ακάλυπτος

μετά το σωσίβιο του 2008
ο ακάλυπτος του 2013
- μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις καστανιώτη

[φωτ.: το χαρακτικό (1985) του Τσέχου καλλιτέχνη Bedřich Glaser, που κοσμεί το εξώφυλλο.]

5 βιβλία ποίησης + 1 βιβλίο δοκιμίων για τις γιορτές 2013

Κίρκη Κεφαλέα (ανθολ.). Μεταμορφώσεις της σελήνης - Ανθολογία ποιημάτων για το φεγγάρι. Τυπωθήτω - Λάλον Ύδωρ, Αθήνα 2013 (198 σελ.)

Η ανθολόγος, παίρνοντας, καθ’ ομολογίαν της, την σκυτάλη από μια πολύ μικρότερη σχετική απόπειρα του Γ.Π. Σαββίδη, το 1966 στον «Ταχυδρόμο», επιλέγει 93 ελληνικά ποιήματα με θέμα τους την σελήνη: ξεκινώντας από τους Ομηρικούς Ύμνους, περνώντας από τον Ν. Εγγονόπουλο («δύουνε τα φεγγάρια και πύρινη / ρομφαία / πίσω απ’ το λόφο ιχνηλάτης / ο νέος Δίας / για στύψε την καρδιά σου: / θα χυθεί ιδρώτας»), και φτάνοντας ώς τον Γ. Βαρθαλίτη. Σε αυτά, προσθέτει 25 ξένα: από τον Έντ. Γιανγκ, μέσω Γ.Μπ. Γαίητς («Ο γάτος στριφογύρναε πάνω-κάτω / κι η σελήνη γυρόφερνε τον γάτο, / τον πιο στενό της συγγενή, / που την περίμενε ώρα να φανεί»), ώς τον Ζ. Χέρμπερτ: «Απορώ πώς γράφουν στίχους για τη σελήνη. / Είναι τόσο παχειά, στριμμένη κι άπλυτη. / Δίχως τρόπους. Μισότρελη. Και φτύνει.». Το θέμα είναι θελκτικό, κι η Κ.Κ. δεν διστάζει να σταθεί στους παραγνωρισμένους. Η απόλαυση των ποιημάτων –ένα ανά ποιητή– επιτείνεται από την ωραία τυπογραφία. 

Κώστας Γ. Παπαγεωργίου & Βαγγέλης Χατζηβασιλείου (ανθολ. και επιμ.). Ανθολογία της ελληνικής ποίησης (20ός αιώνας), τ. Δ': 1970-2000. Κότινος, Αθήνα 2012 (496 σελ.)

Ιδού, λοιπόν, ο τέταρτος τόμος που ολοκληρώνει την –αρχινισμένη το 2007, και αρχικώς σχεδιαζόμενη ως πεντάτομη– έκδοση που επιμελήθηκαν ένας δόκιμος ποιητής (και όχι μόνο) και ένας δόκιμος κριτικός. Σε 403 σελίδες, περιέχονται ποιήματα 71 ποιητριών και ποιητών που πρωτοεμφανίστηκαν το διάστημα 1970-2000. Στον πυκνό πρόλογο των ανθολόγων, που προτάσσεται της επιλογής τους (ακολουθούν χρησιμότατα σύντομα βιογραφικά σημειώματα όλων των ανθολογουμένων), θίγουν και το ‘ανοιχτό’ ζήτημα της ύπαρξης, ή μη, μιας ‘γενιάς του ‘90’. Προτείνουν, αντ’ αυτής, τον όρο «αθέατη» ομάδα, χωρίς εντοπίσιμες «συγκλίσεις», που όμως προετοιμάζει και υπόσχεται την «ποιοτική και ποσοτική έκρηξη της ποίησης την π΄ρωτη δεκαετία του νέου αιώνα». Κάθε ανθολογία είναι ερεθιστική και χρήσιμη: για να δούμε ποια ποιήματα αγαπημένων μας ποιητών θεωρούν ‘καλύτερα’ ή αντιπροσωπευτικότερα οι ανθολόγοι, να γνωρίσουμε ποιητές των οποίων το έργο ενδεχομένως μας έχει διαφύγει, και να συζητήσουμε το ‘τοπίο’ που προκύπτει από τις προτεινόμενες επιλογές.

Ρώμος Φιλύρας. Ποιήματα - Άπαντα τα ευρεθέντα, τ. Α & Β’. University Studio Press, Θεσσαλονίκη 2013 (464 + 544 σελ.)

Όσοι δεν αρκούνται στις διάφορες ανθολογήσεις, θα βρουν εδώ –μαζί με σημειώσεις, γλωσσάριο και ευρετήρια– όλα τα ποιήματα (έξι συλλογές (1911-23) και άφθονα παραλειπόμενα (1903-42): από τον τύπο της εποχής, και αδημοσίευτα από διάφορα αρχεία) που εντόπισαν οι επιμελητές των δύο τόμων, Χ. Λ. Καράογλου και Αμ. Ξυνογαλά. Όπως λεν οι ίδιοι, ενδέχεται να λανθάνουν και άλλα, μιας και, κατά τον εγκλεισμό του στο Δρομοκαΐτειο (1927-1942), ο Φ. δεν έπαψε να γράφει, και πολλοί επισκέπτες του έφευγαν με χειρόγραφα. Περιφρονημένη η ποίηση του ελληνικού Μεσοπολέμου (ή, από την άλλη, υπερτιμημένη για τους λάθος λόγους) – αλλ’ ένας ποιητής που έγραψε: «Τι κι αν χαρούμε των Ωραίων τα κάλλη, / τι κι αν ο πλούτος χάρες μάς πλουμίση; / κάτι ζητούμε να μας νανουρίση / κι η ψυχή, χρυσό ψάρι στ’ ανθογυάλι / να ξεχάση τη λάμψι» αξίζει παραπάνω μελέτη – και την ανταμείβει.

