Παράξενη Άνοιξη

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Μάιος: έχει για τα καλά μπει η  Άνοιξη. Άλλη μια παράξενη άνοιξη· δεύτερη στη σειρά, με συνθήκες πρωτόγνωρες: ασθένειας, βιοτικών δυσχερειών, γενικευμένης θλίψης· φροντίδας, απομόνωσης αλλά και σχεδίων. Μα, φέτος, Άνοιξη αντάξια του ονόματός της: ανοίγεται στην ελπίδα.

Την βλέπουμε –στα λουλούδια, στα δέντρα–, την ακούμε –απ' τα πουλιά–, τη μυρίζουμε – γύρω μας. Παράξενη – αλλά Άνοιξη. Την θυμόμαστε, την γνωρίζουμε – να τρεις εικόνες της:

Απρίλιος _ Κάθεται στον ήλιο με τα μάτια κλειστά, γερτός προς τα πίσω, στη μεταλλική πολυθρόνα, με απλωμένα τα πόδια. Και κρατάει μπαλλόνια: του ανεμίζουν το χέρι.

Κυριακάτικη επιστροφή _ Ο σκύλος ξεπροβάλλει μεσ’ απ’ τις ανθισμένες βρούβες πλάι στην Εθνική Οδό. Κάνει να περάσει απέναντι, αλλά τα αυτοκίνητα ατελείωτα, δε σταματούν. Κάνει μεταβολή ο σκύλος, και ξαναχώνεται στα χόρτα.

Αυτοκίνητο που τρέχει _ Ξανά δυνατή μουσική απ’ τ’ ανοιχτά παράθυρα, ξανά τα τραγούδια του περσινού καλοκαιριού, ανυπόμονα.

 

Λίγο παράξενες, αυτές οι εικόνες; Και όμως, τις αναγνωρίζουμε. Αυτή είναι η ποίηση: λίγο παράξενη, αλλά σαν γνώριμη μάς μιλά – αν σταθούμε λιγάκι να την ακούσουμε. Όπως κάνατε τώρα δα, ακούγοντας το ποίημα “Άνοιξη” από το βιβλίο μου Ακάλυπτος τού 2013. Ίσως βοήθησε που δεν σας είπα ότι θ' ακούσετε ποίημα: αν δεν την κάνουμε πέρα σαν ξένη, αν δεν κλείσουμε προκαταβολικά τ' αυτιά μας στο άκουσμα και μόνο του ονόματός της – αν την δεχτούμε σαν παλιά μας γνώριμη, η ποίηση θα μας μιλήσει. Είναι ακαταλαβίστικη ή δύσκολη, η ποίηση; Εσείς, τι λέτε; Εγώ, δεν το νομίζω. Λίγο παράξενη, ίσως. Σαν ετούτη –και την περσινή μας– άνοιξη. Μα αν το καλοσκεφτούμε, σαν κάθε άνοιξη: που γνωρίζουμε τι είναι, κι ωστόσο πάντα κάτι άγνωστο θα φέρει. Γιατί είναι η ποίηση, Άνοιξη: μες στο μυαλό. Και ξυπνά –αντί μπουμπούκια, τιτιβίσματα και ευωδιές– σκέψεις, αισθήματα και εικόνες: λίγο οικεία, και λίγο παράξενα.

 

~

 

Αυτό είναι το κείμενο της 'σκέψης' μου, όπως την ηχογράφησα για το Πρώτο Πρόγραμμα της Ελληνικής Ραδιοφωνίας, κατόπιν προσκλήσεως του Χρήστου Μιχαηλίδη. Μεταδόθηκε στις 10 Μαίου 2021.

Η φωτογραφία είναι δική μου, από την Άνοιξη του 2022.

 

24 κυριακές

Δεκ. 1968: Το φως του απογεύματος χτυπά το τζάμι του έβδομου ορόφου. Η Αρλέτα τραγουδάει «Το πέτρινο χαμόγελό της» στο πικάπ, κι εγώ κουνάω χέρια-πόδια πίσω από τα ξύλινα κάγκελα της κούνιας.

Ιαν. 1974: Τσουλάμε αργά στη Βουλιαγμένης. Νύχτωσε· σκαρφαλώνω και ξαπλώνω στο ‘ράφι’ πίσω από το πίσω κάθισμα του Hillman.

Φεβ. 1980: Δίχως ενδιαφέρον, μα με αναγκαία προσήλωση, κάθομαι να δω τα γκολ στην «Αθλητική Κυριακή»· να ’χω κάτι να πω στα διαλείμματα αύριο.

Μάρ. 1986: Leeds. Παύση μελέτης: έξω από το παράθυρο της φοιτητικής εστίας, στα παρτέρια, δειλά ξεμυτίζει η Άνοιξη. Δυο περιστέρια τσιμπολογούν τον χθεσινό εμετό των μεθυσμένων.

Απρ. 1992: Μπαζάρ στο Hampstead Community Centre: Moby Dick (έκδοση Everyman τού 1930) και A Century of English Essays (1925) – για το μυθώδες ποσόν των 1,45 λιρών.

Μάιος 1997: Εφημερίδες στο πάρκο με τον ήλιο. Γράφω «Τα βήματά μας» για το επόμενο τεύχος τού «αντί». Το βράδυ, Δράκουλας τού Παπαϊωάννου στο «Ρεξ».

Ιούν. 2002: Η Ρώμη, αποπνικτική. Στο αεροπλάνο, Φυγή δίχως τέλος του Ροτ. Σπίτι, καλωσόρισμα στον τηλεφωνητή, από τον R. που μου το χάρισε.

Ιούλ. 2007: Αντιγόνη του Βογιατζή, αριστουργηματική και πάλι, στην Πέτρα. Ξαπλώνω –για τη μέση μου– στους πάγκους πριν απ’ την παράσταση, και ξανά πριν την επιστροφή. 

Αύγ. 2012: Λευκάδα. Γιορτάζουμε την επιστροφή του νερού μετά από μέρες: ντους, μπουγάδα, μαγείρεμα!

Σεπτ. 2013: Εύβοια. Πρωινό κάτω απ' τη συκιά. Γουλφ: δοκίμια και διηγήματα. Όχι μπάνιο: πολύς αέρας. Βόλτα την νύχτα, με κοκα-κόλα, να δούμε τραβηγμένα τα νερά.

