ΠΟΙΗΣΗ
~ Τρία Έπσιλον, Γνωρίζω αυτές
που πλέκουν στη μέση της θάλασσας, εκδ. Θράκα, σελ. 37
Εσύ δεν είσαι εκεί πια, μα /
βλέπω αυτό το ζευγάρι πόδια να κρέμεται απ’ τον ουρανό / που πιθανώς σου ανήκει.
Αξιοθαύμαστο πρώτο βιβλίο της Τ.Ε., πρώτο βραβείο του διαγωνισμού για
αδημοσίευτες συλλογές τον οποίο προκήρυξαν το 2022 οι εκδόσεις και το περιοδικό
«Θράκα» που με ακλόνητη συνέπεια υπηρετούν την ποίηση εδώ και χρόνια.
Αξιοθαύμαστο για πολλούς λόγους – κι ανάμεσά τους: μιλά με μια φωνή ήδη
ξεχωριστή· χωνεύει με διάκριση και μαεστρία τις αναφορές του· χειρίζεται
–μεταξύ άλλων θεμάτων– με ποιητική οξύτητα αλλά χωρίς συνθηματολογία την ζοφερή
‘τύχη’ μεταναστών και προσφύγων στην Λέσβο. Δες την ποιήτρια με τη λύρα της
πώς γελά κάτω απ’ τον ήλιο, / άθικτη απ’ το χρόνο // όχι, δεν είναι γλυκόπικρος,
κάτι άλλο ήθελε να γράψει.
~ Marija Dejanović, Η καλοσύνη διαχωρίζει τη
μέρα από τη νύχτα, μτφρ.: Irena Gavranović
Lukšić,
εκδ. Θράκα, σελ. 71
Καθώς ξαπλώνω στην πλάτη σου /
έχω το βάρος του ήλιου. Πρόκειται για το πιο πρόσφατο
βιβλίο της πολυβραβευμένης ποιήτριας που γεννήθηκε το 1992 στην Κροατία – και
το πρώτο που ενμέρει εμπνέεται καί από την συχνή πλέον διαμονή της στη χώρα
μας. Η οικογένεια – οι οικογένειες· η πατρίδα –οι πατρίδες– και οι άλλες χώρες·
τι σημαίνει να ταξιδεύεις σ’ άλλους τόπους, και τι να παραμένεις σ’ έναν τόπο,
οσοδήποτε προσωρινά: να μερικά από τα κυρίαρχα θέματα της ποίησης της Μάριας
Ντεγιάνοβιτς. Η άκρως πρωτότυπη εικονοποιία της, είτε αφορά την φύση, είτε τον
κόσμο που έχει κτίσει ο άνθρωπος εντός της, άλλοτε έχει κάτι από το σκοτάδι των
παραμυθιών, κι άλλοτε φέρνει στον νου μαγικά ξόρκια.
~
Αθηνά Παπαδάκη, Ποιήματα [1974 - 2019], εκδ. Αρμός, σελ. 622
Άγγιγμα
// Πριν απ’ τη γνώση / η αγάπη / σαν κέρατο σφηνώνεται στο σώμα. Σημαντικό και λίαν ευχάριστο, να
αποκτούμε συγκεντρωμένη την μέχρι σήμερα δημοσιευμένη ποίηση της Α.Π. που είναι
από τις πιο ενδιαφέρουσες ποιήτριες της γενιάς της – και όχι μόνο. Λες κι
ό,τι πίστεψα αιώνιο επιστρέφει τώρα κήπος ασώματος. Στα συνήθως σύντομα
ποιήαμτά της, έχει καλλιεργήσει επίμονα την ακαριαία διατύπωση, την λυρικά
ριψοκίνδυνη εικόνα. Κατατρεγμένο / αλλά ασύλητο / το κέντρο. Οπουδήποτε
κι αν στρέψει το βλέμμα της, στον υπέροχο ή και πεζό έξω κόσμο, όσο και σε
μύχια βάθη, η ίδια θαυμαστή ευθυβολία. Το ζώο διαγράφοντας / τροχιά
αστεριού, / διασώζεται / από συλλέκτη του ενιαίου. Δεκατρία βιβλία –ενιαία
ή συλλογές ενοτήτων– που διασχίζουν σαρανταπέντε χρόνια. Με λεπτότητα κόβει
το χάσμα.
