είναι μια καλή αφορμή να επανεπισκεφθούμε το ποιητικό έργο του. Χάσαμε (δυστυχώς) το 'κλασσικό' γκρι εξώφυλλο με το ωραίο, βαθυρόδινο κόσμημα του Μόραλη, και (ευτυχώς) τα μαύρα τυπογραφικά στοιχεία. Κερδίσαμε, όμως, το Τετράδιο Γυμνασμάτων Β' (107 σελίδες), που συσσωματώνεται τώρα με τα Ποιήματα. Το ποιητικό πρόσωπο του Σεφέρη φαιδρύνεται έτσι με χιούμορ και παιγνιώδη –αν όχι και σκανταλιάρικη– διάθεση – και ας είναι η 'ποιητική αξία' των προστιθέντων ποιημάτων μάλλον λιγότερο ομοιόμορφη από αυτήν του υπόλοιπου σώματος. Ο Σέρλοκ Χολμς έχει υποκαταστήματα παντού / σ' όλη τη γη, σ' όλη την οικουμένη^. / ο Οιδίπους ανακρίνει τον βοσκό παντού / χωρίς να ξέρει τι τον περιμένει. Τα σχόλια του ίδιου του Γ.Σ., και του Γ.Π. Σαββίδη, πρώτου επιμελητή των δυο αυτών βιβλίων που σμίγουν εδώ για πρώτη φορά, συμπληρώνει ο επιμελητής της νέας έκδοσης, Δημήτρης Δασκαλόπουλος. – Π.Ι.

ΔΟΚΙΜΙΟ

Δημήτρης Κυρτάτας, Μαθήματα από την αθηναϊκή δημοκρατία, Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, 2014, σελ. 151. Με το χαρακτηριστικό, τερπνό και διαυγές, ύφος του, ο Δημήτρης Κυρτάτας επιστρέφει στην προσφιλή του αρχαιότητα, με οκτώ “απορίες γύρω από την αθηναϊκή δημοκρατία” – όπως ισχυρίζεται ότι θα έπρεπε να είναι ο σωστός τίτλος τού νέου του βιβλίου. Μέσω μικρών μελετών, πρωτοπαρουσιασμένων, σε προηγούμενες μορφές τους, από το 1986 ώς το 2012, διατρέχει δειγματοληπτικά την περίοδο από τις μεταρρυθμίσεις του Σόλωνος μέχρι το τέλος της αθηναϊκής δημοκρατίας. Ήδη, οι τίτλοι των κεφαλαίων, ανοίγουν την όρεξη κι ενεργοποιούν συνειρμούς: “Δανεισμοί και χρέη”, “Δημοκρατία άμεση και αντιπροσωπευτική: Διδάγματα από την κλασική Αθήνα”, “Οικονομικά αιτήματα και πολιτική μεταρρύθμιση”. Στο τελευταίο, η διαπίστωση, για την εποχή του Σόλωνος: στις συγκεκριμένες συνθήκες η οικονομική δυσαρέσκεια των φτωχών και η πολιτική δυσαρέσκεια πολλών ευπόρων συνέπεσαν σε μια κοινή διαμαρτυρία, κάλλιστα θα μπορούσε να χρησιμεύσει ως σημερινή ευχή. – Π.Ι.

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Γιαν Χένρικ Σβαν, Τα μηχανάκια του Μανόλη (μετάφραση: Μαρία Φραγκούλη, επίμετρο: Μαργαρίτα Μέλμποεργκ), Εκδόσεις Εντευκτηρίου, 2013, σελ. 174: Μπορεί ένας Σουηδός λογοτέχνης να μιλήσει για έναν Έλληνα νησιώτη χωριάτη; Στην περίπτωση του Γ.Χ.Σ. (του οποίου διαθέτουμε άλλα δύο βιβλία μεταφρασμένα στα ελληνικά: Η καταραμένη χαρά, Εκδόσεις Εντευκτηρίου, 2002, και Οι περιπλανώμενοι, Κέδρος, 2007), που γνωρίζει και αγαπά και την χώρα και την γλώσσα μας, η απάντηση είναι ένα βροντερό “ναι”. Ο Μανόλης, τον οποίο παρακολουθεί –μ' ένα εξόχως υπαινικτικό και γοητευτικό ύφος– μετά από ένα μεγάλο τραύμα, αγοράζει διαδοχικά μηχανάκια για να μετακινείται (κυρίως από το σπιτάκι του στο βουνό ώς το χωριό: στην ταβέρνα του Γιάννη, και στο σπίτι του όπου κυβερνά η γυναίκα του). Δεν περιμένει^. απλά περνάει την ώρα του. Και για να μην παρασυρθεί στη ροή του χρόνου, μένει ακίνητος. Ο άλλος Μανόλης, όμως, ο Μανόλης που θα μπορούσε να έχει υπάρξει, συνεχίζει να καβαλάει γάιδαρο. Ωστόσο, ο ήλιος δύει και, καθώς φυσά το βραδινό αεράκι, τα ανταλλακτικά της μηχανής, κρεμασμένα στα δέντρα, αρχίζουν το θέατρο των σκιών πάνω στον ασβεστωμένο τοίχο του φούρνου. Είναι προφανές πως ο Μανόλης αυτός, δεν είναι μόνο ένας Έλληνας νησιώτης χωριάτης. – Π.Ι.

[Δημοσιεύτηκαν στο τ. 46, Αύγ. 2014, του περιοδικού "The Books' Journal".

φωτ.: π.ι., ix.2004, από εδώ: https://www.flickr.com/photos/panayotisioannidis/sets/72157623465822726]