Οκτ. 2014: Γιορτή στης Π.. Μου χαρίζει μεγάλο παλιό τετράδιο, με σημειώσεις, ζωγραφιές, φωτογραφίες: αναδρομή στην 5χρονη γνωριμία μας. 

Νοέμ. 2015: Δωδεκάωρος ύπνος, χωρίς ξυπνητήρι επιτέλους, μετά από δύο μέρες με εξάωρα μόνο.  Προετοιμασίες για τα 185α γενέθλια της Ντίκινσον στο «Με τα λόγια (γίνεται)».

Δεκ. 2016: Μπαζάρ των ΠΕΚ στην Θουκυδίδου: Στιχουργική Τέχνη του Σπαταλά. Στο «Ιντεάλ», Η τρελλή χαρά με την υπέροχη Βαλέρια Μπρούνι-Τεντέσκι (κλάμα). 

Ιαν. 2017: Πρωτοχρονιά. Απίθανο να' ναι καλύτερη, μετά από δυο ζόρικες απανωτές χρονιές.

Φεβ. 2018: Καρναβάλι, Ξάνθη. Ήλιος με δόντια. Ποτάμι οι καρναβαλιστές με τους συλλόγους τους. Πάνω από 2000 φωτογραφίες: πρώτη φορά, τόσο πολλά πρόσωπα, κι από τόσο κοντά. 

Μάρ. 2019: Στο Εθνικό για τα Κρατικά: τιμητική διάκριση στο «ΦΡΜΚ», πριν ακόμα κλείσει τα 6 του χρόνια! Το γιορτάζουμε στο «Γιάντες». Μαρτάκια με ματόχαντρα.

Απρ. 2020: Πάσχα κατ' οίκον. Διαβάζω τα περί Ανάστασης. Στον Λουκά, ο Ιησούς πεινάει. Στον Ιωάννη, η Μαγδαληνή: “Έχασα τον Κύριό μου – μήπως τον έχεις εσύ;”

Μάιος 2020: Βγήκα, με “2”, για εφημερίδες. Πέταξα και ταχτοποίησα χαρτιά από δυο στοίβες πλάι στο γραφείο. Καθαρόγραψα κάποια ποιήματα. 

Ιούν. 2020: Θερινό Ηλιοστάσιο: λίγοι φίλοι στου “Ηλία”. Διάβασα την “Γαζέλλα”, τον “Μονόκερω” και τον “Κύκνο” του Ρίλκε· ξεκίνησα την “Σούτρα των Βουνών και των Νερών” του Ντόγκεν.

Ιούλ. 2020: Πέρασε ο Λ., σκοτωμένος μετά από επίσκεψη στο “Σωτηρία” όπου πεθαίνει η αγαπημένη φίλη του. Μου διάβασε Ιουλιανό, του έφτιαξα Ασσάμ.

Αύγ. 2020: Το παράξενο πουλί που ακούμε μέρες τώρα στο νησί, είναι μηχανικό: κρώζει σαν τέσσερα αρπακτικά, να σκιάζονται τα περιστέρια. Μετά το κολύμπι, στην άμμο, συνεχίζω τον Ντάνιελ Ντερόντα. Γιουβέτσι θαλασσινών. Αρχή μικρής, ευεργετικής χαλάρωσης. 

Σεπτ. 2020: Στάρι, βασιλικός, και playlist με Chopin στο μάρμαρο.

Οκτ. 2020: Πρωινό στον ήλιο. Το Κάστρο της Καρύταινας, η Ανδρίτσαινα, η ανάβαση στις Βάσσες. Διάσπαρτα μέλη και ξερολιθιές, κρινάκια και κυκλάμινα. Μαζεύονται σύννεφα. Επιστροφή. 

Νοέμ. 2020: Λιακάδα στον Δήμο Κοίλης. Χαρακιές και αρχαία θεμέλια στο βράχο. Ατρόμητη μια καρακάξα πλησιάζει. Ένα αγόρι έχει αφήσει το ποδήλατο στο χώμα· παίζει γκάιντα. Ταϋλανδέζικο απ' το Κουκάκι. Merry Christmas Mr. Lawrence.

[Παραγγελία τού, και δημοσιευμένο στο "Κ" της "Καθημερινής της Κυριακής", Μ. Παρασκευή, 20 Απριλίου 2021. Φωτ.: Π.Ι., Πάρος, Αύγ. 2021.]

11 βιβλία για τις γιορτές 2020

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ΔΟΚΙΜΙΟ

 

~ Ρενάτα Λαβανίνι, Γύρω στον Καβάφη, ΜΙΕΤ, 253 σελ.

 

Της οφείλουμε χάριτες και ίσως να την γνωρίζουμε κυρίως για το σπουδαίο έργο της έκδοσης των Ατελών ποιημάτων του Κ.Π. Καβάφη. Αλλά, φυσικά, η Ρ.Λ. είναι μια συνεπής μελετήτρια του καβαφικού έργου, και στον παρόντα τόμο διαβάζουμε 15 άρθρα και μελέτες της τής περιόδου 1974-2008, που “προέκυψαν από παρατηρήσεις και σκέψεις”, όπως σημειώνει η ίδια, “για τις οποίες έδινε αφορμή η καθημερινή εξοικείωσή μου με το έργο του ποιητή”: κείμενα για συγκεκριμένα ποιήματα, για την σχέση του Καβάφη με άλλους ποιητές (τον Βέλγο σύγχρονό του Ζωρζ Ροντενμπάκ, τον Γάλλο Τεοντόρ ντε Μπανβίλ, ή τον Κωνσταντινουπολίτη Αθανάσιο Χριστόπουλο), για την πρόσληψη του καβαφικού έργου από τους κατοπινούς (τον Σεφέρη ή τον Καταλανό μεταφραστή του, Αλέξη Εουδάλδ Σολά). 

 

 

~ Παντελής Μπουκάλας, Κόκκιν' αχείλι εφίλησα – Το ταξίδι του φιλιού και ο έρωτας σαν υπερβολή, Άγρα, 843 σελ.

