Δεκ. 2011 – Απρ. 2017 = 5 ½ χρόνια, 41 εκδηλώσεις, 6 χώροι, 6
δημοσιεύσεις, 1 διαγωνισμός σονέτου, και 1 περίπατος
1. Παυλίνα Μάρβιν: Toν Δεκέμβριο
του 2016 εορτάστηκαν τα πέντε χρόνια από την πρώτη συνάντηση ενός εκ των
σημαντικότερων κύκλων μηνιαίων ποιητικών συναντήσεων στην Αθήνα. Πώς
εμπνεύστηκες το «με τα λόγια [γίνεται]» («μτλγ»); Παραδειγματίστηκες από κάπου;
Ποια ήταν η αφετηρία του; Πώς θα το περιέγραφες;
Π.Ι.: Ευχαριστώ
για την τόσο επαινετική διατύπωση: εύχομαι να την συμμερίζονται όσες και όσοι
παρακολουθούν το «μτλγ» - κι όσοι και όσες επιζητήσουν να το παρακολουθήσουν,
αφού διαβάσουν τούτη την συνομιλία μας.
Από πού
βαστάει η σκούφια τού «μτλγ»; Πρωτοβρέθηκα σε εκδηλώσεις όπου μόνον οι ίδιοι οι
συγγραφείς –είτε πεζογράφοι, είτε ποιήτριες– διαβάζουν από το έργο τους,
λέγοντας και λίγα λόγια γι’ αυτό, στην Αγγλία, στα τέλη της δεκαετίας του 1980.
Μού φάνηκαν πολύ πιο απολαυστικές κι ενδιαφέρουσες, από το, π.χ., να διαβάζουν
ηθοποιοί (σχεδόν πάντα με ‘θεατρικό’ αντί για ποιητικό τρόπο) και να επεξηγούν κριτικοί, συχνά δε και με μουσική
υπόκρουση (που ευθέως αντιστρατεύεται τα ποιήματα, αν δεν τα υπονομεύει κιόλας).
Μου δημιουργήθηκε, συνεπώς, η πεποίθηση πως οι δημιουργοί των λογοτεχνικών
έργων, ακόμα και αν δεν διαβάζουν ιδιαιτέρως ‘καλά’, μπορούν με την δική τους
φωνή τους, και χάρη σ’ αυτήν, να
υποστηρίξουν καλύτερα το έργο τους (πλην ελαχίστων εξαιρέσεων). Στο δεύτερο
μισό της δεκαετίας του 2000, στην Αθήνα, κάτι τέτοιο γινόταν στις ποιητικές
συναντήσεις του “Dasein” τις οποίες επιμελούνταν ο Γιώργος
Χαντζής. Οι συναντήσεις αυτές (που έληξαν το 2009) είχαν ωστόσο, συνήθως, κι
έναν πιο ‘ειδικό’, σχεδόν ‘εργαστηριακό’, χαρακτήρα, μιας και συζητούνταν και
ζητήματα ποιητικής. Έτσι, όταν, το 2011, μιλώντας με τον Ηλία Τζάκη, ενός εκ
των τριών ιδιοκτητών του νέου τότε χώρου «Παραπέρα» στην Αχαρνών, έριξε εκείνος
την ιδέα για ποιητικές βραδιές, σκέφτηκα πως θα ήταν ωραίο να ξαναπάρουν τον
λόγο οι ίδιες οι ποιήτριες κι οι ποιητές, και να τον απευθύνουν και πάλι σ’ ένα,
ει δυνατόν, ευρύτερο κοινό. Η αρχή έγινε, λοιπόν, τον Δεκέμβριο του 2011: όταν
η ‘κρίση’ είχε αρχίσει να δείχνει για τα καλά τα δόντια της, με «ποιήματα που με
στηρίζουν» που επέλεξαν και διάβασαν εννέα ποιητές και ποιήτριες. Μα ο ωραίος
χώρος τού «Παραπέρα» έκλεισε, κι έτσι, το α’ εξάμηνο τού 2012, μάς φιλοξένησε
ευγενώς το τότε «Κέντρο Λόγου και Τέχνης 104» των Εκδόσεων Καστανιώτη. Όταν
έκλεισε κι αυτό, ξεκίνησε η συνεργασία μας με την Ελληνοαμερικανική Ένωση.
