οι άνθρωποι ο θεός

νομίζω πως την κουβέντα της χρονιάς [καθώς κλείνει, τουλάχιστον], την ξεστόμισε η χάρις αλεξίου [στον γιώργο χρονά, στην "lifo"]:

"οι άνθρωποι πρέπει να είναι μαζί. τότε υπάρχει θεός."


[φωτ.: π.ι., 13.i.2010]

τα δώρα

πάρε τα δώρα της ψυχής σου να 'ρτεις.

σου ετοίμασα τη μαύρη κάμαρά μου.

στον κήπο μου αρρώστησεν ο μάρτης,

και αρρώστησεν ο μάρτης στην καρδιά μου.

πάρε του πόνου σου τη σμύρνα κι έλα.

όλα θε να σ' αρέσουν· έχω κόψει

το ρόδο, στο παράθυρο, που εγέλα

την αυστηρή μου βλέποντας την όψη.

πάρε απαλά τον οίχτο σου, να φτάσεις,

και πάρε του καημού σου τη γαλήνη.

στα μάτια μου το χέρι θα περάσεις,

το βραδινό μου δέος για ν' απαλύνει.

[στη μνήμη του βασίλη διοσκουρίδη, το "πάρε τα δώρα..." από τα νηπενθή του καρυωτάκη, που τον αγαπούσε]

πρώτη δεκεμβρίου

1η δεκεμβρίου, παγκόσμια ημέρα κατά του aids σήμερα. και προχτές ξαναείδα -σε άγνωστή μου φωτογραφία- την νεανική μορφή του thom gunn, του οποίου το προτελευταίο βιβλίο [το 1992] ήταν ο άντρας που ίδρωνε τις νύχτες*. κι είπα να ξαναβάλω δυό ποιήματα από κει:

ΤΟ ΑΓΚΑΛΙΑΣΜΑ


Ήτανε τα γενέθλιά σου, είχαμε πιεί, δειπνήσει
Τη μισή νύχτα με τον παλιό μας φίλο
Τέλος σ’ ένα κρεββάτι μας οδήγησε
Που τό ’φτασα με μία μεθυσμένη δρασκελιά.
Μεμιάς πλάγιασα βολικά,
Και γλαρωμένος από το κρασί λαγοκοιμόμουν στο πλευρό.

Λαγοκοιμόμουνα, κοιμήθηκα. Ο ύπνος μου διακόπηκε μες σ’ ένα αγκάλιασμα,
Ξαφνικά, από πίσω,
Που εφάρμοζε τα σώματά μας τό ’να στ’ άλλο από πάνω ώς κάτω:
Το πέλμα σου στη φτέρνα μου,
Τις ωμοπλάτες μου πάνω στο στήθος σου.
Δεν ήταν έρωτας, αλλά ένοιωθα
Το σώμα σου μ’ όλη τη δύναμή του ζυγιασμένη,
Ή αντιμέτωπη με τη δική μου,
Μ’ εσένα να με θηλυκώνει
Σαν νά ’μασταν ακόμη εικοσιδυό
Όταν το μέγα πάθος μας δεν είχε ακόμη
Γίνει οικείο.
Ο γρήγορός μου ύπνος είχε σβήσει κάθε ίχνος
Ενδιάμεσου χρόνου και τόπου.
Γνώριζα μόνο
Την εμμονή της ασφαλούς σφιχτής στεγνής σου αγκαλιάς.



