3 ποιήματα νόσου [και ανάρρωσης]

Γουίλλιαμ Κάρλος Γουίλλιαμς  

Ο ΚΟΣΜΟΣ ΣΥΡΡΙΚΝΩΜΕΝΟΣ ΣΕ ΜΙΑΝ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΙΜΗ ΕΙΚΟΝΑ

στη μικρή άκρη μίας ασθένειας

ήταν μια εικόνα

μάλλον γιαπωνέζικη

που γέμιζε το βλέμμα μου

μια βλακώδης εικόνα

μα ήταν το μόνο που αναγνώριζα

ο τοίχος ζούσε για μένα μες σ' αυτήν την εικόνα

κόλλαγα πάνω της όπως σε μύγα 


[μτφρ.: Παναγιώτης Ιωαννίδης]


~

Ρόμπερτ Ντάνκαν  

ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΜΑΚΡΑ ΑΣΘΕΝΕΙΑ

Καμμιά δεξιότητα όχι              αδέξια

            μας αφήνει

            ν' αρχίσουμε εκεί όπου οφείλω

από την ανεπάρκεια των συστημάτων            χωρίς

            ανάσα,             καρδιά

            και πνεύμονες πλημμυρισμένα

Πηγμένα με ελαφρές αλύσους            των νεφρών

            το στάδιο είναι τελευταίο        της ζωής

ελαφρότης και βάρος,              φως

            και σκοτάδι.    Ήταν πάντα

κοντά σε ιδιαίτερο Θάνατο, α

            φανέρωστο      τι είναι πίσω

από το βλέμμα, την αφή, γεύση, όσφρηση     –το Σύννεφο εκείνο!

Δύο χρόνια

η πικρία διαπότισε:

το σώμα το υλικό        υψηλή πίεση του αίματος

            συσσώρευση τοξινών,

            κατάρρευση κλασμάτων,

την ψυχή          “που έβραζε στο ζουμί της”

            εκρήξεις μίσους,         προσευχή

–δεν είχα προσευχή–              η δική

            σου μόνο φροντίδα κράτησε την αγάπη μου αίθρια.

Εκεί θα βρεθώ πάλι    οι οδοί

            ανάγκη να διασταυρωθούν      και πάλι

            σκοτεινές δίοδοι,         επικίνδυνα στενά.

Ακόλουθος ο Θάνατός μου και ήξερα

            ότι δεν θα πεθάνω,

με περιέθαλψε ώς εδώ.           Η ζωή πήρε τα ηνία.

            Ό,τι έτρωγα     το ξερνούσα

και πέρασα έρποντας σαν να με γύρισαν τα μέσα έξω.

            Κάθε σκέψη που είχα την είδα

με αρρώσταινε.           Μυστικά

            στο σκοτάδι     οι ηθμοί

            των νεφρών μου          πέτρωσαν        και ο Θάνατός μου

άλλαξε το ραντεβού που 'χε μαζί μου.

*

Ναι, φοβόμουν

μη δεν σε δω ξανά,     μη

            με πάρουν, όχι μην

πεθάνω, το φάσμα που καιρό

            γνωρίζω ως Θάνατό μου είναι

Κύριος μίας Διαβάσεως που μας ενώνει·

            μα που

            ποτέ δεν ήρθα εγώ σε σένα το άλλο  

φάσμα της πραγματικής ζωής μου είναι.

            Ανένδοτο.

“Σου έδωσα μια γάτα στο σκοτάδι”, είπε η φωνή.

Άλλαξαν όλα σε αυτό που πάντα ήταν εκεί

και δούλευε μες στο Έδαφος:             οι δύο τίτλοι

            “Πριν από τον Πόλεμο”,         και τώρα, “Στο Σκοτάδι”

εγγυητές στο μέγα σχέδιο.      Η μαγεία

πάντα ήταν εκεί,          μαγνητικό γουργούρισμα

            να με διατρέχει, αίσθηση σαν γάτας τρίχωμα

φορτίζοντας την άρνηση της αίσθησης.           Αυτός ο μαύρος λίθος,

            βλέπω τώρα, έχει το συγγενές ηλεκτρικό του.

Πράγματι ήξερα πάντα πως ανήκω

            σε βασίλειο όπου Άνεμος κανείς δεν              ριγεί

            Νύχτα καμμιά

δεν γυρνά σε Μέρα,    Λίμνη του ακίνητου νερού,

            απόλυτη Γαλήνη.         Στον Κόσμο, θάνατος μετά θάνατον.

Στο βασίλειο αυτό,      κανείς στερνός ζυγός Ζωής δεν ριγεί.