Οι τακτικές αυτές συναντήσεις έχουν, μέχρι
στιγμής, συμπληρωθεί με δύο στην Κεντρική Βιβλιοθήκη του Δήμου Αθηναίων, έναν
περίπατο στα σημεία παλιών λογοτεχνικών καφενείων της Αθήνας μετά από πρόσκληση
της Ομάδας «Άστυ», μια εκδήλωση για την ελληνική ποίηση της δεκαετίας του 1980
στην «Τεχνόπολη» μετά από πρόσκληση των επιμελητών της έκθεσης «GR80s», κι ένα
‘γαλλο-ελληνικό διήμερο’ ποίησης στο «Λεξικοπωλείο».
Γενικά, δύο
είναι οι κύριοι τύποι εκδηλώσεων του «μτλγ»: αφενός, η διπλή ‘ποιητική
αυτο-προσωπογραφία’ ενός ζεύγους ποιητών και ποιητριών, συχνά διαφορετικής
γενιάς∙ αφετέρου, η παρουσίαση ξένης ποίησης στο πρωτότυπο και σε καλές
μεταφράσεις, που συνήθως είναι νέες ‘παραγγελίες’. Μας ενδιαφέρει, επιπλέον, η
αναδίφηση του έργου παλαιότερων ποιητριών και ποιητών, π.χ. με ειδικά
αφιερώματα (στον Παπατσώνη και την Βακαλό) που σκοπεύουν στην αναψηλάφηση του
παραδεδεγμένου ελληνικού ‘κανόνα’∙ αλλά και η απόπειρα ποιητικού διαλόγου μαζί
τους, π.χ. με την συγγραφή, πάλι επί τούτου, και την ανάγνωση ποιημάτων σε
απόκριση προς το έργο της Ντίκινσον ή του Εγγονόπουλου.
2. Παυλίνα Μάρβιν: Με ποια κριτήρια σχεδιάζεις τις εκδηλώσεις;
Παρατηρούμε πως ο τρόπος διεξαγωγής αρκετών εξ αυτών είναι ιδιαίτερος, π.χ. με
πρωτότυπες ποιητικές συνθέσεις σε πρώτη εμφάνιση, και με πραγματικό διάλογο ανάμεσα στους συμμετέχοντες.
Ποιο είναι το μυστικό της προετοιμασίας που εξασφαλίζει, τόσα χρόνια, από
πενήντα μέχρι και διακόσια άτομα στο κοινό κάθε εκδήλωσης, την στιγμή που
πολλοί μεμψιμοιρούν για το περιορισμένο ακροατήριο της ποίησης;
Π.Ι.: Πρώτο και κύριο κριτήριο –και μέλημα– είναι
τα καλά ποιήματα – και οι καλές, μεταφράσεις, δηλαδή οι πιστές μεταφράσεις που ωστόσο λειτουργούν ως ποιήματα και στην γλώσσα μας (και όχι απλώς ως βοηθητικά
υπομνήματα). Δεύτερο, η προβολή φωνών που ίσως δεν έχουν ακουστεί όσο, κατά την
γνώμη μου, θα τους άξιζε – ή που θα μας ωφελούσε να επανεπισκεφθούμε, ενίοτε
και με μια πιο ‘λοξή’ ματιά: π.χ. η εκδήλωση για το έργο του Καβάφη, εκτός του
‘κανόνα’ των 154 «Αναγνωρισμένων» ποιημάτων του. Τρίτον, για τις νέες
μεταφράσεις και τα νέα ποιήματα, προσκαλούνται νεότεροι και πιο έμπειροι, μα
άξιοι και σοβαροί καλλιτέχνες, που αποτελούν μια διαρκώς εμπλουτιζόμενη ομάδα. Προσπαθώ,
από μεριάς μου, να διευκολύνω όσο μπορώ το έργο τους, με τον έγκαιρο
προγραμματισμό, και μια μέριμνα συντονισμού που εκτείνεται από το ‘προξενιό’
ανάμεσα στα ποιητικά ζεύγη και τις σαφείς προτροπές (ή και ‘οδηγίες’!) για κάθε
εκδήλωση, μέχρι την εξασφάλιση των όσο γίνεται καλύτερων συνθηκών, με την
πολύτιμη υποστήριξη, πάντοτε, του εκάστοτε χώρου που μας φιλοξενεί.
