11 βιβλία για το καλοκαίρι τού 2016

ΠΟΙΗΣΗ

 

~ Η εκδίκηση των ανέμων (επιλογή - μτφρ.: Δημήτρης Χουλιαράκης), εκδ. Το Ροδακιό, 2016, 48 σελ..  

 

Γουλιά-γουλιά ο ήλιος ρουφά τον ουρανό και τον εκμηδενίζει. / Το θήραμά μου τώρα παγιδεύω. Η ιαπωνική παράδοση των επιθανάτιων ποιημάτων είναι μακρύτατη και τιμημένη – ειδικά από βουδιστές ποιητές ή/και μοναχούς, που, λίγο πριν πεθάνουν, αφήνουν μιαν ολιγόλογη 'διαθήκη', ή 'συνοψίζουν' την ζωή τους, ή εκφράζουν την συγκεκριμένη στιγμή της επικείμενης αναχώρησης από τα εγκόσμια. Εδώ, ωστόσο, ο γνωστός και άξιος ποιητής και μεταφραστής επιλέγει και αποδίδει στην γλώσσα μας μιαν ιδιαίτερη υποκατηγορία του είδους αυτού: επιθανάτια ποιήματα Ιαπώνων καμικάζι του Β' Π.Π.. Το λογικό του αδερφού μου μες στο κορμί του φυλκακίστηκε. / Δε βγάζει άχνα. Είναι χειρότερο κι από θάνατο αυτό. // Σε λιμνούλα γαλατένια τα παιδιά του κολυμπούν. / Είδα στον ύπνο μου πως έγινα πουλί. 

 

~ Φιλίππ Ζακκοττέ, Το τετράδιο της χλόης (εισ. - μτφρ.: Ιωάννα Κωνσταντουλάκη-Χάντζου), εκδ. Άγρα, 2015, 96 σελ.. 

 

Ο Ελβετός Ζακκοττέ και ο Γάλλος Μποννφουά ενδεχομένως να αποτελούν τους δυο μείζονες εν ζωή γαλλόφωνους ποιητές. Μετά το Καπνός και κρύσταλλο – Ποιήματα 1946-1967 (μτφρ.: Θανάση Χατζόπουλου, εκδ. Τυπωθήτω, 2006), ένα δεύτερο βιβλίο του μεταφρασμένο στην γλώσσα μας, με πεζά και ποιήματα. Η φύση (και με την μεταφυσική της διάσταση) ενγένει κυριαρχεί στο έργο του· αυτό συμβαίνει κι εδώ, όπως δηλώνει και ο τίτλος του βιβλίου. Μη γελιέστε: / δεν είμαι εγώ που χάραξα τις γραμμές αυτές / αλλά, τάδε μέρα, ένας λευκός ερωδιός ή μια βροχή, / τάδε άλλη, μία αγριόλευκα, / αν έστω για λίγο μία αγαπημένη σκιά τα φώτιζε. – Π.Ι.

 

~ Νίκος Καββαδίας, Πούσι, εκδ. Άγρα, 2015, 64 σελ.. 

 

Πασίγνωστος, φυσικά, και πολύ αγαπητός – και από τους ελάχιστους ποιητές του δεύτερου μισού του 20ου αιώνα των οποίων η χρήση παραδοσιακών μορφών (μέτρο και ομοιοκαταληξία) υπηρετεί οργανικά το ποιητικό σχέδιο. Εδώ, ανατυπώνεται φωτολιθογραφικά η γνωστή συλλογή του, από έκδοση του 1947: με τυπογραφικά στολίδια, αρχιγράμματα και εικόνες, καμωμένα από επτά άξιους χαράκτες (συμπεριλαμβανομένων του Μόραλη, του Βακαλό, του Μόσχου, και του Τάσσου). Ακόμα κι αν ξέρουμε (και ποιος δεν τα ξέρει) τα ποιήματα, η γειτνίασή τους με αυτές τις εικόνες αυξάνει απροσδόκητα πολύ την αναγνωστική μας απόλαυση (κι αυτό σπάνιο: η ευτυχής σύζευξη ποιημάτων και εικόνων). Της θάλασσας κατανικώντας τους θανάτους / στην ανεμόσκαλα σε θέλω να φανείς. – Π.Ι.