~ Μήτσος Παπανικολάου, Ποιητικά
Έργα – και Αθησαύριστα Πεζά (Άπαντα τα Ευρεθέντα), εισ.-επιμ.-σημ.: Μιχαήλ
Χ. Ρέμπας, πρόλ.:
Θωμάς Κοροβίνης και Γιώργος Μαρκόπουλος, εκδ. Όγδοο, σελ. 300
Θα
τρέξουμε ξυπόλητοι στην άσφαλτο του δρόμου / στα φώτα των αυτοκινήτων που θα
’ρχονται / θα κοιμηθούμε στα ψηλά χόρτα κοντά στους βατράχους. Ο λίαν ενδιαφέρων ποιητής του
Μεσοπολέμου Μ.Π. –σύγχρονος, φίλος, και όχι κατ’ ανάγκην υποδεέστερος του
Λαπαθιώτη, καίτοι λιγότερο γνωστός σήμερα– δεν εξέδωσε κανένα βιβλίο όσο ζούσε
(1900-1943), ούτε σώζεται το αρχείο του. Η παρούσα έκδοση από τον Μ.Χ.Ρ. όλων
των γνωστών και ευρεθέντων ποιημάτων και μεταφράσεών του βασίζεται μεν σε
προηγούμενες εκδόσεις και στις πρώτες δημοσιεύσεις σε περιοδικά, αλλά τις
συμπληρώνει με κάποιες ακόμη μεταφράσεις, καθώς και με αθησαύριστα πεζά. Η
εργασία αυτή εμπλουτίζεται από εκτενή εισαγωγή, χρησιμότατο χρονολόγιο,
σημειώσεις, ευρετήρια, κ.ά.. Σ’ αυτόν τον κόσμο πάντοτε – πικρή παρηγοριά –
/ μας μένει το χαμένο.
~ Τ.Κ.
Παπατσώνης, Άπαντα τα Ευρεθέντα – Ποιήματα εκτός Συλλογών, 1911-1976,
φιλ. επιμ.-εισ.-επίμ.: Βασίλης Μακρυδήμας, εκδ. Librofilo & Co., σελ. 284
Σαν χαμηλώνει το καλοκαίρι / σηκώνεται μια κορυφαία δύναμη. Η σοβαρή μελέτη του Τ.Π. από τον Β.Μ. είναι από τους κυριότερους λόγους αναζωπύρωσης του φιλολογικού και –πράγμα ακόμα σημαντικότερο– του αναγνωστικού ενδιαφέροντος για τον μεγάλο ποιητή και πρωτεργάτη του ελληνικού ποιητικού μοντερνισμού. Τούτο το πολύτιμο βιβλίο είναι ένας ακόμη καρπός αυτής της αφοσιωμένης σπουδής. Μάλιστα, δεν συμπληρώνει απλώς το εν κυκλοφορία έργο του Τ.Π.: μετατοπίζει, οσοδήποτε ελαφρά και διακριτικά, τον φωτισμό του, παραδίδοντάς μας ακόμα περισσότερα ποιήματα όπου έχουν τον πρώτο λόγο η εντελώς ανθρώπινη αισθησιακότητα (και όχι η θρησκευτικότητα, παρότι κι αυτή ριζώνει στα επίγεια ‘θαύματα’) ή το χιούμορ, που όλο γέλωτες φθάνει στα όρια της αυτό-παρωδίας, εγγίζοντας έως και μια χρήση της καθαρεύουσας που θα καθιερώσει αργότερα ο Μποστ!