            Η φαντασία μόνο ξέρει την συνθήκη αυτή.

Σαν αυτό να ήταν προ του Πολέμου,              προ

            Αυτού που Είναι,        στο σκοτάδι η κατάσταση αυτή

που δεν ξέρει ούτε ύπνο ούτε ξύπνιο, ούτε όνειρο

            –στάση αιωνία.


[μτφρ.: Παναγιώτης Ιωαννίδης]


~

Τομ Γκανν 

ΕΝΑ ΣΧΕΔΙΑΣΜΑ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΚΑΤΑΒΟΛΗΣ

Έχοντας ερμηνεύσει την υπόσχεση του φράκτη

το σώμα ξεκίνησε για νέες περιπέτειες.

Κάποτε έφτασε σε τόπο ένδειας,

λιμού εσωτερικού και εξωτερικού,

όπου είχε παύσει κάθε κίνηση,

εκτός από του ανέμου, που ήταν συνεχής

και ερχόταν από αλλού, από τη θάλασσα,

προχωρώντας μέσα από άσπαρτα λιβάδια και μέσα από ταφόπετρες

στο μικρό προαύλιο της εκκλησίας, πνιγμένο στις  τσουκνίδες,

όπου κανείς δεν ερχόταν εκτός Κυριακής, και τότε, λίγοι.

Ο άνεμος ήταν σαν τιμωρία στο πρόσωπο και στα χέρια.

Εδώ ήσαν έλη στερήσεως:

από την λάσπη των τάφρων έβγαινε βρωμερό νερό,

οι τεφρές καλαμιές δεν ψηλώναν,

ο ήλιος δεν φαινόταν, ούτε καν σα μουτζούρα,

και η ανώμαλη χώρα ήταν δίχως περίγραμμα

όπως εγώ ήμουν δίχως λέξεις σθεναρές,

αδρανής.

              Κάθησα σε μιαν αποσυντιθέμενη ταφόπετρα.

Πώς γίνεται να συνεχίσω; ρώτησα.

Επιθυμούσα να ακονίσω τις αισθήσεις μου, αλλά πάνω σε τι;

Στη λάσπη; Ήταν έρημος άψητης λάσπης.

Με έβαζαν σε πειρασμό φαντασιώσεις του παρελθόντος,

αλλά το σώμα μου τις απέρριπτε, γιατί μόνον στο παρόν

μπορούσε να ακολουθήσει την υπόσχεση,

παραμένοντας ανοικτό στην εκπλήρωσή της.

Ούτε και σκόπευα να βυθιστώ στη λάσπη,

θερμαίνοντάς την με την θέρμη που έφερα,

ως σε χοιροστάσιο οκνηρίας.

Το σώμα μου επέμενε να μην αναπαύεται

έχοντας λάβει την υπόσχεση της αγάπης,

όπως ο νους μου επέμενε στις λέξεις

έχοντας λάβει την υπόσχεση της φαντασίας.

Έτσι παρέμενα σε ετοιμότητα, σε σύγχυση, χωρίς παρηγοριά.

Συνέχισα το ταξίδι μου και, παρόλο που το τοπίο δεν άλλαξε,

έφτασε να μοιάζει μετά από λίγο ως τόπος αναρρώσεως.


[μτφρ.: Παναγιώτης Ιωαννίδης]


*

Ο William Carlos Williams γεννήθηκε το 1883 και έζησε σχεδόν όλη του την ζωή, ώς τον θάνατό του το 1963, στο Rutherford του New Jersey των ΗΠΑ – όπου και εργάστηκε ως γενικός ιατρός και παιδίατρος. Πρόκειται για έναν από τους στυλοβάτες, μαζί με τον Έζρα Πάουντ, τον Τ.Σ. Έλιοτ, κ.ά., του Μοντερνισμού. Τα πολυάριθμα ποιήματά του (καθώς και τα πεζά του κείμενα), δείγματα ενός ύφους που αποτέλεσε τομή στην αγγλόφωνη ποίηση –με την απλότητα της γλώσσας, την καίρια παρατήρηση, την προσήλωση στα πράγματα– στάθηκαν, και στέκονται ακόμη, παράδειγμα και πηγή έμπνευσης για κατοπινούς ομόγλωσσούς του, και όχι μόνο, ποιητές.