ΦΙΛΗΜΩΝ ΚΑΙ ΒΑΥΚΙΣ

αγάπη δίχως ίσκιους – W.C.W.**

Δυό κορμοί σαν σώματα, σώματα σαν κορμοί πλεγμένοι
Στηριγμένοι στο ξύλινο αγκάλιασμα. Φύλλα γυαλίζουν
Από τρυφερή συνήθεια στα άκρα.
Αληθινά ο ένας για τον άλλον, τόσον καιρό αγκαλιασμένοι
Που οι φλούδες τους ενώθηκαν, έσμιξαν σε ροή μία
Που και τους δυό σκεπάζει. Φωτίζει ο χρόνος τον ωραίον όγκο.
Οι θεοί ευγνωμονούσαν, και για κάθε προστασίας προσφορά
Δώριζαν προστασία χιλιαπλάσια.
Κι έτσι το ζεύγος στάλαξε στο χώμα
Τις διαφορές που επέτεινε το όψιμό τους σφρίγος
Κάνοντας τις ανταλλαγές τους τραχειές κι αλμυρές,
Και βρήκε, με την αγάπη που ίσια στάθηκε στο ζύγι,
Πλέρια γαλήνη της ψυχής. Άφησαν την αμηχανία πίσω τους
Πάει πολύς καιρός, πάει πολύς καιρός που ξέχασαν
Πώς ο καθένας ξύπναγε χώρια μες στην χλωμή και γκρίζα νύχτα,
Πάει καιρός που ξέχασαν τις μέρες που ο καθένας
–Καβαλικεύοντας του άλλου το νευρικό υπερχείλισμα–
Γνώριζε ρίγος αργό μαθαίνοντας πώς ν’ αγαπά
Αυτό, που σαν σιγά σιγά αποκαλυφθεί, γίνεται ο εαυτός του,
Διαστέλλεται, ξεθηκαρώνεται, καθώς εξερευνούν οι δυνατές αχτίδες:
Ένα εφεύρημα μες στην διαρκή αποκάλυψη.

Έχουν κυλήσει σε αιώνιο ύπνο,
Στην γαλήνη των δέντρων που όλη νύχτα ψιθυρίζουν.

* ευτυχώς, σήμερα πλέον, χάρη στην επιτυχία της αντιρετροϊκής θεραπείας, κάποιοι νεότεροι ίσως να αγνοούν ότι, πριν απ' αυτήν, οι επαναλαμβανόμενες, εντονότατες νυχτερινές εφιδρώσεις ήταν από τα ενδεικτικά σημάδια της νόσου

** william carlos williams - ο σπουδαίος αμερικανός μοντερνιστής ποιητής που είπε: "τα ποιήματα φτιάχνονται με λέξεις, όχι με ιδέες"

[η φωτ. -που δεν είναι αυτή του λευκώματος, αλλ' ίσως απ' την ίδια σειρά- είναι της rosalie thorne mckenna, τραβηγμένη στο hyde park του λονδίνου το 1957, τρία χρόνια μετά την δημοσίευση του πρώτου του βιβλίου, κι ενώ εκείνος είχε ήδη μεταναστεύσει στο σαν φρανσίσκο.]

"10 x (12 + 12)" _ "παραπέρα", τετάρτη 7.xii.2011

Πόσο συχνά, σε στιγμές πόνου, δυσκολίας, ή –το αντίθετο– χαράς, δεν μας έρχονται στα χείλη αυθόρμητα κάποιοι στίχοι, ή δεν ανατρέχουμε σε κάποιο αγαπημένο ποίημα; Όπως όλοι μας, το ίδιο κι οι άνθρωποι που γράφουν οι ίδιοι.


Έτσι, 10 ποιήτριες και ποιητές, διαβάζουν και μιλούν για ποιήματα στα οποία βρίσκουν στήριγμα και χαρά, την Τετάρτη 7 Δεκεμβρίου 2011, στις 19:00, στο «Παραπέρα» (Αχαρνών 61 και Φερών, Αθήνα). 


Καθώς εκπνέει το ’11, επί τη ευκαιρία του 12ημέρου των εορτών και του ’12, οι Κατερίνα Ηλιοπούλου, Κυόκο Κισίντα, Ευτυχία-Αλεξάνδρα Λουκίδου, Παυλίνα Μάρβιν, Γιάννα Μπούκοβα, Σταμάτης Πολενάκης, Αλεξάνδρα Πλαστήρα, Μόμα Ράντιτς, Δανάη Σιώζιου, και Μαρία Τοπάλη, μοιράζονται μαζί μας τους στίχους που τις και τους συντροφεύουν σε δύσκολους καιρούς, και σε εορτάσιμες ώρες.


Σας περιμένουμε!