ΞΕΝΗ
ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ
~ Τζoν Κίιν, Αντιαφηγήσεις,
μτφρ.: Γιώργος Μαραγκός, εκδ. Loggia, σελ. 459
Βασικός
θεματικός καμβάς εδώ, η επανεξέταση της Ιστορίας των Μαύρων στην Αμερική:
Βόρεια, Κεντρική, και Νότια. Συμπληρωματικά, ο εντοπισμός, η ανάδειξη (ή η
εφεύρεση πιστευτών) κουήρ χαρακτήρων σε όλο το γεωγραφικό και χρονικό εύρος της
Ιστορίας αυτής. Αμφότερες, ‘δίκαιες’ επιδιώξεις, απολύτως «του καιρού μας» – μα
διόλου εχέγγυα σημαντικής τέχνης. Συνεπώς, αυτό που καθιστά το μαστορικά
δομημένο βιβλίο πεζογραφημάτων (γιατί δεν είναι απλή «συλλογή») όντως κορυφαίο
λογοτεχνικό επίτευγμα είναι –τι άλλο;– η σπάνια, ωριμασμένη, τέχνη του Τ.Κ.. Που
υιοθετεί τις αφηγηματικές φωνές ποικίλων (αντι-)ηρώων και διεξέρχεται μια
θαυμαστή ποικιλία αφηγηματικών τεχνικών και τεχνασμάτων (από τον εσωτερικό
μονόλογο, την μαρτυρία, μέχρι την –εκτεινόμενη σε δεκάδες σελίδες– μετέωρη
υποσημείωση ιστορικού βιβλίου) για να μας παραδώσει ένα έργο που ζαλίζει με
γοητεία και πειστικότητα.
ΙΣΤΟΡΙΑ – ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ – ΔΟΚΙΜΙΟ – ΜΑΡΤΥΡΙΑ
~ Etel
Adnan,
Ταξίδι – Πόλεμος – Εξορία, μτφρ.: Σπύρος Γιανναράς, σχέδια: E. Adnan
και Simone
Fattal,
εκδ. Άγρα, σελ. 47
Καταλάβαινα,
χωρίς υπερβολές, το νόημα της έκφρασης Χαμένος Παράδεισος. Είναι γνώριμο πια, στο
ελληνικό αναγνωστικό κοινό, χάρη στις εκδ. Άγρα, το σαγηνευτικό ύφος και ο
ιδαίτερος τρόπος των μικρών πεζών –βιωματικά δοκίμια, τα περισσότερα– της
Ελληνο-Σύριας συγγραφέα και εικαστικού που γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Βηρυτό,
σπούδασε στην Γαλλία και στις ΗΠΑ όπου και έζησε μεγάλο μέρος της ενήλικης ζωής
της, γυρνώντας από καιρού εις καιρόν στην γενέτειρά της. Διηγούμενη την επιρροή
των όρων του τίτλου στην ζωή της, ανοίγεται σε μιαν ευρύτερη διερεύνησή τους,
αναδεικνύοντας την εξορία σε κοινή συνθήκη πλήθους σύγχρονων ανθρώπων. Η
γεωγραφική εξορία δεν είναι παρά το πλαίσιο μιας βαθύτερης εξορίας για την
οποία δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα.
~ James
J.
Clauss και
Martine Cuypers
(επιμ.), Ελληνιστική Γραμματεία – 30 Μελέτες, μτφρ.: Φιλιώ Φιλίππου,
επιμ.: Εβίνα Σιστάκου και Αντώνης Ρεγκάκος, εκδ. University Studio
Press,
σελ. 615
Πολύτιμη
μετάφραση αυτού του «πολυφωνικού τόμου» που εκδόθηκε στα αγγλικά το 2010.
Προτάσσεται εκτενές ανθολόγιο αρχαίων κειμένων (Καλλίμαχος, Θεόκριτος, κ.ά. –
μόνον στο πρωτότυπο) και ακολουθούν οι μελέτες, χωρισμένες σε τέσσερις
ενότητες: «Συμφραζόμενα» (π.χ. «Η λογοτεχνία και οι βασιλείς»), «Ποίηση»
(συμπεριλαμβανομένων των μίμων, της κωμωδίας, και της τραγωδίας), «Πεζογραφία»
(λογοτεχνική κριτική, φιλοσοφία, ιστοριογραφία, μυθοπλασία), και, τέλος, η άκρως
ενδιαφέρουσα ενότητα «Γείτονες», όπου εξετάζεται η αιγυπτιακή, η ιουδαϊκή, και
η ρωμαϊκή λογοτεχνία, καθώς και η λογοτεχνία της Δυτικής Ασίας κατά την
ελληνιστική εποχή. Όπως συμβαίνει συχνά με αγγλοσαξονικά πανεπιστημιακά
συγγράμματα ανάλογης υψηλής ποιότητας, οι μεν συγγραφείς είναι έγκυροι ειδικοί,
τα δε περιεχόμενα είναι από εύληπτα έως συναρπαστικά και για το μη ειδικό
αναγνωστικό κοινό που ενδιαφέρεται για το θέμα.