 

Ο τρίτος –αισίως– τόμος της μνημειώδους μελέτης τού Π.Μ., μετά την πρισματική εξέταση του γλωσσικού σφρίγους του δημοτικού τραγουδιού, και την εστίαση στον πόθο και τον φόνο στην θεματολογία του –στους δύο πρώτους τόμους–, μάς κερνά 543 ολωσδιόλου συναρπαστικές σελίδες (χώρια οι πλούσιες σημειώσεις και η ογκώδης βιβλιογραφία) για διάφορες εκδοχές τού έρωτα: το εμβληματικό του κόκκινο χρώμα· την θέση του εντός της Φύσης· τον θρίαμβό του ως ανατροπέα· τις 'ανόσιες' εκδοχές του· την σχέση του, τέλος, με το μαύρο της μελαγχολίας. Γι' άλλη μια φορά, αυτό το ευφρόσυνα ξέφρενο ταξίδι στην ποίηση του δημοτικού τραγουδιού, διανύει –χάρη στον μοναδικό συνδυασμό λόγιας εμβρίθειας και ποιητικής μαεστρίας τού Π.Μ.–, παρασύροντάς μας, το διάστημα από τον Σοφοκλή ώς τον Ρίλκε, και από τον Ησαύ ώς τα ρεμπέτικα.

 

 

~ Σταύρος Ζουμπουλάκης (επιμ.), Τ.Κ. Παπατσώνης – το κριτικό και δοκιμιακό έργο του, Λόγος / Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος, 102 σελ.

 

Ενώ σκανδαλωδώς εκκρεμεί η έκδοση τουλάχιστον ενός ακόμα τόμου με ποιήματα αυτού του μεγάλου και πρωτοπόρου ποιητή μας, καθώς και η επανέκδοση (και συμπλήρωση με επιπλέον τόμους) του δοκιμιακού του έργου, το ενδιαφέρον μελετητών και αναγνωστικού κοινού για όλες τις συγγραφικές του δραστηριότητες, ευτυχώς, ολοένα φουντώνει. Η παρούσα, εξαιρετικά ενδιαφέρουσα, έκδοση συγκεντρώνει κείμενα με τα οποία οι τέσσερις συγγραφείς τους συμμετείχαν στην ομότιτλή εκδήλωση της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος το 2018. Ο Γιάννης Δημητρακάκης εξετάζει την θέση της γαλλικής ποίησης στα δοκίμια τού Τ.Π..· ο Βασίλης Μακρυδήμας την αντιμετώπισή του του καβαφικού έργου· ο Βασίλης Βασιλειάδης την ιδιοπροσωπία του ως κριτικού· και ο Βασίλης Λέτσιος την σχέση του με το έργο του Έντγκαρ Άλλαν Πόε.

 

 

~ Δημήτριος Καπετανάκης, Έργα – Τόμος Πρώτος: Τα Δημοσιευμένα (1933-1944), Βιβλία Α' και Β', εισαγ. - φιλ. επιμ.: Εμμανουέλα Κάντζια, ΜΙΕΤ, 469 + 383 σελ.

 

Σε τι να πρωτοσταθεί κανείς, σχετικά με τον 'διάττοντα αστέρα' Δ.Κ. (Σμύρνη, 1912 – Λονδίνο, 1944); Στον βίο, στην πολυμάθεια, στο εύρος της συγγραφικής εργασίας του – από ποιήματα μέχρι θέατρο· μελέτες και δοκίμια, λογοτεχνικά και φιλοσοφικά· μέχρι κριτική για όλων των ειδών τα λογοτεχνικά αλλά και εικαστικά έργα (και όλα αυτά στα ελληνικά και τα αγγλικά)· μεταφράσεις από τα γερμανικά προς τα ελληνικά και από τα ελληνικά προς τα αγγλικά; Πτυχιούχος Πολιτικών και Οικονομικών Επιστημών της Νομικής Αθηνών και διδάκτωρ Φιλοσοφίας (το 1936, με άριστα) της Χαϊδελβέργης, μέλος του Κύκλου του Συκουτρή, μετοικώντας στην Αγγλία το 1939, γίνεται αμέσως ενεργό μέλος κύκλων σημαντικών διανοουμένων και καλλιτεχνών. Βυθιζόμαστε ευγνώμονες στην ανάγνωση – και αναμένουμε με ανυπομονησία και τον Δεύτερο Τόμο, πάλι χάρη στην αφοσίωση τής Ε.Κ..

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

 

~ Βέρνερ Χέρτσογκ, Οδοιπορία στον πάγο / Μόναχο-Παρίσι, 23 Νοεμβρίου-14 Δεκεμβρίου 1974, μτφρ.: Γιάννης Καλλιφατίδης, alloglotta, 173 σελ.

 

Στα τέλη Νοεμβρίου τού 1974 μού τηλεφώνησε ένας φίλος από το Παρίσι και μου είπε ότι η Λόττε Άισνερ είναι βαριά άρρωστη και ότι μάλλον θα πεθάνει. [] Φόρεσα ένα μπουφάν, πήρα μια πυξίδα κι έριξα σ' ένα σακίδιο τα απαραίτητα.  [] Ακολούθησα την πιο ευθύγραμμη διαδρομή για το Παρίσι, με την ακλόνητη πίστη ότι θα έμενε ζωντανή, αν κάλυπτα την απόσταση με τα πόδια. Έτσι ανοίγει το “Εισαγωγικό σημείωμα” του συγγραφέα, κινηματογραφιστή Β.Χ.. Στο Ντομρεμύ επισκέφτηκα το σπίτι της Ζαν ντ' Αρκ. [] Έχει υπογράψει με το όνομα “Jehanne”, αν και πιθανώς κάποιος άλλος οδηγούσε το χέρι της. Ημερολόγιο, οδοιπορικό, μαζί και τεκμήριο αγάπης και θαυμασμού, που κλείνει με την μαγική φράση: “Ανοίξτε το παράθυρο”, είπα, “εδώ και μερικές μέρες μπορώ και πετάω”.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ΠΟΙΗΣΗ

 

 

~ Στέφανος Κακλαμάνης, Η κρητική ποίηση στα χρόνια της Αναγέννησης (14ος-17ος αι.): Εισαγωγή (τ. 1) και Ανθολογία (τ. 2 και 3), ΜΙΕΤ, 288 + 645 + 758 σελ.