Όπως ήδη ελέχθη, το «μτλγ» βρίσκεται
μακρυά από το πνεύμα των συνήθων ‘βιβλιοπαρουσιάσεων’ – όχι για κανέναν άλλον
λόγο, παρά μόνον επειδή πιστεύουμε πως υπάρχουν καλύτεροι τρόποι να έρθει σε
ακροαματική επαφή ένα κοινό με την ποίηση, ακόμα και αν αυτό το κοινό είναι (ή
μοιάζει, ή θα έσπευδε, εσφαλμένα ίσως, να αυτοπροσδιοριστεί ως) ‘απροετοίμαστο’,
‘μη ειδικό’, ή μη εξοικειωμένο. Συνεπώς, κάθε εκδήλωση τού «μτλγ» ζητά –έχει ανάγκη από– τον αρμόζοντα ειδικά σε
αυτήν τρόπο πραγμάτωσής της. Π.χ., η πρώτη εκδήλωση για την Ντίκινσον είχε μια
κατανυκτικότητα την οποία υπαγόρευαν τα ίδια τα ποιήματα∙ ενώ το αντίστοιχο
αφιέρωμα στην Μαριάνν Μουρ υιοθέτησε ένα πιο παιγνιώδες ύφος, πιο ταιριαστό στο
δικό της έργο. Αλλά ακόμη και μεταξύ των εκδηλώσεων με ζεύγη ποιητριών και
ποιητών, ανακύπτουν διαφορετικοί χαρακτήρες: περισσότερος ή λιγότερος διάλογος,
περισσότερη ή λιγότερη εναλλαγή των δυο φωνών, κ.ο.κ. – όπως το επιθυμεί και το
συναποφασίζει το κάθε ζεύγος. Ίσως αυτή ακριβώς η ποικιλία, μαζί ασφαλώς με την
εμπιστοσύνη στην φωνή των ίδιων των ποιητών και των μεταφραστριών, και την
αδιαμεσολάβητη ακρόαση των ίδιων των ποιημάτων, να είναι που προσελκύουν κι ένα
κοινό πέρα απ’ αυτό που διαβάζει συστηματικά ποίηση ή αρέσκεται σε λογοτεχνικές
εκδηλώσεις εν γένει.
3 Παυλίνα Μάρβιν: Είσαι εργαζόμενος, αλλά και ποιητής ο ίδιος.