[φωτ.: στην αυλή του "παραπέρα", π.ι, vii.2011]

συλλογή τροφίμων _ atenistas, 19.xi.2011

Το Σάββατο 19/11, από τις 12:00 ως τις 16:00, η ομάδα atenistasCare συλλέγει τρόφιμα και φάρμακα στο κτήμα Θων, στη  συμβολή των Λεωφόρων Αλεξάνδρας και Κηφισίας.

Στόχος είναι η υποστήριξη του κοινωνικού έργου των Δήμων Αθηναίων, Αγίων Αναργύρων-Καματερού και Νέας Ιωνίας, και η υποστήριξη του σημαντικού έργου τριών οργανώσεων κοινωνικού χαρακτήρα:

Γιατροί του Κόσμου, ΜΚΟ που διατηρεί πολυϊατρεία και ξενώνες σε όλη την Ελλάδα, φιλοξενεί και περιθάλπει μεγάλο αριθμό ατόμων που δεν έχουν πρόσβαση στο Εθνικό Σύστημα Υγείας,

Κέντρο Ημέρας «Ίρις», που δραστηριοποιείται στο χώρο της Ψυχικής Υγείας,  λειτουργώντας 5 Οικοτροφεία και 1 Κέντρο Ημέρας που φιλοξενούν 100 άπορους ψυχικά ασθενείς και άτομα με βαριά νοητική υστέρηση – αυτισμό, και

Μέριμνα Ανηλίκων, ΜΚΟ που φιλοξενεί ασυνόδευτους ανηλίκους αιτούντες άσυλο.

Συγκεκριμένα συλλέγουμε:

• Τρόφιμα: γάλα, λάδι, όσπρια, ζυμαρικά, ρύζι, ντοματοπολτό, ζάχαρη, αλεύρι, παιδικές κρέμες
• Είδη προσωπικής υγιεινής
• Kαθώς και φάρμακα: Παυσίπονα, φάρμακα για το στομάχι, και δερματολογικές αλοιφές.

[από εδώ - και ο εξαιρετικά θετικός απολογισμός, εδώ]

"με τα λόγια [γίνεται]" _ μηνιαίες ποιητικές εκδηλώσεις

Την Τετάρτη 7 Δεκεμβρίου 2011, στις 19:00, ξεκινούν οι μηνιαίες εκδηλώσεις για την ποίηση, με τον γενικό τίτλο «Με τα λόγια (γίνεται)». Η πρώτη εκδήλωση θα είναι στο κλίμα του καιρού αλλά και των (επικείμενων εορταστικών) ημερών, στο «Παραπέρα» (Αχαρνών 61 και Φερρών, Αθήνα), που, έχοντας αγκαλιάσει τις τέχνες των χεριών, των εικόνων, και της γεύσης, συνεχίζει στον δρόμο της ανάδειξης των απλών αλλά σημαντικών πραγμάτων, υποδεχόμενο την τέχνη των λέξεων.

Περισσότερες λεπτομέρειες στις 21.11.2011: μείνετε συντονισμένοι!




[φωτ.: στην αυλή του "παραπέρα", π.ι, vii.2011]

soy vicente

[ερωτηματικά εν προόδω γιά το Δέρμα που κατοικώ]

0. Ο Αλμοδόβαρ μάς την έφερε και πάλι. (Όπως, ας πούμε στην Καυτή σάρκα, και την Κακή εκπαίδευση.)


1. Το τελευταίο πλάνο της ταινίας, Το δέρμα που κατοικώ: ένας (από τους πολλούς στην ταινία - αλλά ζωντανός τούτη τη φορά) αναγεννησιακός πίνακας: δεξιά κι αριστερά, σε προφίλ, δυο γυναίκες που κλαίνε - στο κέντρο μια μορφή οδύνης. (Η Εσταυρωμένη; Πάντως η τεκούσα τον Τίμιο Σταυρό [Vera Cruz].)


2. Ή: στο κέντρο η Μητέρα - εκ δεξιών της η Χριστίνα - και εξ ευωνύμων; Το Άγιο Πνεύμα; 


3. Που λέει, στην τελευταία φράση του έργου: - Νίκησα. ["Soy Vicente".]