 

Υγιέ, το φως τσ' ημέρας μου κ' ήλιε των αμματιώ μου. Πόσο καλά γνωρίζουμε τον πλούτο αλλά και την σημασία της Αναγεννησιακής ελληνικής ποίησης, όπως γράφτηκε στην Κρήτη από τον 14ο έως τον 17ο αιώνα; Ο Σ.Κ. αναλαμβάνει όχι μόνο να μας ξεναγήσει στην εποχή, το πολιτισμικό περιβάλλον, και τους ποιητικούς καρπούς της, με την γλαφυρότατη Εισαγωγή του κι έναν κατατοπιστικότατο χρονολογικό πίνακα 32 σελίδων, αλλά μας προσφέρει και μιαν εκτενή, δίτομη Ανθολογία όπου παρουσιάζονται 68 έργα 46 ποιητών, πλαισιωμένα από βιογραφικά σχεδιάσματα των ποιητών και ειδικότερα, ανά έργο, εισαγωγικά σημειώματα. Η πολύτιμη αυτή έκδοση –χαρακτηριστική τής αξίας του ΜΙΕΤ– συνοδεύεται όχι μόνον, φυσικά, από γλωσσάριο και ευρετήριο, αλλά και από εικονογραφική τεκμηρίωση. Ω κόσμε πλάνε κι άδικε και ψεύτη, / γης ανθρωπογελούσα, ματωμένη. 

 

 

~ Σάκης Σερέφας, 164 – (ποιήματα 1983-2013), Νεφέλη, 289 σελ.

 

Σαν τα βόδια που αργόσυρτα μες στο σκοτάδι αποκλίνουν / και με αθέατο σχηματισμό / περνούν σκυφτά στην άλλη μέρα,/ το ποίημα πάντα προηγείται. Η συγκέντρωση της μέχρι σήμερα ποιητικής συγκομιδής τού Σ.Σ. λειτουργεί και ως υπενθύμιση της σπουδαιότητάς του, όχι μόνον ως εκπροσώπου γενιάς τού 1980, αλλά και στην σύγχρονή μας ποίηση συνολικά. Διαβάτη που γελάς γοερά στο κινητό / Οδηγέ όταν κορνάρεις στο φανάρι / Στοχάσου: ίσως να ’σαι δόλωμα πλανερό /
Για ένα παιδί που σκύβει πεινασμένο / Έναν μεζέ αυτού του κόσμου να πάρει.Ύφος απαραγνώριστο, χιούμορ συχνά μαύρο, γλώσσα δαιμονίως ευρηματική, ευρεία θεματική, πάντα όμως καλά αγκυρωμένη στην (περιφρονημένη) 'καθημερινότητα' (που περιέχει, φυσικά, τα πάντα). Κανένας δεύρο Λάζαρος – μονάχα η Στιγμή. 

 

 

~ Κορίνα Καλούδη, Και βέβαια τούς φοβάμαι, Περισπωμένη, 39 σελ.

 

Είμαστε η τροφή τού φόβου / Μες στο σκοτάδι / στοιβαγμένοι κι άγριοι. Πρώτο βιβλίο, με μετρημένη φωνή, με σωστά και σεμνά μουσικά ζυγίσματα. Ούτε τρελοί ούτε γενναίοι / αυτοί που ζήτησαν / να βγουν από τον κύκλο // Διψάνε μόνο / κι άκουσαν τον ποταμό. Ποιήματα προς ανιόντες και κατιόντες, και προς εαυτήν. Μετά είδε το χαμόγελο / Το ίδιο ψηλό / Και την αγάπη / Πιο πυκνή η αγάπη. Σύντομα ποιήματα που –όταν αποφεύγεται η (ω πόσο ολισθηρή) γνωμική ροπή– βρίσκουν ήσυχα στόχο. Μια δυνατή ριπή τού αέρα / σήκωσε τις κουρτίνες και είδα / Όχι όλα / μα αρκετά ήταν εκεί // Χωρίς αμφιβολία / αυτά που είδα.

 

 

~ Ειρήνη Βακαλοπούλου, Τα εύφορα μέλη, Εκάτη, 24 σελ.

 

Ο σταυρός στον ουρανό / ένας τάφος στερεωμένος // μα το υδρόφυλλο σύννεφο / χειρονομίες φτιάχνει / που κόβουν στη μέση το γιορτινό τής μέρας. Τέταρτη ποιητική συλλογή, με 18 ποιήματα. Είναι η θάλασσα / η παραμόρφωση του ίσκιου / και το φωνήεν το κρατά ο βράχος. Διακριτό ύφος· λυρισμός που τανύεται ώς την μεταφυσική και τον στοχασμό· δυνατοί, αξιομνημόνευτοι στίχοι σχεδόν σε κάθε σελίδα – δεν είναι λίγο. Σκόνη τρυφερή και πολύτιμη / σε ποιο σπίτι μετέφερες το σώμα σου; Όταν μάλιστα επιτυγχάνεται το άνοιγμα του ερμητισμού σε γοητευτική αινιγματικότητα, έχουμε κάθε λόγο να σταθούμε. Έγινε χρυσάφι / το θάρρος και η πίστη / ένα φυτό γρήγορο καταρριχάται / πλούσιο / κι αποσιωπά τον θόρυβο του κόσμου.

 

 

~ Ιάκωβος Καμπανέλλης, Άκουσε τη φωνή μου κι έλα – τραγούδια και ποιήματα, φροντίδα: Θ. Φωσκαρίνης και Κ.Ι. Καμπανέλλη, Κέδρος, σελ. 317

 

Κράτα το στόμα σου κλειστό, / κράτα για σένα το σωστό / κι άσε με μένα τον κουτό / καταπώς θέλω να γλεντώ, / το χάλι μου. “Το Παραμύθι χωρίς Όνομα” σε μουσική τού Μάνου Χατζιδάκι· “Μαουτχάουζεν” σε μουσική Μίκη Θεοδωράκη· “Το Μεγάλο μας Τσίρκο” σε μουσική Σταύρου Ξαρχάκου· αυτοί οι τρεις πολυτραγουδισμένοι κύκλοι τραγουδιών του σημαντικού (θεατρικού, κυρίως) συγγραφέα Ι.Κ. θα αρκούσαν πιθανώς για να δικαιολογήσουν μιαν αυτόνομη έκδοση του στιχυργικού του έργου. Που όμως εδώ συμπληρώνεται και από τους υπόλοιπους στίχους τραγουδιών που κατά καιρούς έγραψε, και από ποιήματά του. Ρίχνω την καρδιά μου στο πηγάδι / να γενεί νερό να ξεδιψάσεις. / Σπέρνω την καρδιά μου στο λιβάδι / να γενεί ψωμάκι να χορτάσεις.