Πώς τα καταφέρνεις με τον χρόνο, δουλεύοντας πάνω στα κείμενά σου, διαβάζοντας,
και οργανώνοντας παράλληλα τις συναντήσεις τού «με τα λόγια [γίνεται]»; Θα
μπορούσες να πεις αν το τελευταίο ζημιώνει ή ωφελεί την προσωπική σου ποιητική
εργασία;
Π.Ι.: «Δεν υπάρχει ποτέ καθόλου χρόνος∙ τον
χρόνο τον φτιάχνεις», κατά το αγγλικό ρητό. (Αλλά όσον και να καταφέρεις να
φτιάξεις, λίγος θα ’ναι – συμπληρώνω εγώ.) Ομολογουμένως, η κατάστρωση του
ετήσιου προγράμματος και η πραγματοποίησή του απαιτούν χρόνο: καλώς ξοδεμένο,
όμως, όταν έχει κανείς την χαρά να ακούει καλά ποιήματα –μια χαρά αληθινά πολύ
ιδιαίτερη–, και να νιώθει ότι την ίδια χαρά, την μοιράζονται κι άλλοι άνθρωποι,
μέλη ενός ποικίλου, ετερόκλητου κοινού. Όσον αφορά, τώρα, τα αφιερώματα σε
Έλληνες ή ξένους, η εν τω βάθει (επανα)μελέτη ενός σημαντικού ποιητικού έργου,
κι ακόμα περισσότερο η μετάφραση μέρους του, αποτελούν βασική άσκηση,
απαραίτητη και άκρως πολύτιμη για κάθε ποιητή∙ άρα είναι κόπος ευπρόσδεκτος,
και από εμένα, και από όλες τις συμμετέχουσες και τους συμμετέχοντες – κόπος
που εκβάλλει στην απόλαυση. Τέλος, η επαφή κι η επικοινωνία με άξιους κι άξιες
ομοτέχνους που εκτιμώ και θαυμάζω, είναι ζωογονητική κι ενθαρρυντική, και
δημιουργεί ή εντείνει δεσμούς υψηλής αξίας.
4. Παυλίνα Μάρβιν: Μπορείς να μοιραστείς μαζί μας κάποιες καλές
και κακές στιγμές που σου εντυπώθηκαν από τα πέντε αυτά χρόνια ποιητικών
συναντήσεων; Θυμάσαι μήπως κάποια αξιοσημείωτα σχόλια ανθρώπων που τις
παρακολούθησαν;
Π.Ι.: Ειλικρινώς, ευτυχώς, πραγματικά δεν
εξαντλούν τα δάχτυλα του ενός χεριού οι φορές που ένιωσα ότι κάποια ή κάποιος
που συμμετείχε σε μιαν εκδήλωση δεν έδωσε ίσως το μέγιστον που δικαιούμασταν να
αναμένουμε, ως κοινό. Αυτά, φυσικά, συμβαίνουν στην ζωή – και δεν συνιστούν
κατ’ ανάγκην ψόγο. Αντιθέτως, οι «καλές στιγμές» αφθονούν – παρότι, προφανώς,
δεν είμαι εγώ ο πιο αμερόληπτος κριτής! Ωστόσο, πέρα από όσα ήδη ανέφερα, ας
προσθέσω μερικά ακόμη στιγμιότυπα, όπως μου έρχονται στο μυαλό: το πώς είχαμε
την ψευδαίσθηση ότι καταλαβαίνουμε τα σουηδικά ποιήματα στο πρωτότυπο, έτσι
όπως τα διάβαζε η Εύα Στυλάντερ πριν ακολουθήσουν οι έξοχες μεταφράσεις της
Μαργαρίτας Μέλμπεργκ∙ την μεγάλη συγκίνηση της παρουσίας, της ανάγνωσης στα
ρωσικά, και των εξιστορήσεων της Σόνιας Ιλίνσκαγια σχετικά με τον τρόπο
εργασίας του άντρα της, Μήτσου Αλεξανδρόπουλου, όταν μετέφραζε Πούσκιν,
Μαγιακόφσκι ή Μαντελστάμ∙ τα εμπνευσμένα, σχεδόν μπριόζικα, θα έλεγα, ‘ντουέττα’
της Μαρίας Τοπάλη και του Ορφέα Απέργη, ή της Γιάννας Μπούκοβα και της Όλγας
Παπακώστα∙ το φως που έριχναν στην αρχαιοελληνική ποίηση, ξαναγεννώντας την
μπροστά στα μάτια μας, οι μεταφραστές της Γιάννης Δάλλας, Παντελής Μπουκάλας,
και Μαίρη Γιόση∙ το δέος για μια σύντομη, ευτυχώς, εποχή –την γερμανική κατοχή–
που γέννησε ωστόσο τέσσερα πολύ διαφορετικά αριστουργήματα: την Αμοργό του Γκάτσου, τον Μπολιβάρ του Εγγονόπουλου, την Ursa Minor του Παπατσώνη, τα Ακριτικά του Σικελιανού∙ και θα μπορούσα να συνεχίσω για κάμποσο
ακόμη!...