4. Δεν εννοώ με αυτό ότι ο Αλμοδόβαρ έφτιαξε μια ταινία (μόνο) για την νίκη του Πνεύματος - ή πάντως όχι του (Αγίου) Πνεύματος - ή πάντως όχι του πνεύματος μόνο.


5. Ο γιός -του οποίου η ιδιοσυγκρασιακή συγγένεια με την ιέρεια της διερεύνησης της θηλυκότητας, των φύλων, και των ενδοοικογενειακών σχέσεων, Λουίζ Μπουρζουά, προϋπήρχε της 'αλλαγής' του- επιστρέφει ως 'αληθής' ["vera"] κόρη; (Στον αποκλειστικά γυναικείο -μητέρα και λεσβία υπάλληλος του καταστήματος γυναικείων ρούχων της μητέρας- κόσμο απ' όπου αρχικώς ήθελε να 'δραπετεύσει' - και απ' όπου, υπό πολλές έννοιες, όντως δραπέτευσε.)


6. Η αντίστροφη ταινία του Όλα για τη μητέρα μου; (Nα ξαναδιαβάσω το σχετικό δοκίμιο του Leo Bersani.)



[φωτ.: εικόνα από το trailer]

η νέα οικονομία

νομή του οίκου [μας]: τα χρήματα έπονται

επιλογή από αυτήν την σειρά φωτογραφιών, δημοσίευσε ο σπύρος στάβερης στην "lifo"

συγκέντρωση σχολικών ειδών / atenistas

Tα σχολεία άνοιξαν αλλά ελλείψεις σε βιβλία και καθηγητές υπάρχουν γι' άλλη μια χρονιά. Τα προβλήματα αυτά δε μπορούμε να τα λύσουμε, όμως όλοι μας μπορούμε να βοηθήσουμε και να συγκεντρώσουμε σχολικά είδη για τρεις οργανώσεις που έχουν αφιερώσει το έργο τους σε παιδιά.

Το Σάββατο 08.10.2011,  η ομάδα AtenistasCare μάς περιμένει από τις 12:00 ως τις 15:00 στο μετρό Πανεπιστήμιο (επί της Κοραή) με ό,τι μπορούμε να προσφέρουμε: σχολικές τσάντες, κασετίνες, τετράδια, στυλό, μολύβια, ξύστρες, γόμες, μαρκαδόρους, χάρακες κ.λπ..

Ό,τι συγκεντρωθεί θα δοθεί στις εξής τρεις οργανώσεις και τους παρευρισκόμενους εκπροσώπους τους:

α) την Κιβωτό του Κόσμου, που έχει αναλάβει την καθημερινή σίτιση περίπου 300 παιδιών, την ένδυση, υπόδηση, και ιατροφαρμακευτική περίθαλψή τους, αλλά και την εκπαίδευσή τους με φροντιστηριακά μαθήματα που παραδίδονται καθημερινά από εθελοντές καθηγητές.
β) το Χατζηκυριάκειο Ίδρυμα Παιδικής Προστασίας που, για περισσότερο από 100 χρόνια, φροντίζει και φιλοξενεί κορίτσια -φέτος 105-, από 6 ετών και πάνω , με σοβαρά οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα.
γ) τον Σύλλογο «Μέριμνας Ανηλίκων» που φιλοξενεί ασυνόδευτους ανηλίκους αιτούντες άσυλο.

[από εδώ - ο απολογισμός της δράσης, εδώ]

αντωνία γουναροπούλου-τουρίκη _ [δυό ποιήματα]

ΥΠΟΔΟΧΗ


Ακούγονταν θρήνοι, λέγαμε "άκουσε, άκου
τραγούδια που ντύνουν τον ερχομό",
κι όταν ξεκρίναμε τη μακριά εκείνη
πομπή, είπαμε "το κακό θά 'ναι,
το εξορίζουν".