 

~ Ανδρέας Λασκαράτος, Δημοτικά τραγουδάκια εθνικά, μαζευμένα από τους τραγουδιστάδες εις το Ληξούρι (Κεφαλληνία – Επαρχία Πάλης) – τους 1842 (εκδ. επιμ. - εισ. κείμενα - σημ.: Γιάννης Παπακώστας - Παντελής Μπουκάλας), εκδ. Άγρα, 2016, 224 σελ.. '

 

Εχασα τις ελπίδες μου / σαν το δεντρί τα φύλλα, / που το τινάζει ο άνεμος / και μένουνε τα ξύλα. Τον Κεφαλλονίτη ποιητή γνωρίζουμε κυρίως για τα σατιρικά του ποιήματα και ευφυέστατα αποφθέγματα. Στην έκδοση τούτη, όμως, ο Γιάννης Παπακώστας τον εταύτισε ως τον συλλέκτη δημοτικών τετράστιχων της πατρίδας του, όπως σώθηκαν σε χειρόγραφο. Ο Λασκαράτος, βέβαια, δεν καταγράφει μόνον, αλλά σχολιάζει κιόλας – κι αυτό, φυσικά, αυξάνει την γοητεία του βιβλίου. Π.χ., για το Ω γειτονιά περήφανη, / καινούργιο περιβόλι, / πόχεις μια γλυκολεμονιά / που την ποτίζουν όλοι, γράφει, μεταξύ των άλλων: Κρίνομεν εύλογον εις τα χοντροειδείς ιδέας να μην δίδομεν πολλάς αναπτύξεις. – Π.Ι.

~ Κωνσταντίνος Παπαχαράλαμπος, Είναι, εκδ. ΦΡΜΚ, 2016, 64 σελ.. 

 

Για τους λάτρεις της ελληνικής οπτικής ποίησης –όπου η τυπογραφική εμφάνιση κάθε ποιήματος υπακούει σε συγκεκριμένο σχέδιο το οποίο συμπληρώνει την σημασία των λέξεων–, το δεύτερο αυτό βιβλίο του Κ.Π. είναι λίαν ευπρόσδεκτο. Αλλά και για όσους δεν ενδιαφέρονται ειδικά γι' αυτό το είδος ποίησης. (Υπ' αυτήν την έννοια, και ουχί προς ψόγον, δικαιούται να διερωτηθεί κανείς κατά πόσον είναι όντως κρίσιμη ή και χρήσιμη, για όλα τα ποιήματα εδώ, η συγκεκριμένη παρουσίαση και τα τυπογραφικά 'παίγνια'.) Η αφαίρεση και το καίριον του ύφους καταφέρνουν, ενγένει, τα ποιήματα αυτά –ενός είδους 'γύρος της φυλακής' του Είναι– να μη γλιστρούν ούτε στο μελό, ούτε στην κοινοτοπία. Σκοτάδι / μέσα στο / σκοτάδι / μα το προσεκτικό νερό κυλάει / πίσω στο ποτάμι / [] η σκιά του λύκου / μένει στο νερό / τα μάτια γυάλινα και στέκουν. – Π.Ι.

 

~ Ρωσικός Παρνασσός – Ανθολογία ρωσικής ποίησης (ανθολ., επιμ., μτφρ. από τα ρωσικά: Αλέξης Πάρνης), εκδ. Καστανιώτη, 416 σελ.. 

 

Ο μεταφραστής, λογοτέχνης κι ο ίδιος, ασχολείται με την ρωσσική ποίηση απο το 1950. Μας παρουσιάζει εδώ μιαν ενδιαφέρουσα και απολύτως προσωπική ανθολογία, έργων ποιητριών και ποιητών που έζησαν από τον 18 αι. έως και τον 21ο αι.. Τα ποιήματα είναι γραμμένα (και μεταφρασμένα) κυρίως σε παραδοσιακές μορφές. Δεν λείπουν οι μείζονες και γνώριμοί μας (Πούσκιν, Μαγιακόφσκι, Τσβετάεβα, Αχμάτοβα, Παστερνάκ, Γεφτουσένκο, κ.ά.), αλλά διαβάζουμε και ποιήματα λιγότερο γνωστών μας – αίφνης, του Αλ. Αλ. Λογκινοφ (γενν. 1948): Δε θέλει ο στίχος πίεση κι αγριάδα. / Το ζωνάρι δεν το θέλει στενό. / Πρέπει να 'χει σφρίγος κι αλαφράδα / και ν' αλλάζει μορφές σαν τον καπνό. Χρήσιμες και διαφωτιστικές, επίσης, οι 30 σελίδες βιογραφικών σημειωμάτων των 39 ποιητριών και ποιητών. – Π.Ι.

