ΠΟΙΗΣΗ
~ Εύη Λιακέα, Απόδειπνο,
εκδ. Θράκα, σελ. 57
Κρυφό μένει το χώμα / στην
ντροπαλή έξαψη της άνοιξης. Σκηνές της φύσης, όνειρα, και
παιδικές αναμνήσεις είναι τα κύρια εναύσματα σ’ αυτό το πρώτο ποιητικό βιβλίο. Απόψε
που δεν είμαι σκιά / που ανέβηκα ψηλά κι άφησα τη σκιά / [] Απόψε με
κουβαλούν στους ώμους τους / όσα δεν κατάλαβα. Μπορεί –όπως πάρα πολλά
εκδιδόμενα βιβλία ποίησης– να ωφελούνταν σημαντικά από μιαν αυστηρότερη
επιμέλεια (εντός ποιημάτων· ως προς την συμπερίληψη ή μη ποιημάτων· ως προς την
διάταξη των ποιημάτων για να συντεθεί το βιβλίο)· ωστόσο, η ματιά και η φωνή
της Ε.Λ. είναι αρκούντως πρωτότυπες ώστε μας κάνουν να σταθούμε –και να επιστρέφουμε–
στα αρτιότερα επιτεύγματά της. Στη ράχη της ανοίγει ένα λουλούδι / η μεταμόρφωση
αργή την πονά.
~ Χοσέ
Ντανιέλ Εσπέχο, Οι λίμνες της Βόρειας Αμερικής, μτφρ.-πρόλ.:
Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, επίμ.: Ντανιέλ Χ. Ροντρίγκεθ, εκδ. Ars
Poetica
/ Librofilo & Co., σελ. 109
Ηρεμεί
για κάποια λεπτά το κινούμενο σπίτι / την ώρα της αλλαγής βάρδιας / των μεγάλων
αρπακτικών. «Βιωματική
ποίηση-ντοκουμέντο», θα μπορούσαμε να ονομάσουμε αυτή την σειρά ποιημάτων όπου
μιλά ο χήρος πατέρας δυο γιών (εκ των οποίων ο ένας με αυτισμό), που (και) με
(οικονομική) δυσκολία τα φέρνει βόλτα. Απουσιάζει, ευτυχώς, παντελώς η (τόσο
συχνή, και για απείρως ελαφρότερα δεινά) ποιητικίζουσα κλάψα και ωραιοποίηση. Κι
αν δεν ακούγεται πάντα ως ‘αμιγής’ (αν κάτι τέτοιο υπάρχει) «ποίηση», πρόκειται
σαφώς για έργο γνήσιου ποιητή. Και το απέριττο, «στυμμένο από συναίσθημα»,
«χωρίς ζουμιά» ύφος –όπως επιμόνως ζητούσε πάντα ο αείμνηστος Βασίλης
Διοσκουρίδης– αρπάζει εξαρχής την αναγνωστική μας προσοχή, και την ανταμείβει
με ήπιο, μη θεαματικό (παρά το ‘θέμα’ του βιβλίου) τρόπο. Ποιος παίζει τώρα
μπάσκετ στο σκοτάδι;
~ Ηλίας
Κωνσταντίνου, Ανέκδοτα Ποιήματα, επιμ.: Λευτέρης Παπαλεοντίου, εκδ.
Βακχικόν, σελ. 266
Στο στήθος τα νερά – και
σκοτεινά / μια νύχτα δροσερή – και μια πριγκίπισσα χλομή / με περιδέραιο στον
λαιμό και στο μπαλκόνι κύκνος / και μες στο ράμφος χάρτης. Μετά την συγκεντρωτική έκδοση (2020)
των Ποιημάτων του, οι ίδιες εκδόσεις παραδίδουν
όσα άλλα ποιήματα του ενδιαφέροντος Κύπριου ποιητή (1957-1995) μας είναι
γνωστά. Μια αγκαλιά βαθύ βουνό, μέσα να
πέφτει το νερό / μες στο μυαλό [...] και μέσα του / βασιλική / θαυματουργή /
μια μέλισσα. Η ομοφυλοφιλία του και η εμπειρία της δεκαετίας του Λονδίνου
(1972-1982) σίγουρα διαμόρφωσαν την αξιοπρόσεκτη ποιητική ιδιομορφία του. Προφανώς
και δεν είναι όλα τα ποιήματα που παρουσιάζονται εδώ εξίσου επιτυχή, αλλ’ αυτό
που προέχει και είναι σημαντικό, είναι η παρουσίαση του σύνολου ποιητικού
προσώπου.