Ο Robert Duncan γεννήθηκε το 1919 στην Καλιφόρνια. Οι θετοί γονείς του τον ανέθρεψαν με βάση της αρχές του Θεοσοφισμού. Παιδικό ατύχημα στα χιόνια τον προίκσε με στραβισμό και διπλωπία: την 'διπλή όραση' των Μυστικών και της τέχνης. Βασικός πρωταγωνιστής των καλλιτεχνικών κινημάτων τόσο της “Αναγέννησης του Σαν Φρανσίσκο”, όσο και του Black Mountain College, έγραψε πάνω από 40 βιβλία – ποίησης, κυρίως, αλλά και δοκιμίων και άλλων πεζών. Αναζωογόνησε την αγγλόφωνη ποίηση, μεταξύ άλλων με την θεωρία και την πρακτική του “πεδίου σύνθεσης”. Παρέμεινε μυστικιστής ώς το τέλος της ζωής του, το 1988 – από όξυνση επί διετίαν νεφρικής ανεπάρκειας. Τελευταία βιβλία του: Προετοιμασία του Εδάφους: Πριν από τον Πόλεμο (1984) και Προετοιμασία του Εδάφους ΙΙ: Στο Σκοτάδι (1987)· τελευταίο του ποίημα, “Μετά από μακρά ασθένεια”. 

O Thom Gunn γεννήθηκε στο Gravesend του Ηνωμένου Βασιλείου στις 29 Αυγούστου 1929, και βρέθηκε νεκρός –από οξεία κατάχρηση διαφόρων ουσιών– στο κρεβάτι του, το ξημέρωμα της 25ης Απριλίου 2004, στο Σαν Φρανσίσκο. Η μητέρα του αυτοκτόνησε όταν εκείνος ήταν έφηβος. Σπούδασε στο Καίημπριτζ, και, το 1954 (έτος έκδοσης του πρώτου του βιβλίου, Fighting Terms [Εμπόλεμη Κατάσταση]), ακολούθησε τον Αμερικανό σύντροφο της ζωής του, Mike Kitay, στις ΗΠA – όπου και έζησε το υπόλοιπο της ζωής του. Έγραψε –εκτός από έξοχα κριτικά δοκίμια– άλλες οκτώ ποιητικές συλλογές, με τελευταία, το Boss Cupid [Αφέντης Έρωτας] (2000). Η προτελευταία, The Man with Night Sweats (Ο Άντρας που Ίδρωνε τις Νύχτες, 1992), περιελάμβανε αρκετά ποιήματα γιά φίλους του που πέθαναν από το AIDS. Στα ελληνικά, ποιήματά του έχουν δημοσιευθεί στην "Ποίηση" (τ. 12, Φθιν.-Χειμ. 1998) και στο "Εντευκτήριο" (τ. 86, Ιούλ.-Σεπτ. 2009).

*

Τα τρία αυτά ποιήματα, μαζί με τα σύντομα σημειώματα για τους ποιητές, δημοσιεύτηκαν στο τ. 7 του περιοδικού "Φάρμακο" (Άν.-Καλ. 2016), στο αφιέρωμα "Ποίηση και νόσος: το πάσχον σώμα" που επιμελήθηκε ο Θοδωρής Χιώτης. Το ποίημα τού Γ.Κ.Γ. ήταν δική του επιλογή - τα άλλα δύο, προσωπικές μου συνεισφορές στο αφιέρωμα.

πολωνία

Η Πολωνία -τρίτο βιβλίο με ποιήματα- κυκλοφόρησε. Aπό τις Εκδόσεις Καστανιώτη, όπως και Το σωσίβιο (2008) και ο Ακάλυπτος (2013).

Στο εξώφυλλο, έργο του Νίκου Κρυωνίδη: το άλογο θυμίζει τους szlachta, τους 'οπλίτες' της πολωνικής 'δημοκρατίας' - όσο για την μαύρη 'χειρονομία' πάνω του...

εγκαρδίωση

Ο Γιαν Φαμπρ, έστω και κατά την διάρκεια της πτήσης του προς την Αθήνα προ ημερών, θα μπορούσε να έχει ελέγξει μερικά στοιχεία για το Φεστιβάλ του οποίου είχε κληθεί να ηγηθεί. Να δει, φερειπείν, κατά πόσον και σε τι βαθμό αυτό δεν ήταν ήδη διεθνές (τα πιο πρόσφατα σχετικά στοιχεία έχει εύγλωττα συνοψίσει, στα αγγλικά, ο Κυριάκος Καρσεράς στην σελίδα του στο facebook). Και θα όφειλε να έχει κατανοήσει ότι άλλο πράγμα είναι ένα φεστιβάλ –είτε διεθνές, είτε μη– και άλλο μια πενταετής καλλιτεχνική ακαδημία (σχέδια για μιαν εκδοχή της οποίας παρουσίασε).