~ Αγάπη
Καρακατσάνη, Η εκκλησία της Γοργοεπηκόου στην Αθήνα – μια πρόταση για
τη χρονολόγησή της, εκδ. Το Ροδακιό, σελ. 83
Η
Εικονομαχία αφύπνισε και αναστήλωσε την Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Είκοσι χρόνια μετά από μιαν αντίστοιχη
πρότασή της (Παλινωδία για την μονή Δαφνίου, Άγρα, 2001), η Α.Κ.
διερευνά την πανέμορφη μικρή εκκλησιά Παναγία Γοργοεπήκοοος (ή Άγιος Ελευθέριος
ή «Μικρή Μητρόπολη»), δίπλα στην νέα ογκώδη μητρόπολη της Αθήνας, με τα
ποικίλα εντοιχισμένα ανάγλυφά της να συμβάλλουν δραστικά στην εντύπωση πως καταξιώνει
την αρχαιότητα χωρίς εξαιρέσεις, χωρίς «χριστιανικές» βελτιώσεις. Η
συγγραφέας προτείνει τον 10ο αιώνα ως χρόνο κτίσης της, αντί για τον
σήμερα ευρύτερα αποδεκτό 12ο. Και μας προσφέρει μια γλαφυρή, συναρπαστική
περιδιάβαση στην περιπέτεια της Εικονομαχίας (8ος και 9ος
αι.) και της αποκατάστασης των εικόνων. Τελευταίο βλέμμα, σήμα, σκίρτημα της
απολεσθείσης αναγέννησης των ειονομάχων μεσούσης της μακεδονικής δυναστείας
[…], η Γοργοεπήκοος στην Αθήνα.
~
Γιάννης Κωσταρής, Γύρω γύρω θάλασσα – Φωτογραφίες και σημειώσεις από
τη νήσο Χίο, 2010-2020, εκδ. Φωταγωγός, σελ. 150
Στην
κορφή μιας στενόχωρης σκάλας, εντός παλιού σκοτεινού σπιτιού, στέκεται μια
γριά· ψηλή, αδύνατη, ταλαιπωρημένη. Μιλά με ένα σπάσιμο στη φωνή και στο σώμα. Τον άξιο και ιδιαίτερο αυτόν
φωτογράφο και συγγραφέα από την Χίο, τον γνωρίσαμε μέσω των φυλλαδίων «Φώτα»
που περιοδικώς τύπωνε και άφηνε προς δωρεάν διάθεση σε βιβλιοπωλεία και άλλα
σημεία της Αθήνας. Λάμπουν κι εδώ (τις αναδεικνύει και η πολύτιμη τυπογραφική
φροντίδα του ρέκτη Γιάννη Καρλόπουλου) οι εξαρχής φανερές αρετές του: οι
‘απλές’ αλλ’ εύγλωττες φωτογραφίες του ακριβής και χαμηλόφωνης ευαισθησίας
βρίσκονται σε θαυμαστή σύζευξη (σπάνιο κατόρθωμα, και μάλιστα από έναν και μόνο
καλλιτέχνη) με σύντομες καταγραφές μεγάλης χάρης. Άφησα το τετράδιο στο
τραπέζι, σταμάτησα να ψάχνω για άλλα στοιχεία, βγήκα στη βεράντα. Κάτω η αυλή
και το άγριο πια περιβόλι.