Τώρα, όσον αφορά την ανταπόκριση όσων
παρακολουθούν το «μτλγ», είναι συχνά πολύ εγκαρδιωτική έως και συγκινητική. Δεν
είναι λίγες οι φορές που ακούμε από κάποιους ότι (νόμιζαν πως) «δεν
καταλαβαίνουν την ποίηση», ή ότι δεν την παρακολουθούν – και ωστόσο τώρα «την
κατάλαβαν», ή την ένιωσαν. Και θέλγονται απ’ αυτήν τόσο ώστε να επιστρέφουν,
ανεξαρτήτως του περιεχομένου των επόμενων εκδηλώσεων. Μια κυρία κάποτε διερωτήθηκε
πώς θα γινόταν και τα εγγόνια της να άκουγαν ποίηση κατ’ αυτόν τον τρόπο. Μια
πιθανή απάντηση σε αυτό είναι πολύ απλή: προφανώς, οι εκδηλώσεις του «μτλγ»
είναι ανοικτές και σε μαθήτριες και μαθητές! Με την ευκαιρία, ας σημειώσουμε
ότι, ούτως ή άλλως, στο κοινό του «μτλγ» συναντούμε όλες τις ηλικίες.
5. Παυλίνα Μάρβιν: Πώς ατενίζει το «με τα λόγια [γίνεται]» το
μέλλον; Υπάρχουν σχέδια για την περίοδο 2017-2018;
Π.Ι.: Φυσικά! Το πρόγραμμα κάθε νέας
περιόδου αρχίζει να ετοιμάζεται με το που τελειώνει η προηγούμενη – αν και
συχνά κυοφορείται από πολύ πριν. Έτσι –καλά να είμαστε!– η επόμενη –η έβδομη
στην σειρά– περίοδος θα ξεκινήσει τον
Νοέμβριο μ’ ένα “open mic” (που έχει να συμβεί από την περίοδο
2013-14)∙ θα επανεπισκεφθούμε μιαν Ελληνίδα ποιήτρια τον Δεκέμβριο∙ τον Μάρτιο
θα έχουμε το καθιερωμένο μας αφιέρωμα σε έναν μείζονα Αμερικανό ποιητή∙ κ.ά..
Λεπτομέρειες ανακοινώνονται τρεις εβδομάδες πριν από κάθε εκδήλωση, στο facebook (στην σελίδα https://www.facebook.com/me.ta.logia.ginetai/ και στην ομάδα https://www.facebook.com/groups/346327462065881/), και στα διάφορα ηλεκτρονικά και έντυπα μέσα
ενημέρωσης. Ένα συνοπτικό αρχείο όλων των εκδηλώσεων βρίσκεται στην σελίδα http://metalogiaginetai.blogspot.gr/.
6. Παυλίνα Μάρβιν: Για το τέλος, διάλεξε για εμάς ένα ποίημα που
σου έρχεται στο μυαλό όταν σκέφτεσαι πως «με τα λόγια κάτι γίνεται».
Π.Ι.: Το πρώτο ποίημα που μου έρχεται στο μυαλό
είναι αυτό που μετέφρασε και ανέγνωσε, ως ποίημα που «τον στηρίζει», ο Μόμα Ράντιτς
στην εναρκτήρια εκδήλωση του «μτλγ», τον Δεκέμβριο του 2011 – ίσως
γιατί δεν είχα την τύχη να το ακούσω εκείνο το βράδυ, αναγκασμένος, καθώς ήμουν,
να βρίσκομαι εκτός Αθηνών για μια επαγγελματική υποχρέωση! Είναι του Σέρβου ποιητή Μπράνκο
Μίλκοβιτς (1934 – 1961).