 

 

~ Ρέυμοντ Κάρβερ, Εκεί που είχαν ζήσει, ανθολ.-μτφρ.-επίμ.: Άκης Παπαντώνης, Κίχλη, σελ. 215

 

Σήμερα η καρδιά μου, σαν την εξώπορτα, / μένει ανοιχτή για πρώτη φορά εδώ και μήνες. Πενήντα επτά ποιήματα διάλεξε ο πεζογράφος και μεταφραστής Άκης Παπαντώνης από το συνολικό ποιητικό έργο τού –γνωστότερου ως διηγηματογράφου– Ρ.Κ.. Έτσι μιλάω στον εαυτό μου. / Προφέροντας τα ονόματα των πραγμάτων. Πότε διαβάζονται σαν δικά του διηγήματα-σε-στίχους· πότε, με την σύνταξη των εικόνων τους, θυμίζουν την κλασσική κινεζική ή ιαπωνική ποίηση· πότε απηχούν τον Τσέχοφ, όχι μόνο των διηγημάτων αλλά και των θεατρικών έργων: Δάκρυα κυλούσαν / όταν ένα άλογο ξεπρόβαλε μέσα απ' την ομίχλη / στην μπροστινή αυλή. Ύστερα κι άλλο, / κι άλλο. Εκείνη βγήκε έξω κι είπε / “Από πού ήρθατε, γλυκά μου άλογα;” 

"αναπεπταμένη" @ φλπ / 17η δεβθ

Στο Φεστιβάλ Λογοτεχνικής Περφόρμανς που επιμελήθηκε η Παυλίνα Μάρβιν στα πλαίσια της -διαδικτυακής, ελέω πανδημικού εγκλεισμού- 17ης Διεθνούς Εκθέσεως Βιβλίου Θεσσαλονίκης (19-29 Νοεμβρίου 2020), συμμετείχα με την βίντεο-περφόρμανς "Αναπεπταμένη", πάνω σε ένα ποίημα από το τέταρτο ποιητικό βιβλίο μου, Ρινόκερως (εκδ. Καστανιώτη, 2020):

 

 

«Αναπεπταμένη. Ένα ερώτημα προς τη Βιρτζίνια Γουλφ» του Παναγιώτη Ιωαννίδη 

Η Βιρτζίνια Γουλφ ξεκίνησε, μια ανοιξιάτικη μέρα του 1941, να συναντήσει τον ποταμό Ουζ. Τι συνέβη εκεί. 

ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ: 

~ Παναγιώτης Ιωαννίδης: κείμενο από το βιβλίο «Ρινόκερως» (Εκδ. Καστανιώτη 2020), performance/ήχος/εικόνες/βίντεο
~ Γιάννης Ισιδώρου, Γιάννης Σαρηγιαννίδης, Neda Monk: αρχικό βίντεο και φωτογραφία. 

ΟΡΓΑΝΩΣΗ: ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

Η επαναστατικότητα της τέχνης

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Η συνεπής, διαρκής επαναστατικότητα της τέχνης

Ό,τι απλώς εξεγείρεται, δεν ανασυστήνει· δεν ανασυντάσσει τον ορατό και αόρατο, τον ρητό και σιωπηρό, κόσμο· είναι μόνον χειρονομία εναντίον του. Δεν είναι τέχνη· είναι απλώς αυτοέκφραση. Η ποίηση που απλώς εξεγείρεται, είναι ατελής. Η ολοκληρωμένη τέχνη είναι διαρκώς επαναστατική στην ουσία της· ενίοτε και στην μορφή της. Δεν αρκείται στην εκπυρσοκρότηση, δεν συγκρούεται απλώς, δεν καταρρίπτει μόνο: εγκαθιδρύει χώρο απεριόριστης πνευματικής ελευθερίας, οικοδομώντας ταυτοχρόνως εντός του, βάσει των δικών της ιδεών για την πραγμάτωση της ελευθερίας αυτής (που δεν αποκλείεται να μοιάζουν με παλαιότερες, ή να χρησιμοποιούν στοιχεία τους). Δηλαδή επαναστατεί. Αυτή η διεκδίκηση, η διάνοιξη, και η πραγμάτωση μιας δίχως φραγμούς ελευθερίας είναι η αενάως επαναστατική φύση της τέχνης. Και, ενίοτε, η τέχνη επαναστατεί και μορφικά: απορρίπτοντας παλαιούς τρόπους και επιβάλλοντας νέους (που μπορεί να τους εμπνέεται από ξεχασμένες ή ξένες πηγές).

Η επαναστατικότητα, λοιπόν, της εντελούς τέχνης συνίσταται στην –κατά τα φαινόμενα– παράδοξη σύζευξη της λεπτολόγου και στοχαστικής δημιουργίας (εν αντιθέσει προς την εκρηκτική, παρορμητική, εξεγερτική αυτο-έκφραση) με την διατράνωση ενός ατέρμονου πεδίου ελευθερίας: πεδίου που η τέχνη ταυτοχρόνως απαιτεί, διεκδικεί, διανοίγει, και περιφρουρεί. Η τέχνη, δηλαδή, δεν είναι μόνον κίνηση εναντίωσης και κατάρριψης (εξέγερση) – είναι επίσης, και πρωτίστως, απόφαση και περάτωση νέου κτισίματος. Εκεί έγκειται η επαναστικότητά της.