~ Β.Π.
Μεσολογγίτης, Ο Κουρασμένος της Ηδονής (Εξομολογήσεις σ’ ελεύθερο ρυθμό),
φιλ. επιμ. – επίμ.: Αλεξάνδρα Σαμουήλ, εκδ. Κίχλη, σελ. 120
Η Γη μοιάζει με μισανοιγμένη
σκηνή. Το
βιβλίο του, γνωστότερου ως ηθοποιού, Β.Π.Μ., πρωτοεκδόθηκε το 1926. Οι δρόμοι είναι λευκοί, σαν στρωμένοι μ’
άσπρο χαρτί. Χάρη σ’ αυτό, η Α.Σ. τον τοποθετεί ανάμεσα στους πρώτους
μοντερνιστές της ελληνικής ποίησης: πλάι (ως προς την χρήση του ελεύθερου
στίχου, αλλά και την θεματολογία του) στον Καβάφη και στον Παπατσώνη. Το σκοτάδι μάς κλείνει τα μάτια. / Τα
πράγματα σαν να μας πλησιάζουν. Αλλ’ η περίπτωση του Μεσολογγίτη δεν ενδιαφέρει
μόνος τις/τους φιλολόγους – ευτυχώς για όλες/ους τις/ους αναγνώστ/ρι/ες, αυτό
το σπονδυλωτό ποίημά του (που συνοδεύεται από τέσσερα μικρά πεζά) διαθέτει όντως
μεγάλη δύναμη. Στα εννιά μέρη του, ο «κουρασμένος της ηδονής» περιδιαβαίνει την
πόλη· την ζει μέσ’ απ’ την κλειστή κάμαρά του· ή δραπετεύει στην εξοχή. Ο δυνατός αγέρας σηκώνει ψηλούς άσπρους τοίχους.
~ Ρώμος
Φιλύρας, Ποιήματα – Άπαντα
τα ευρεθέντα (νέα έκδοση), φιλ. επιμ.: Χ. Λ. Καράογλου και Αμαλία Ξυνογαλά,
εκδ. Σμίλη, σελ. 536 (A’
τ.) + 664 (Β’ τ.)
Συμπληρωμένη και επαυξημένη έκδοση (ως προς την προηγηθείσα προ δεκαετίας, των ίδιων επιμελητών, από τις εκδόσεις University Studio Press): μαζί με σημειώσεις, γλωσσάριο και ευρετήρια, συλλέγονται όλα τα δημοσιευμένα ποιήματα (έξι συλλογές, 1911-23) και άφθονα παραλειπόμενα, από ποικίλες πηγές. Ακόμα και κατά τον εγκλεισμό του στο Δρομοκαΐτειο (1927-1942), ο Ρ.Φ. δεν έπαψε να γράφει, και πολλοί επισκέπτες του έφευγαν με χειρόγραφα. Σήμερα, η ποίηση του ελληνικού Μεσοπολέμου περνά αργά αλλά σταθερά από την περιφρόνηση (ή την υπερεκτίμηση – για τους λάθος λόγους) σε μια νηφαλιότερη επανεκτίμηση. Και ο ποιητής που έγραψε: Τι κι αν χαρούμε των Ωραίων τα κάλλη, / τι κι αν ο πλούτος χάρες μάς πλουμίση; / κάτι ζητούμε να μας νανουρίση / κι η ψυχή, χρυσό ψάρι στ’ ανθογυάλι / να ξεχάση τη λάμψι είναι οπωσδήποτε σημαντικός εκπρόσωπός της.