~ Όσιπ
Μαντελστάμ, Για τον συνομιλητή, μτφρ.-πρόλ.-σχόλια: Ευγενία
Κριτσέφσκαγια, εκδ. Οροπέδιο, σελ. 167
Είναι
πολύ επικίνδυνο και πολύ λάθος να βλέπουμε τον ποιητή σαν «πουλάκι του Θεού»
[…] Σε ποιον άραγε μιλάει ο ποιητής; Να δυο φράσεις-κλειδιά από το δοκίμιο του μεγάλου Ρώσσου
ποιητή και δοκιμιογράφου, που δίνει τον τίτλο του στην επιλογή που επιμελήθηκε
η Ε.Κ.: από τα δέκα που περιέχονται εδώ, μόνο το δοκίμιο «Φρανσουά Βιγιόν» δεν
περιεχόταν στο αφιέρωμα που είχε η ίδια επιμεληθεί για το περιοδικό «Πλανόδιον»,
τ. 30, Δεκ. 1999. Τα χορτάρια στους δρόμους της Πετρούπολης είναι τα πρώτα
βλαστάρια του παρθένου δάσου που θα σκεπάσει τους δρόμους της σύγχρονης πόλης. Έτσι
αναπάντεχα αρχίζει «Ο λόγος και ο πολιτισμός». Μικρό παράδειγμα του πόσο γόνιμα
προκλητικός –και ουσιωδώς ‘ποιητικός’– είναι ο Ο.Μ. στα δοκίμα του: έχει πολλά
τολμηρά να πει για τον «πολιτισμό». Την έκδοση συμπληρώνουν χρησιμότατες
εισαγωγές και σημειώσεις.
~ recto
/ verso, τεύχος 04, Άνοιξη 2023, σελ. 223
Κάθε
έκδοση του θαυμάσιου αυτού περιοδικού (υπό την διεύθυνση του Δημήτρη-Χρυσού
Τομαρά) που δεν περιφρονεί το αναγνωστικό κοινό του, είναι κι ένα εκδοτικό
γεγονός. Τα δώρα τούτου του, τέταρτου (κι όπως πάντα συλλεκτικού: τυπωμένου
μόνον σε 400 αντίτυπα), τεύχους περιλαμβάνουν: σκέψεις του γλύπτη Αλμπέρτο
Τζακομέττι (Δεν γνωρίζω αυτό που βλέπω, παρά μόνο δίνοντάς του μορφή)·
δύο διαλέξεις του Άγγλου ποιητή Σάμιουελ Ταίυλορ-Κόουλριτζ για τον Σαίξπηρ (Πού
βρισκόταν ο Σαίξπηρ ώστε να παρατηρήσει μια τέτοια γλώσσα; [..Τ]ο κατόρθωσε με το εσωτερικό μάτι του
στοχασμού του πάνω στην ίδια του τη φύση: προς στιγμή έγινε Οθέλλος και μίλησε
όπως θα έπρεπε να μιλήσει ο Οθέλλος)· το δοκίμιο «Το τράβελινγκ του Καπό»
του Γάλλου κριτικού του κινηματογράφου Σερζ Ντανέ· και άλλα, πρωτότυπα και
μεταφρασμένα.
~ Νίκος
Σκαλκώτας, Νεανικές Επιστολές, έρευνα-κείμενα: Κωστής Δεμερτζής, εκδ. Loggia, σελ.
493
Όπως και άλλοι Έλληνες καλλιτέχνες του 20ου αι., αυτός ο κορυφαίος (μαζί με τον Χρήστου και τον Ξενάκη) Έλληνας συνθέτης λόγιας μουσικής και καλύτερος μαθητής του Άρνολντ Σαίνμπεργκ (καθ’ ομολογίαν αυτού του απαιτητικού δασκάλου, ενός από τους πρωταποστόλους της μουσικής πρωτοπορίας), βαθμηδόν παίρνει την θέση που του αξίζει. Χάρη στην ολοένα πληθυνόμενη δισκογραφία – στον πλούτο της οποίας έρχονται να προστεθούν και τα τεκμήρια τούτων των νεανικών επιστολών, επιμελημένα με αφοσιωμένη εμβρίθεια (και εκτενές διαφωτιστικό δοκίμιο και σημειώσεις) από τον ακαταπόνητο μελετητή του Κ.Δ.. Επιστολές του Σκαλκώτα, από το Βερολίνο (κυρίως), στην Νέλλη Ασκητοπούλου (κυρίως), στην αδελφή της Χρυσούλα, και στην φίλη και συμμαθήτριά της στο βιολί Σοφία Ποιμενίδου. Κανένας δεν πέφτει έξω όταν ρίχνεται μ’ ενθουσιασμό και την καρδιά του σε κάτι τι!
[Οι θερινές αναγνωστικές προτάσεις μου όπως δημοσιεύθηκαν στο τ. Ιουλ.-Αυγ. 2023 του "The Books' Journal".]