Η σε διάφορες περιόδους και συνθήκες (π.χ. υπό ολοκληρωτικά καθεστώτα ή χάριν θεωρητικών υποθέσεων και διεκδικήσεων) απαίτηση να συνταχθεί ή να αντιταχθεί (εξεγειρόμενη) η τέχνη με πεδία εκτός του δικού της –που ασφαλώς καθορίζει αλλά και επηρεάζεται από άλλα χωρίς να συμπίπτει με αυτά· αίφνης: το πολιτικό–, δηλώνει είτε αδιαφορία και άγνοια για την ίδια την τέχνη, είτε δολιότητα: όταν ζητά από την τέχνη να εκτραπεί από το πεδίο της, ακυρώνοντας, ταυτοχρόνως, την αυτονομία και την αυταξία των άλλων. Π.χ., η πολιτικώς 'στρατευμένη' τέχνη, και ακροβατεί ως τέχνη (γιατί, στρατευόμενη, έχει απεμπολήσει την καταστατική ελευθερία της), και αφοπλίζει την πολιτική, καθώς την υποδύεται. (Κατά μοιραία ειρωνεία δε, η πολιτική –των εξεγέρσεων συμπεριλαμβανομένων– δεν χρειάζεται την τέχνη: μια χαρά τα καταφέρνει και χωρίς αυτήν.)

Την διαρκή επανάσταση της αληθoύς τέχνης, συνοδεύουν και άλλες συναφείς δημιουργικές (και όχι καταστρεπτικές) πράξεις: π.χ., η ανασύνταξη του καλλιτεχνικού κανόνα· και η αποτίμηση των σύγχρονων έργων όχι από την καθεστηκυία κριτική αλλά από την σύγχρονή τους, που τα (παρ)ακολουθεί.

Ωστόσο, δεν θεωρώ ότι υφίσταται ρήξη με την –ποιητική, αισθητική– παράδοση, ούτε στην προσωπική μου εργασία, ούτε στην σύγχρονη ελληνική ποίηση που εκτιμώ. Η παράδοσή μας περιέχει ακριβά, βαθιά κοιτάσματα από τα οποία αντλούμε: δεν ισούται με μια σκυταλοδρομία από 'γενιά' σε 'γενιά' – γιατί, όντως, λιγοστή συνάφεια με τις πλησιέστερες προηγούμενες 'γενιές' παρατηρώ. Η γενεαλογία της αξιόλογης σύγχρονης ελληνικής ποίησης είναι οπωσδήποτε συνθετότερη: περιλαμβάνει παλαιότερες Ελληνίδες ποιήτριες και ποιητές, αλλά και ξένες/ους ομοτέχνους διαφόρων περιόδων. Αυτή δε η επαναξιολόγηση του νεοελληνικού ποιητικού κανόνα και οι εκλεκτικές συγγένειες με ξένες ποιητικές φωνές, αντικατοπτρίζονται όχι μόνο στο εκάστοτε ποιητικό έργο, αλλά και στην πολιτεία σύγχρονων ποιητικών δράσεων – π.χ. του περιοδικού “ΦΡΜΚ” και των εκδηλώσεων “Με τα λόγια (γίνεται)”, για να μείνω σε δύο που γνωρίζω εκ των έσω.

~

Το κείμενο που έγραψα κατόπιν προσκλήσεως του καθηγητή Βασίλη Λαμπρόπουλου για την ιστοσελίδα του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν (ΗΠΑ) περί ποίησης και εξέγερσης "Εξέγερση / Revolt".

Η φωτ. είναι δική μου, από την σειρά "Νέα Οικονομία", Αθήνα, Μάιος 2012 .

louise glück _ το άδειο γυαλί

 

Λουίζ Γκλυκ (γεν. 1943, Νομπέλ Λογοτεχνίας 2020)

ΤΟ ΑΔΕΙΟ ΓΥΑΛΙ

Πολλά ζήτησα· πολλά έλαβα.

Πολλά ζήτησα· λίγα έλαβα, δεν έλαβα

σχεδόν τίποτα.

Και ανάμεσα; Κάτι ομπρέλλες ανοιγμένες μες στο σπίτι.

Ένα ζευγάρι παπούτσια στο τραπέζι της κουζίνας κατά λάθος.

Ω λάθος, λάθος – η φύση μου ήταν. Ήμουν

σκληρόκαρδη, απόμακρη. Ήμουν

εγωίστρια, άκαμπτη μέχρις τυραννίας.

Αλλά υπήρξα πάντα εκείνος ο άνθρωπος, ακόμα και στην πιο μικρή μου παιδική ηλικία.

Μικροκαμωμένη, με μαλλιά σκούρα, τ' άλλα παιδιά με τρέμαν.

Ποτέ δεν άλλαξα. Μες στο γυαλί, η αφηρημένη

παλίρροια της τύχης γύριζε

από πλημμυρίδα σε άμπωτη μες σε μια νύχτα.

Να 'ταν η θάλασσα; Αποκρινόμενη, ίσως,

σε ουράνια δύναμη; Για ασφάλεια,

προσευχόμουν. Προσπάθησα να γίνω καλύτερος άνθρωπος.

Σύντομα μού φάνηκε πως ό,τι άρχισε ως τρόμος

και ωρίμασε σε ηθικό ναρκισσισμό

θα μπορούσε ωστόσο να 'χει γίνει

πραγματική ανθρώπινη ανάπτυξη. Ίσως

αυτό να εννοούσαν οι φίλοι μου, παίρνοντάς μου το χέρι,

λέγοντάς μου πως καταλαβαίνουν

την κακοποίηση, τα απίστευτα σκατά που αποδεχόμουν,

υπονοώντας (κάποια φορά έτσι νόμισα) πως ήμουν λίγο άρρωστη

τόσα πολλά να δίνω, για τόσα λίγα.

Ενώ εννοούσαν πως ήμουν καλή (σφίγγοντάς μου με ένταση το χέρι) –

καλή, και φίλη και άνθρωπος, όχι πλάσμα για λύπηση.

Δεν ήμουν αξιοθρήνητη! Ήμουν γραμμένη με μεγάλα γράμματα,

σαν αγία ή βασίλισσα.

Όπως και να 'χει, τροφή για εικασίες ενδιαφέρουσες, όλα αυτά.