ΜΑΡΤΥΡΙΑ

 

~ Ξένια Καλογεροπούλου. Γράμμα στον Κωστή, εκδ. Πατάκη, 2016, 376 σελ.. 

 

Η εξιστόρηση της παιδικής έως και νεανικής ζωής της ηθοποιού και πρωτεργάτιδος του σύγχρονου ελληνικού παιδικού θεάτρου με αξιώσεις, Ξ.Κ., πλέκεται με αναμνήσεις από την έναρξη και την πορεία της τριανταεπτάχρονης σχέσης της με τον σημαντικότατο πνευματικό άνθρωπο, κυρίως γνωστό ως κριτικό κινηματογράφου και μεταφραστή θεατρικών έργων, Κωστή Σκαλιόρα. Ύστερα, το γραπτό της συντρόφου του γίνεται τεκμήριο της άνθησης και της ωρίμανσής της στο πλάι του – αλλά και μετά τον θάνατό του, σαν συνέχιση, λες, της κοινής τους πορείας. Η μαρτυρία αυτή, με την επιδέξια εναλλαγή συναρπαστικά γλαφυρών, χαριτωμένων και οδυνηρών σκηνών, επισημαίνει διακριτικά, μεταξύ των άλλων, το ήθος που απαιτείται για την παραγωγή αξιόλογου πνευματικού έργου. Μ' αρέσει να θυμάμαι τις δυσκολίες που χρειάστηκε να ξεπεράσω. – Π.Ι.

 

~ Αντόν Τσέχωφ, Νήσος Σαχαλίνη (μτφρ.: Ελένη Κατσιώλη), εκδ. Λέμβος, 2015, 624 σελ.. 

 

Το 1890, αψηφώντας τον κίνδυνο να επιδεινωθεί η υγεία του, ο ήδη φυματικός ιατρός και λογοτέχνης αποφασίζει να καταγράψει τις φρικτές συνθήκες διαβίωσης στο νησί αυτό του Ειρηνικού Ωκεανού, όπου, από το 1857, η τσαρική διοίκηση είχε εγκαταστήσει 'σωφρονιστική αποικία', τουτέστιν στρατόπεδα εργασίας για καταδίκους. Διασχίζει την Σιβηρία με κάρα και ποταμόπλοια, για να εκπονήσει όχι μόνον συστηματικό ρεπορτάζ, επιδημιολογική και κοινωνική μελέτη, αλλά και να κεντήσει το όλον με παρατηρήσεις που μόνον ο μέγας λογοτέχνης που ήδη ήταν θα μπορούσε να κάνει. Τον Σεπτέμβριο, έγραφε στον φίλο του Σουβόριν: Μια μέρα έπινα τσάι μες σ' ένα ορυχείο, όταν ο Μπαραντάβκιν, ο πρώην έμπορος της Αγ. Πετρούπολης που εκτίει εδώ ποινή για εμπρησμό, έβγαλε από την τσέπη του ένα κουταλάκι και μου το δώρισε. – Π.Ι.

ΔΟΚΙΜΙΟ

 

~ Φρεντερίκ Γκρο, Περπατώντας. Φιλοσοφία (μτφρ. από τα γαλλικά: Ρούλα Τσιτούρη), εκδ. Ποταμός, 2015, 296 σελ..  