ΜΑΤΑΙΑ
ΤΗΝ ΞΥΠΝΑΩ
Την
ξυπνάω για τον ήλιο που εξηγείται στα φυτά
για
τον ουρανό τεντωμένο ανάμεσα στα δάχτυλα
την
ξυπνάω για τις λέξεις που τσούζουν τον λαιμό
την
αγαπάω με τ’ αυτιά μου
πρέπει
να πας μέχρι το τέλος του κόσμου για να βρεις δρόσο στο χορτάρι
την
ξυπνάω για όλα τα μακρινά πράγματα που μοιάζουν με αυτά εδώ
για
τους ανθρώπους που χωρίς μέτωπο και όνομα περνούν στον δρόμο
για
τις ανώνυμες λέξεις πλατείες την ξυπνάω
για
τα βιομηχανικά τοπία δημόσια πάρκα
την
ξυπνάω για τον πλανήτη μας που ίσως γίνει νάρκη στο ματωμένο ουρανό
για
τα χαμόγελα στην πέτρα φίλων που αποκοιμήθηκαν ανάμεσα σε δύο μάχες
όταν
ο ουρανός δεν ήταν μεγάλο κλουβί για πουλιά αλλά αεροδρόμιο
η
αγάπη μου γεμάτη άλλους είναι κομμάτι της αυγής
την
ξυπνάω για την αυγή για την αγάπη για μένα για τους άλλους
την
ξυπνάω κι ας είναι αυτό πιο μάταιο από το να καλείς πουλί που κούρνιασε για
πάντα
σίγουρα
είπε: ας με γυρέψει και ας δει ότι λείπω
αυτή
η γυναίκα με χέρια παιδιού που αγαπάω
αυτό
το παιδί που αποκοιμήθηκε χωρίς να σκουπίσει τα δάκρυα που ξυπνάω
μάταια
μάταια μάταια
μάταια
την ξυπνάω
γιατί
θα ξυπνήσει αλλιώτικη και νέα
μάταια
την ξυπνάω
γιατί
τα χείλη της δεν θα μπορέσουν να την πουν
μάταια
την ξυπνάω
ξέρεις
καλά πως το νερό ρέει αλλά δεν λέει τίποτα
μάταια
την ξυπνάω
πρέπει
να υποσχεθείς στο ξεχασμένο όνομα ένα πρόσωπο στην άμμο
αν
δεν είναι έτσι κόψτε μου τα χέρια και κάντε με πέτρα
*
Ο Παναγιώτης Ιωαννίδης έχει εκδώσει
τρία βιβλία ποίησης (εκδ. Καστανιώτη): Το
σωσίβιο (2008∙ β’ έκδ. 2009), Ακάλυπτος
(2013), Πολωνία (2016∙ υποψήφιο για
το βραβείο του «Αναγνώστη»). Εκτός από το «Με τα λόγια [γίνεται]», είναι
υπεύθυνος για την ποίηση στο μηνιαίο περιοδικό “The Books’ Journal”, και μέλος της συντακτικής ομάδας του
εξαμηνιαίου περιοδικού «Φάρμακο» [ΦΡΜΚ]. Συντονίζει επίσης την Ομάδα Ποίησης
ενηλίκων του Βρετανικού Συμβουλίου της Αθήνας, και συμμετέχει στο εκπαιδευτικό
πρόγραμμα «Ο Καβάφης πάει σχολείο» τού Αρχείου Καβάφη τού Ιδρύματος Ωνάση.
~ Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό "Άνω Κάτω Τελεία", τ. 3, Οκτώβριος 2017