Και συνειδητοποιώ ότι το κρίσιμο είναι να πιστεύεις

στον κόπο, να πιστεύεις ότι κάτι καλό θα βγει αν απλώς προσπαθήσεις,

ένα καλό εντελώς ασπίλωτο από την διεφθαρμένη αφετηριακή παρόρμηση

να πείσεις ή να γοητεύσεις –

Δίχως αυτό, τι είμαστε;

Μια περιδίνηση στο μαύρο σύμπαν,

μόνοι, φοβισμένοι, αδύναμοι να επηρεάσουμε την μοίρα –

Τι έχουμε, αλήθεια;

Θλιβερά τεχνάσματα με σκάλες και παπούτσια,

κόλπα με αλάτι, δοκιμές επαναλαμβανόμενες, με ανάμεικτα κίνητρα,

να φτιάξουμε χαρακτήρα.

Τι έχουμε για να εξευμενίσουμε τις ισχυρές δυνάμεις;

Και νομίζω εντέλει αυτή ήταν η ερώτηση

που κατέστρεψε τον Αγαμέμνονα, εκεί στην ακτή,

με τα πλοία των Ελλήνων έτοιμα, την θάλασσα

αόρατη πέρα από το γαλήνιο αγκυροβόλι, το μέλλον

θανατηφόρο, ασταθές: ανόητος ήταν, που σκεφτόταν

ότι γινόταν να το ορίσεις. Έπρεπε να είχε πει

Δεν έχω τίποτα, είμαι στο έλεός σου.

– από τις Επτά Εποχές (The Ecco Press, 2001) / https://www.poetryfoundation.org/poems/49618/the-empty-glass

μτφρ.: Παναγιώτης Ιωαννίδης


*

To ποίημα αυτό άρεσε στον Ηλία Κανέλλη, ο οποίος και μου το επεσήμανε.

7 βιβλία για το καλοκαίρι 2020

ΠΟΙΗΣΗ

 

~ Χάρης Γαρουνιάτης, Ροσινιόλ, εκδ. Αντίποδες, 2019, σελ. 55

“Συχνά σε ονειρεύτηκα [] να ανεβαίνεις πιο ψηλά απ' τη θέλησή μου [] για να μου ανοίξεις την πόρτα προς τον κήπο όπου τρέμω να βρεθώ”. Το εύρος της θεματολογίας του πρώτου, λίαν ευπρόσδεκτου βιβλίου του Χ.Γ. είναι μόνο μία από τις αρετές του: γιατί δεν γίνεται με όρους επίδειξης γνώσεων, και γιατί αποτελεί το έδαφος ανάπτυξης των άλλων δύο. Ευπρόσδεκτη και σπάνια, και η δεύτερη: η απουσία γλιστερού λυρισμού. “Ανάμεσά μας η ασθένεια σαν μια εκκεντρική // μορφή υγείας, όπως ανάμεσα σε δυο τραγούδια / μια διαφήμιση”. Μα τρίτη και σημαντικότερη: η παρουσία μιας ήδη ευδιάκριτης ποιητικής σκέψης, όπου πουλιά και συναφείς έννοιες (η φωνή στις διάφορες εκφάνσεις της, ο αέρας κι ο ουρανός, ...) κυριαρχούν: “Ζούμε σαν τραγούδια στον αέρα των διαμερισμάτων”. – Π.Ι.

 

~ Φοίβη Γιαννίση, Χίμαιρα, εκδ. Καστανιώτη, 2019, σελ. 185

“Ας έρθει να με βρει το απρόσμενο. Ένας άνεμος. / Κανείς δεν θα μπορέσει να πει με λέξεις / από πού πέρασε. / Μονάχα το μυρίζει.” Ποιήματα πότε λάμποντα και πότε στοχαστικά· τεκμήρια ανθρωπολογικής έρευνας της ίδιας της Φ.Γ. πλάι σε Βλάχους βοσκούς της Θεσσαλίας· λήμματα από την ευρεία αναδίφηση αρχείων και γραμματείας (αρχαίας και νέας, ελληνικής και ξένης): για την λέξη “χίμαιρα” (που σημαίνει και αίγα, κατσίκα), αλλά και για την νομαδικότητα, την ζωή των βοσκών, την διαπάλη μεταξύ θηλυκού και αρσενικού, ανθρώπου και ζώου· καταστρώνουν μια ποιητική μελέτη τανυσμένη ανάμεσα στους “Νόμους” (τους φυσικούς όρους) και την “Νομή” (τα πράγματα και το νόημα της ζωής με τα ζώα). “Τα λόγια είναι κλαδιά. / Ο τόπος αστράφτει μέσα στο χρόνο.” – Π.Ι.

 

~ Λένια Ζαφειροπούλου, Αίθουσα των χαμένων βημάτων – 26 ασκεπείς λυγμοί, εκδ. Πόλις, 2019, σελ. 50

“Πάνω από το κεφάλι μου περνά / η αστάθεια του καιρού”. Στο σημαντικό αυτό, τρίτο βιβλίο της, η Λ.Ζ., έχοντας διαβεί μέσα από την πολυτροπία (τον σκεδασμό, σχεδόν) του δεύτερου, εδραιώνει, διευρύνοντας και πλουτίζοντάς τες κατά τρόπο ζηλευτό, τις δυο αρετές που καθιστούσαν την πρώτη –βραβευμένη– εμφάνισή της ήδη αξιοπρόσεκτη: εικόνες, αφήγηση και ρητορική, έχοντας προ πολλού κατακτήσει την πύκνωση, ξεδιπλώνονται πλέον εντυπωσιακά, σχεδόν ξεδιάντροπα – τιθασευμένες όμως από έναν σπάνιας μαεστρίας έλεγχο όλων των ηχητικών ποιοτήτων του λόγου (ρυθμός και φθόγγοι). “΄Υστερα το παράθυρο θα ξεχαστεί ανοιχτό και θα φυσήξει ο τυχαίος αέρας”. Η μαρτυρική μορφή του Μαντελστάμ δίνει σκυτάλη θανάτου (και ανάστασης) σε τρεις άλλους Ποιητές διαδοχικά: στον Ορφέα, στον Λάζαρο, εντέλει στον Ιησού. “Πώς θα βουτήξεις κάθετα στην ανοιχτή πληγή του χρόνου;” – Π.Ι.