ΙΣΤΟΡΙΑ
– ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ – ΔΟΚΙΜΙΟ – ΜΑΡΤΥΡΙΑ
~ Κατερίνα Ατταλίδου, Στον ίδιο τόπο, εκδ. Τμήμα
Αρχαιοτήτων Κύπρου / Το Ροδακιό, σελ. 221
Στην
είσοδο της Αφάνειας στέκει αυτό το μοναχικό κυπαρίσσι.
Οδοιπορικό, μαρτυρία, και διπλό δοκίμιο μαζί: εικαστικό –μέσω των 86 θαυμάσιων
υδατογραφιών της Κ.Α.– αλλά και λογοτεχνικό – μέσω των σύντομων, μεστών
κειμένων που συνοδεύουν τις αχνές φωτογραφίες κυπριακών αρχαιολογικών ευρημάτων
και τις ολοζώντανες υδατογραφίες των τόπων όπου αυτά βρέθηκαν. Χαλά Σουλτάν, η μικρη λίμνη γεμάτη φλαμίγκο
που ερωτεύονται. Εμπνευσμένη από τις τακτικές επισκέψεις της στο Κυπριακό
Μουσείο της Λευκωσίας, η Κ.Α. αποτυπώνει με ακουαρέλλες τους τόπους που
απέδωσαν ξανά στο φως –κάποιες φορές, μετά από χιλιάδες χρόνια– αγαπημένα της εκθέματα
του Μουσείου – όπως εξηγεί στην εισαγωγή και στο «Αντί βιογραφικού» κείμενό
της. Πιο νωρίς την άνοιξη, ο τόπος
κοκκινίζει από τις παπαρούνες.
~ Γιάννης Ισιδώρου, Τι μου
[ξέ]/μαθε ο Asger Jorn,
εκδ. ΦΡΜΚ (δίγλωσση έκδοση· μτφρ. στα αγγλικά: Κωνσταντίνος Ματσούκας), σελ. 36
Ο
καλλιτέχνης [... ζ]ει ως υπηρέτης του τυχαίου και του άπειρου. Θεμελιώνει την
υπόθεσή του στο τίποτα. Κινείται [...] εκτός του χώρου που ορίζει η σφαίρα της
συναίνεσης, της ιδεολογίας. Ο συγγραφέας δηλώνει πως το βιβλίο,
αρχικώς γραμμένο για περφόρμανς, αποτελείται από συμπίλημα αποσπασμάτων κειμένων
περί τέχνης του Δανού εικαστικού καλλιτέχνη Άσγκερ Γιορν (1914 - 1973), γνωστού
και για την συμμετοχή του στην Καταστασιακή Διεθνή. Αποσπάσματα διευθετημένα
και συρραμμένα κατά τρόπον, όμως, που να «αναδεικνύουν κάποιους επιπλέον
κινδύνους του σήμερα». Οπωσδήποτε, το μίγμα αταλάντευτης πίστης στην σοβαρότητα
του καλλιτεχνικού εγχειρήματος, απόλυτης ελευθερίας ιδεών και έκφρασης, και
ανελέητης καυστικότητας χιούμορ, καθιστούν αυτό που διαβάζουμε επειγόντως
επίκαιρο και άκρως απολαυστικό. Η τέχνη
είναι [...] τρόπος ρήξης με το κοινό γούστο, αλλά και διμάεσου αυτής της ρήξης,
ανανοηματοδότησή του.