 

Ένας ταοϊστής σοφός έλεγε: “Τα πόδια στο έδαφος καταλαμβάνουν πολύ λίγο χώρο· χάρη σ' όλον τον χώρο που δεν καταλαμβάνουν, είναι που μπορούμε να περπατάμε”. Δεν είναι μόνο ενδιαφέρον το ταίριασμα: μεγάλοι φιλόσοφοι και λογοτέχνες, που υπήρξαν συγχρόνως και δεινοί (ξακουστοί ή μη) περιπατητές – Νίτσε, Ρεμπώ, Καντ, Νερβάλ, κ.ά... Μα και η γοητεία του ύφους κατά την εξιστόρηση της σχέσης του βαδίσματος με την σκέψη και το έργο όσων 'ανθολογούνται' ως παραδείγματα – αλλά και στην εξομολόγηση και τον στοχασμό των πιο προσωπικών κεφαλαίων όπου μιλά απευθείας ο συγγραφέας. Περπατώντας, τίποτε δεν μετατοπίζεται αληθινά: μάλλον εγκαθίσταται αργά η παρουσία στο σώμα. Το αποτέλεσμα: απόλαυση αναγνωστική – διανοητική και αισθητική. – Π.Ι.

 

~ Νίκος Φωκάς, Η μοναξιά της ποίησης. Νεφέλη, 2015, 240 σελ..

 

Σπουδαίος ποιητής, έχει επίσης γράψει εξαιρετικά ενδιαφέροντα δοκίμια, 30 εκ των οποίων συγκεντρώθηκαν εδώ, με την φροντίδα του Σταύρου Ζουμπουλάκη. Η μεγάλη αρετή του είναι η σαφήνεια και η απλότητα. Έτσι, ακόμη και αν διαφωνεί κανείς με κάποιες θέσεις του περί πολιτισμού (π.χ. για την “μεταφυσική ρίζα” του προβλήματος της παιδείας, ή την χαμένη “πνευματική αυτάρκεια” του ελληνισμού), η διαυγής διατύπωσή τους, διεγείρει τον γόνιμο –νοερό, έστω– διάλογο. Μα η μεγάλη αξία του δοκιμιακού του λόγου βρίσκεται, πιστεύω, σε όσα γράφει για την τέχνη της ποίησης (και της μετάφρασης). Ο αληθινός ποιητής αποβλέπει στο να κατακτήσει τον αναγνώστη, [] να τον κάνει ποιητή τον ίδιο και όχι να υφαρπάσει τρομοκρατικά τον θαυμασμό του. Ευχαριστίες στις εκδόσεις Νεφέλη – και παράκληση για ένα 'δεύτερο χέρι' διορθώσεων πριν από την ανατύπωση. – Π.Ι.

ΟΔΗΓΟΙ

 

~ Λαρς Σβένσσον, Κίλλιαν Μαλλαρνυ, Νταν Τσέττερστρομ. Τα Πουλιά της Ελλάδας, της Κύπρου και της Ευρώπης (β' έκδ.) (μτφρ.: Κώστας Παπακωνσταντίνου), εκδ. Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, 2015, 452 σελ..  

 

Με αντίστοιχης ποιότητας οδηγούς επί πολλά χρόνια εξαντλημένους, τούτος, με έγχρωμες ζωγραφικές απεικονίσεις όλων των πουλιών, ιδανικές για την αναγνώριση, έρχεται να καλύψει σημαντικότατο κενό. Μα δεν απευθύνεται μόνον στους ορνιθολόγους ή τους ερασιτέχνες παρατηρητές. Πρόκειται για θησαυρό πληροφοριών, που ενδιαφέρει ακόμη και τους κατοίκους των πόλεων: θα εκπλαγείτε όταν διαπιστώσετε πόσα είδη ήδη γνωρίζετε και τακτικώς συναντάτε, και θα χαρείτε να μάθετε όσα ονόματά τους σας διαφεύγουν, αλλά και κάτι παραπάνω γι' αυτά. Διαβάζεται δε και ως αυτόνομο απολαυστικό ανάγνωσμα. Ο Κότσυφας είναι μοναχικός [], προχωρά με γρήγορα άλματα ή κάνει μερικά βήματα, ξαφνικά μένει εντελώς ακίνητος για λίγο (κοιτώντας για σκουλήκια). [] Κελάηδημα γνωστό για τον γλυκό, μελωδικό τόνο, με καθαρό και δυνατό ήχο “φλάουτου” (σε μείζονα κλίμακα). – Π.Ι.

*

Οι θερινές αναγνωστικές μου προτάσεις στο "The Books' Journal" του Ιουλίου 2016.