 

~ Στρατής Πασχάλης (επιλογή-επιμέλεια), Του έρωτα και της αγάπης, εκδ. Μεταίχμιο, 2019, σελ. 158

“Σαν όχλος σε πολιορκεί / σε πλησιάζει / Ο Έρωτας”. “Ποιήματα από τη Σαπφώ μέχρι τον Ρεμπώ”, ριμάρει τρυφερά παιγνιωδώς ο υπότιτλος αυτής της ανθολογίας του ποιητή και μεταφραστή Στρατή Πασχάλη (μόνο δύο μεταφράσεις είναι άλλων, επίσης εξαιρετικών ποιητών-μεταφραστών: του Παλαμά και του Καρυωτάκη). “Κοντά σου δεν αχούν άγρια οι ανέμοι”, “Η καινούρια μέρα άναβε μέσα μου προτού ξημερώσει”. Πραγματικά διαλεγμένα ένα-ένα, εξήντα δύο ποιήματα και αποσπάσματα από το έργο 39 ποιητών, Ελλήνων και ξένων, συν κάποια Δημοτικά, συνθέτουν αυτήν την δέσμη της οποίας ο καλλιτεχνικός σχεδιασμός (Βάσω Αβραμοπούλου / A4 Art Design) πρέπει επίσης να επαινεθεί. “Και το παράξενο / φως του έρωτός μου”, “Από τα μάτια πιάνεται, στα χείλια κατεβαίνει, / κι από τα χείλια στην καρδιά ριζώνει και δεν βγαίνει”. – Π.Ι.

ΔΟΚΙΜΙΟ

~ M. Klein, D.W. Winnicott, F. Fromm-Reichmann, C.R. Long, G.J. Gargiulo, J.R. Averill, Η μοναξιά – ως πάθηση και ως ικανότητα, μετάφραση: Ροζαλί Σινοπούλου, Αλεξάνδρεια, 167 σελ.

Η μοναξιά, η μοναχικότητα – και ποιαν/ον δεν ενδιαφέρει το θέμα;! Ο τόμος αυτός –πρώτος στην σειρά “Σφίγγα” των εκδόσεων “Αλεξάνδρεια”– την διερευνά, με την βοήθεια δοκιμίων από λαμπρές πέννες, ως ψυχικό, πνευματικό, και κοινωνικό φαινόμενο. Ο Βρετανός ψυχαναλυτής Ντ.Γ. Γουίννικοττ (του οποίου η σημασία ολοένα αναγνωρίζεται περισσότερο, και δικαίως) την θεωρεί “ένα από τα πιο σημαντικά σημάδια ωριμότητας στην συναισθηματική ανάπτυξη”. Οι Λονγκ και Άβεριλ εκτιμούν πως “από μια ευρεία, κοινωνική προοπτική [], τα οφέλη της μοναχικότητας συχνά υπερκεράζουν τις ζημίες της”. Και αυτή η θαυμάσια συναγωγή κειμένων κλείνει με την φράση του Τζ.Τζ. Γκαρτζιούλο: “Η απόλυτη μοναχικότητα των απεριόριστων δυνατοτήτων [] είναι ένα δώρο της φύσης που αργήσαμε να αναγνωρίσουμε”. – Π.Ι.

 

~ Σούνμιο Μάζουνο, Ζεν – ή η τέχνη της απλής ζωής, μετάφραση: Σώτη Τριανταφύλλου, σκίτσα: Harriet Lee-Merrion, Πατάκη, 223 σελ.

Θυμίζει εγχειρίδιο αυτοβελτίωσης (και είναι και αυτό) – μα οι (μία ανά δισέλιδο) “100 πρακτικές συμβουλές για μια ήρεμη και χαρούμενη ζωή” προέρχονται από τον αρχιερέα του ναού Κένκο-Τζι στην Ιαπωνία, που είναι συγχρόνως και ξακουστός αρχιτέκτων κήπων: μία από τις τέχνες που έχουν επηρεαστεί δραστικά από τον Βουδισμό Ζεν. Χωρισμένο σε τέσσερα μέρη, το βιβλίο κάνει μια ευρεία και περιεκτική ξενάγηση στις αρχές και τις πρακτικές του Ζεν, παρουσιάζοντάς τες εντέλει με την μορφή απλών συστάσεων για μικρές μεταβολές στην καθημερινότητά μας: στάση απολύτως σύμφωνη προς το πνεύμα και την άσκηση του Ζεν. Εξίσου χαρακτηριστικό (και μάλλον όχι τυχαίο) είναι το γεγονός πως η εναρκτήρια παραίνεση είναι “Βρείτε χρόνο για το τίποτα”, και η τελευταία, “Αξιοποιήστε τη ζωή στο έπακρο” – ένα και το αυτό. – Π.Ι.

 

~ recto / verso, τ. 2, Φθινόπωρο 2019, 199 σελ.

Το “εξαμηνιαίο περιοδικό δοκιμιακού λόγου”, στο δεύτερο τεύχος του, διευρύνει το πεδίο του προσεκτικά και σοφά, για να συμπεριλάβει, πέρα από 'καθαρόαιμα' (αν μπορεί να ισχύσει ο χαρακτηρισμός, για ένα τόσο πρωτεϊκό είδος) δοκίμια (όπως, μεταξύ άλλων, τις “Σχέσεις μεταξύ ποίησης και ζωγραφικής” του Γουάλλας Στήβενς, σε μετάφραση του Ορφέα Απέργη), μια σύντομη ιδιοσυγκρασιακή νεκρολογία από τον Βικτόρ Ουγκό· δύο μονόπρακτα του Μπέκεττ μεταφρασμένα από τον Νίκο Α. Παναγιωτόπουλο (το ένα, μαζί με την Ανθή Λεούση) και πλαισιωμένα από ένα “Μεταφραστικό σημείωμα” του ίδιου και ένα κείμενο του Πιερ Μισόν για τον Μπέκεττ· και επιστολές του Σεζάνν (σε μετάφραση του διευθυντή του περιοδικού, Δημήτρυ-Χρυσού Τομαρά) με εισαγωγικά κείμενα των Ρόμπερτ Γκόλντγουωτερ και Μάρκο Τρέβες. Ακριβή ύλη, σε ένα έντυπο αρμόζοντος σχεδιασμού. – Π.Ι.

[Aπό το τ. Ιουλ.-Αυγ. 2020 τού "The Books' Journal"]