~
Δημήτριος Καπετανάκης, Έργα (Τόμος Δεύτερος) – Κατάλοιπα (1932-1944),
φιλ. επιμ.: Εμμανουέλα Κάντζια, εκδ. Εταιρεία Κοινωνικού Έργου και Πολιτισμού
και Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, σελ. 679 (Βιβλίο Α’) + 300 (Βιβλίο Β’)
Τούτος
ο τόμος στέφει τον προ τριετίας εκδοθέντα Α’ (επίσης σε δύο βιβλία) με τα δημοσιευμένα
έργα του εκ Σμύρνης Έλληνα λογίου (1912-1944), με διδακτορικό από την
Χαϊδελβέργη, ο οποίος έλαμψε στο αγγλικό διανοητικό στερέωμα τα τελευταία πέντε
χρόνια τα σύντομης ζωής του. Συλλέγονται εδώ τα κατάλοιπά του: τόσο νεανικά
δοκίμια (στα ελληνικά, τα γαλλικά και τα γερμανικά!) και διαλέξεις (για τον
Γερμανό ποιητή Στέφαν Γκεόρκε, τον Κάλβο, αλλά και με θέματα φιλοσοφικά), όσο
και διαλέξεις από την εποχή της Αγγλίας, στην γλώσσα της και κυρίως για την
ποίησή της, από τις απαρχές της ώς τον ρομαντισμό – τέλος, λίγα ποιήματα, και
στις δυο γλώσσες. Μεγάλη η οφειλή μας στην Ε.Κ. – και στα ιδρύματα που ανέλαβαν
την έκδοση.
~ Μίλαν
Κούντερα, Η τέχνη του μυθιστορήματος, μτφρ.: Γιάννης Η. Χάρης, εκδ.
Εστία, σελ. 187
Αν η
δοκιμιακή ματιά και οι δοκιμιακές ‘παρεκβάσεις’ είναι δυο από τους λόγους που
καθιστούν τα μυθιστορήματα του Κούντερα τόσο ξεχωριστά, αξιοπρόσεκτα και
αξιανάγνωστα, άλλο τόσο η καλλιτεχνική του σκέψη καθιστά
ξεχωριστά, ελεύθερα, και πρωτότυπα τα δοκίμιά του. Τρία δοκίμια, δύο
συζητήσεις, μία ομιλία, συν ένα ‘λεξικό’ εξήντα έξι λέξεων-κλειδιών, όχι μόνο
για την τέχνη αλλά και για την ιστορία του μυθιστορήματος, συνθέτουν αυτήν την
εμπνευσμένη και φλογερή υπεράσπισή του. Ο Θερβάντες, ο Στερν, ο Μπροχ, είναι κάποιοι
από τους ήρωες και τους φάρους σ’ αυτή την περιδιάβαση. Μοναδικός λόγος ύπαρξης ενός μυθιστορήματος είναι να ανακαλύπτει αυτό
που μόνο ένα μυθιστόρημα μπορεί να ανακαλύψει. Το μυθιστόρημα που δεν
ανακαλύπτει ένα άγνωστο ώς τότε μέρος της ύπαρξης είναι ανήθικο. Η μόνη ηθική
του μυθιστορήματος είναι η γνώση.
~ Jack
L.
Davis
(με την συμβολή της Sharon R.
Stocker),
Ένα ελληνικό κράτος υπό διαμόρφωση – Οι απαρχές της Μυκηναϊκής Πύλου,
μτφρ.: Ευφροσύνη Μαργέλη, επιστ. Επιμ.: Γιάννης Λώλος, εκδ. Πανεπιστημιακές
Εκδόσεις Κρήτης, σελ. 269
Η διαδικασία «εκμινωισμού» της
Πύλου έπαιξε σημαντικό ρόλο στην εγκαθίδρυση του αξιώματος του [άνακτος], του Μυκηναίου βασιλιά. Συναρπαστική περιγραφή των αρχαιολογικών
ερευνών (πεδίου και ανασκαπτικών) στην περιοχή της Πύλου, τόσο των συγγραφέων
(τους οποίους οι μη ειδικοί γνωρίσαμε προ ετών χάρη στην ανακάλυψή τους του ασύλητου
τάφου του Πολεμιστή με τον Γρύπα) όσο και αυτών, Ελλήνων και Αμερικανών, που προηγήθηκαν
– και συγχρόνως αυτοβιογραφική αφήγηση για την εμπλοκή του Τ.Ν. με την
αρχαιολογία σε διάφορους τόπους και χρονικές περιόδους, κι επίσης εξιστόρηση των
όσων γνωρίζουμε σήμερα για τους Μυκηναίους της περιοχής: την ζωή και τα έργα
τους, την σχέση τους με την Μινωική Κρήτη, την εξέλιξη του πολιτισμού τους κατά
την διάρκεια της Εποχής του Χαλκού (~3100-1100 π.Χ.).