Αγνοώ πώς προέκυψε η ιδέα της ανοιχτής πρόσκλησης προς καλλιτέχνες που εργάζονται στην Ελλάδα (υιοθετώ την ορθή επισήμανση της Κωνσταντίνας Βούλγαρη, αντί του “Έλληνες”) να συγκεντρωθούν για να συζητήσουν τρόπους αντίδρασης στις κωμικοτραγικές εξαγγελίες του παρολίγον νέου καλλιτεχνικού διευθυντή – και, βεβαίως, στην επιλογή, υποδοχή, και πλαισίωσή του από την πολιτική ηγεσία. Ευχαριστίες, ωστόσο, οφείλονται στην Άννα Κοκκίνου, που προσεφέρθη να φιλοξενήσει την συγκέντρωση αυτή στο θεάτρό της, την “Σφενδόνη”.

Η πρόσκληση ήταν για τις 13:00 – στις 13:15 ακριβώς, προσεκλήθημεν να καθήσουμε, και ο Αργύρης Ξάφης πήρε την αγαθή πρωτοβουλία να ορίσει, και ανέλαβε να συντονίσει την διαδικασία, ηγούμενος τριμελούς επιτροπής. Για να παίξουμε λίγο χαριτολογώντας με ποσοστά, η επιτυχία της συγκέντρωσης πιστώνεται, κατά την εκτίμησή μου, κατά 51% στον άψογο, αποτελεσματικό και ακομπλεξάριστο, συντονισμό του, και κατά 49% στην ωριμότητα των εκατοντάδων (500 με 700, απ' ό,τι γράφτηκε) συμμετασχόντων. Μέχρι τις 15:15 (οπότε και ήμουν αναγκασμένος να αποχωρήσω), μόνο σε δύο σύντομες αντεγκλήσεις χρειάστηκε –πότε με ευγενική πυγμή, και πότε με σωτήριο χιούμορ– να επαναφέρει την τάξη ο συντονιστής. Ακούστηκαν περί τις 30 τρίλεπτες (σπανίως υπερέβησαν οι ομιλητ[ρι]ες τον προσυμφωνημένο χρόνο) τοποθετήσεις – κάποιες, συνοδευόμενες και από συγκεκριμένες προτάσεις. Η τρίτη κατά σειράν, του Γιάννη Μαυριτσάκη, που εντέλει υιοθετήθηκε κατά πλειοψηφίαν, είναι η ήδη δημοσιευμένη [π.χ., εδώ] πρόσκληση παραίτησης προς τον Φαμπρ – και η οποία δεν μπορεί παρά να συνέβαλε (εάν δεν τις καθόρισε) στις σημερινές εξελίξεις. Απάντηση στην δεύτερη, επίσης κατά πλειοψηφίαν υιοθετηθείσα, πρόσκληση παραίτησης, προς τον Υπουργό Πολιτισμού, ακόμη εκκρεμεί.

Ο γράφων πήρε το θάρρος να διατυπώσει μία συμπληρωματική προς οποιαδήποτε έκφραση διαμαρτυρίας πρόταση προς διερεύνηση, με το σκεπτικό πως η αντίδραση του καλλιτεχνικού κόσμου θα έπρεπε, πέρα από άμεση, να είναι επίσης:

α) έμπρακτη,
β) εποικοδομητική,

γ) και να επιβεβαιώνει το γεγονός πως οι Έλληνες καλλιτέχνες ήδη συνομιλούν με τους ξένους συναδέλφους τους.

Τα προς διερεύνησην θα αφορούσαν:

1. την εξεύρεση χώρων (π.χ. στον άξονα Ακρόπολη – θαλάσσιο μέτωπο, με τους ουκ ολίγους θεατρικούς και άλλους χώρους εκδηλώσεων, αλλ' ενδεχομένως και με την υποστήριξη της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών, καθώς και του Κέντρου Πολιτισμού του Ιδρύματος Σταύρου Νιάρχου), οι οποίοι και θα επωμίζονταν την αποκλειστική ευθύνη φιλοξενίας εκδηλώσεων (για να απλοποιηθούν και να αποκεντρωθούν οι πρακτικές διαδικασίες, αποφεύγοντας τις συνήθως δυσκίνητες επιτροπές),
2. το αν 2,5 μήνες προετοιμασίας των εκδηλώσεων θα επαρκούσαν, για μια σειρά εκδηλώσεων που θα άρχιζαν μία εβδομάδα πριν από το φεστιβάλ, και θα συνεχίζονταν για άλλες δύο (ώστε να προκύψει και σύγκριση προσέλευσης),
3. την συμβολική προϋπόθεση σε κάθε εκδήλωση να συμμετείχαν εργαζόμενοι στην Ελλάδα αλλά και εκτός Ελλάδος καλλιτέχνες, σε αναλογία 1:1.