Εουτζένιο Μοντάλε (μτφρ.: Νίκος Αλιφέρης). Ημερολόγιο του '71. Άγρα, Αθήνα 2013 (144 σελ.)

«Ο πίνακας ζωγραφικής / σημαίνει θυσίες για τον καλλιτέχνη / και για τον αγοραστή πλέονασμα: / άραγε πού να τον κρεμάσει;». Δίγλωσση έκδοση με σημειώσεις, πολύτιμη προσθήκη στα άλλα δύο βιβλία του ίδιου ποιητή που έχει μεταφράσει ο αφοσιωμένος Ν.Α. (αρχής γενομένης το 1995). Πρόκειται για ποιήματα του ύστερου Μοντάλε: μετά, δηλαδή, την στροφή του από τον ‘ερμητικό λυρισμό’ της νεότητάς του στο κωμικό, αν όχι και γκροτέσκο, ύφος, και σε μιαν έκφραση μετρημένη και στοχαστική. «Πασχίσαμε να βρούμε μια στάση / ως προς το θνήσκειν που να μην είναι αυτοχειρία / μα ούτε κι επιβίωση. Άλλος έλαβε την πρωτοβουλία / για μας^. τώρα είναι πλέον αργά / για να ξαναπηδήξουμε απ’ τον βράχο.»

Αναστάσιος Δρίβας. Τα έργα. Ίδρυμα Κ. & Ελ. Ουράνη, Αθήνα 2013 (964 σελ.)

Αυτόν που σε πολλούς γνώρισε ως ‘πρωτο-υπερρεαλιστή’ ποιητή η Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου, στην θρυλική ανθολογία της, ... δεν άνθησαν ματαίως, μας συστήνουν εδώ, έχοντας συλλέξει το ποιητικό, πεζογραφικό και κριτικό του έργο, οι επιμελητές Ευρ. Γαραντούδης, Μ. Μικέ και Β. Αθανασόπουλος. Η πολυσέλιδη εισαγωγή παρουσιάζει τις πολυσχιδείς δραστηριότητες ενός πρωτοπόρου (εκτός από τεχνοκριτικός –και δεν μπορεί κανείς να μην σκεφθεί την παραλληλία με τον Νικόλαο Κάλας που τον ετίμησε– ήταν επίσης από τους πρώτους Έλληνες ποιητές που έγραψαν σε ελεύθερο στίχο), και ακολουθεί η σύναξη του, πέρα από παλαιότερες ανθολογήσεις, διάσπαρτου, κυρίως σε περιοδικά, έργου του. «Στο μέλλον υπάρχει ο φόβος... Υπάρχει ωστόσο και η Μουσική!» «Ραγισμένη πλάκα / αίνιγμα του χρόνου / συντριβή σφυριού / –ποδάρι δίχως πέλμα– / τα αιματηρά μπουμπούκια / σου κράζουν ωσαννά / Α! Η δροσιά του κρίνου / η δροσιά του μαρμάρου – / λίγα μαλλιά μια τούφα / ριζωμένη στο πετσί». 

Κ.Μ. Νιούτον (επιμ.) (μτφρ.: Αθανάσιος Κατσικερός και Κώστας Σπαθαράκης). Η λογοτεχνική θεωρία του εικοστού αιώνα - Ανθολόγιο κειμένων. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2013 (532 σελ.)

Λίαν ευπρόσδεκτη μετάφραση της β’ έκδοσης (1997) του αγγλόγλωσσου πρωτοτύπου, όπου ο Κ.Μ.Ν. επιλέγει κομβικά κείμενα 14 κύριων ρευμάτων της λογοτεχνικής θεωρίας του περασμένου αιώνα: χρονολογικά, από τον ρωσικό φορμαλισμό ώς την μεταποικιακή κριτική. Χάρη στην μέθοδό του –να μην διστάζει, δηλαδή, να χρησιμοποιήσει αποσπάσματα που συνιστούν, ωστόσο, ένα ολοκληρωμένο κείμενο, και να τα συνοδεύει με ευσύνοπτους, κατατοπιστικούς προλόγους για κάθε ρεύμα– αποκομίζουμε μια καλή εικόνα των βασικών απόψεων 54 συγγραφέων για την γένεση και την πρόσληψη, ερμηνεία, και αξιολόγηση της λογοτεχνίας. Βασική αρετή του εγχειριδίου αυτού, ο απροκατάληπτος επιμελητής, που εύστοχα μας προειδοποιεί στην εισαγωγή του: «δεν υπάρχουν κανόνες και περιορισμοί που να αποτελούν αναπόσπαστα και συνεπώς προνομιακά στοιχεία του λογοτεχνικού λόγου. Ορισμένοι κανόνες, βέβαια, θα είναι κυρίαρχοι [...], αλλά τίποτα δεν μπορεί να δικαιολογήσει τον ισχυρισμό ότι οι κανόνες αυτοί αποτελούν εγγενή στοιχεία της ίδιας της ύπαρξης του λογοτεχνικού λόγου.»

[Δημοσιεύτηκαν στο τ. 38, Δεκ. 2013, του "The Books' Journal". Φωτ.: Π.Ι., xii.2006, από το φωτογραφικό μου ημερολόγιο]