~ Μάνος
Χατζιδάκις, Ο καθρέφτης και το μαχαίρι (9η έκδοση), εκδ.
Ίκαρος, σελ. 270
Έχουμε όλοι μας ως Έλληνες ευθύνη με τις διάφορες κατά καιρούς επιλογές μας κι
όχοι οι μισοί. Μνημείον του ανδρός και του καιρού του, αλλά και πολύτιμο vade mecum ή «βιβλίο του προσκέφαλου» ανεξαρτήτως χρονικής περιόδου·
ειδικά, βεβαίως, για μας τους περιλειπόμενους συντοπίτες του. H
Τέχνη υπήρξε πάντοτε ένα αποτέλεσμα ευαίσθητων λεπτών διεργασιών μέσα στον
χρόνο και όχι εντυπώσεων μιας οποιασδήποτε ιστορικής στιγμής. Τριάντα έξι κείμενα: από το
1949 με την περίφημη (αποσπασματικώς σωζόμενη) διάλεξη «Για το ρεμπέτικο» στο
Θέατρο Τέχνης του Κάρολου Κουν, μέχρι το 1988. Σε πολλά από αυτά, συχνά
καταφεύγουν δημοσίως οι δημοσιογράφοι, και ιδιωτικώς όλοι/ες εμείς οι απλοί/ές
αναγνώστ/ρι/ες και θαυμαστ/ρι/ες του μοναδικού ύφους και πνεύματος του Μ.Χ.. Οι
αληθινοί ποιητές δεν επιβάλλονται, έστω κι από τους πιο προικισμένους άρχοντες.
Ανακαλύπτονται κάθε φορά και διαφορετικά.
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ
~ Ελένη
Κακουλίδη-Πάνου, Ελένη Καραντζόλα, Κατερίνα Τικτοπούλου (επιμ.), Δημώδης
Πεζός Λόγος του 16ου αιώνα, εκδ. Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας και
Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, σελ. 761
Πλούσιο,
συναρπαστικό ανθολόγιο (μαζί με κατατοπιστική, γλαφυρή εισαγωγή και λοιπά βοηθητικά εργαλεία) του ελληνικού δημώδους πεζού
λόγου του 16ου αιώνα – λίγο
πριν, δηλαδή, από την ακμή της φαντασμαγορικής ανθοφορίας της λογοτεχνίας κατά την
Κρητική Αναγέννηση. Αιώνα σημαδιακού, καθώς από τον 5ο μ.Χ., με την
υιοθέτηση της κλασσικής αττικής ως κατεξοχήν γραπτής γλώσσας, η αποτύπωση της
καθομιλουμένης σπανίζει, για να πυκνώσει σταδιακά στα τέλη του 15ου
και στις αρχές του 16ου. Παρουσιάζεται, λοιπόν, εδώ, σε ένα
εκθαμβωτικό πανόραμα μεγάλου ενδιαφέροντος, ο δημώδης πεζός λόγος σε όλες τις γραπτές
εκφάνσεις του: από κείμενα αφηγηματικά· ιστορικά και ταξιδιωτικά· διδακτικά, φιλολογικά,
θεολογικά· επιστημονικά, νομικά· έως ποικίλα έγγραφα και επιστολές. Όποιος
είναι εκείνος οπού [πιάνει τούτο το Ψαλτήριον] χωρίς προσοχήν και με χείρας
λελαδωμένας […], να έχει την κατάραν της Παναγίας ομού και του αγίου Νικολάου
του θαυματουργού.