Οι κύριοι λόγοι για την διατύπωση αυτής της μάλλον αφελούς, υπεραισιόδοξης, και οπωσδήποτε μη δημοφιλούς κατά την συγκέντρωση, πρότασης ήταν δύο:

• η δυσπιστία μου για την αποτελεσματικότητα, υπό τις τρέχουσες συνθήκες, των επιστολών διαμαρτυρίας (βλ. σχετικά τα προ αποπομπής Λούκου – αλλά χαίρομαι που η δυσπιστία μου αυτή μοιάζει προσώρας να μην ευσταθεί πλέον),
• η πίστη μου στην αξία τής –πέρα από τα λόγια– εν τοις πράγμασι επίδειξης / απόδειξης του τι μπορούμε να καταφέρουμε 'μόνοι μας'.

Η ένσταση της Εύας Νάθενα (με το παράδειγμα της αποχώρησης των Ελλήνων κινηματογραφιστών από το Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, και της κατοπινής “αποτυχίας” του ανεξάρτητου κινήματός τους, “Κινηματογραφιστές στην Ομίχλη”), ότι η εθελούσια αποδέσμευση από κρατικούς θεσμούς είναι ολέθρια, ακούγεται ευλογοφανής, αλλά η σχέση αιτίου και αιτιατού σκόπιμο θα ήταν να επανελεγχθεί. (Ακόμη και αν αποδειχθεί ότι όντως “απέτυχαν” οι “Κινηματογραφιστές στην Ομίχλη”, οφείλουμε να διερωτηθούμε αν είναι μονόδρομος η αποτυχία τέτοιων –και μάλιστα συμβολικών και παροδικών– 'αποσχίσεων'. Αν όντως ήταν, πώς θα εξηγούσαμε την επιτυχία των Ιμπρεσσιονιστών, ή του “Fringe” του Φεστιβάλ Εδιμβούργου, φερειπείν;)

Πολύτιμη η προτροπή της Όλιας Λαζαρίδου για καλή προετοιμασία οποιουδήποτε μελλοντικού, 'ανεξάρτητου' ή μη, φεστιβάλ, ώστε να μην είναι 'πρόχειρο' ή “γραφικό”.

Και, βεβαίως, μεγάλης και διαρκούς σημασίας οι επισημάνσεις:

i) για την ανάγκη πρότερης αποπληρωμής των χρεών προηγουμένων ετών προς καλλιτέχνες (Αργύρης Πανταζάρας, κ.ά.), και

ii) για την θεσμική θωράκιση του Ελληνικού Φεστιβάλ, με σαφώς διατυπωμένες και ευλαβικώς τηρούμενες διαδικασίες, γνωστά όργανα αποφάσεων, υποεπιτροπές για την αξιολόγηση προτάσεων σχετικών με την κάθε συμμετέχουσα τέχνη, συνολική διαφάνεια, κ.ο.κ. (Νίκος Ορφανός, Λένια Ζαφειροπούλου, κ.ά.)

Όπως σωστά επεσήμανε ήδη η Όλγα Σελλά, η διεξαγωγή της συγκέντρωσης αυτής και τα έως τώρα διαφαινόμενα αποτελέσματά της είναι από τα φαινόμενα του δημόσιου βίου μας που, αντί να αποκαρδιώνουν, αποδεικνύουν ότι είναι εφικτή η συσπείρωση λίαν ετερόκλητων ατόμων για την προάσπιση μιας κοινής δεοντολογίας. Ας ελπίσουμε πως θα διασφαλιστεί η μη συντεχνιακή συνέχεια και διατράνωση της 'Κίνησης της Σφενδόνης', και ότι με την ίδια ψυχραιμία θα αξιολογηθούν και τα επόμενα βήματα στην θεσμική διαχείριση αυτής της όψης του σύγχρονου πολιτισμού μας. Και ας ευχηθούμε το μικρό αυτό παράδειγμα –κοσμιότητας και αλληλοσεβασμού, συμπεριφοράς επαγγελματιών ως πολιτών, πειθαρχίας σε εξαρχής συμφωνημένους κανόνες– θα διαχυθεί και προς άλλους χώρους του δημόσιου βίου που ενδεχομένως θα ωφελούνταν από αυτό.

[φωτ.: π.ι., 1.iv.2016]