Μας καλωσόρισαν δίχως μιλιά
αφήνοντας μπρος μας
το μικρό ξύλινο σπίτι που μας ετοίμαζαν,
το ξύλινο μακρόστενο σπίτι
φερμένο τελεσίδικα πάνω στους ώμους.

*

ΤΟ ΠΕΥΚΟ ΚΑΙ Ο ΦΟΙΝΙΚΑΣ


Πήραν το πεύκο
και μού 'δωσαν φοίνικα - 
μα δεν κουρνιάζουν στους φοίνικες
κοπάδι τα σπουργίτια,
δε στήνουνε δεντρόσπιτα γελώντας τα παιδιά
ούτε κρεμάνε κούνιες.


Εδώ δεν πρόσφερε ποτέ κανείς
ωραίο κι εύθραυστο κολιέ
από χλωρές πευκοβελόνες.




Αυτά τα δύο ποιήματα ξεχώρισα ιδιαιτέρως από το βιβλίο της Α.Γ.-Τ., Το άστρο του Βορρά (Πανδώρα, 2010), βιβλίο γεμάτο καλά πράματα, και την προσωπική φωνή που ακούγεται ευκρινέστατα πιό πάνω. Μιά φωνή που κάθε άλλο παρά φοβάται τον λυρισμό -ακόμα και την κατασυκοφαντημένη, καθότι, φευ, πολλάκις και από παλιά, αθλίως χρησιμοποιηθείσα, "μουσικότητα"- και ξέρει πώς να τον στηρίξει γερά.




[φωτ.: π.ι., ρίο, 2.vii.2011]

γιώργος πρεβεδουράκης _ παλίρροια

Λιγνό απόβραδο στο σκάμμα της Κυριακής
είσαι πενήντα ετών
αύριο
έχεις 
σχολείο. 


Το ποίημα αυτό του Γιώργου Πρεβεδουράκη, από την συλλογή του Στιγμιόγραφο (Πλανόδιον), διάβασε κατά την παρουσίασή του [μιά άλλη εκδοχή της, εδώ] στο πρόσφατο, 31ο Συμπόσιο Ποίησης, ο Θωμάς Τσαλαπάτης. Ο ίδιος ο Γ.Π. διάβασε αποσπάσματα από την σύνθεσή του Κλέφτικο, παράφραση στα σημερινά καθ' ημάς του Ουρλιαχτού του Γκίνσμπεργκ. 


Πολύ θα ήθελα να διαβάσω ή ν' ακούσω όσα θα γεμίσουν τον εύφορο χώρο ανάμεσα στο ακαριαίο βάθος της εξαιρετικής, σύντομης "Παλίρροιας" -που μοιάζει σαν ν' αναπηδά από ένα μελλοντικό βίωμα- και του ορμητικού, πλούσιου, πολιτικού Κλέφτικου.




[φωτ.: π.ι., ρίο, 2.vii.2011]

το ίδιο πράμα λέμε

Βγαίνει απ’ την υπηρεσία του, μ’ ένα μπλουζάκι φορεμένο πάνω απ’ τη στολή – γιά το ξεκάρφωμα. Στα πενήντα μέτρα, πάνω στο πεζοδρόμιο, έχει παρκάρει τη μηχανή του. Την καβαλάει, βάζει μπροστά, και –με μέτριο γκάζι μεν, μα πάντα στο πεζοδρόμιο– φτάνει ώς το φανάρι. Περνά μαζί με τους πεζούς, σχεδόν δεν κοντοστέκεται στη μέση της διασταύρωσης, και διασχίζει διαγώνια τη λεωφόρο, ενώ τ’ αυτοκίνητα γύρω του κινούνται κανονικά προς πάσα κατεύθυνση.

*

Οι δυό ισπανόφωνες φίλες του μιλάνε μεταξύ τους, εκείνος παρεμβαίνει πότε πότε, με τρυφερό καμάρι. Είναι μπλεγμένη η συζήτησή τους, στην αποβάθρα του μετρό. “I’m sorry, I’m…”, διστάζει γιά πολλοστή φορά η μιά. “Listen, listen!”, της λέει αυτός, “Here in Greece, we have a tradition: When we are with friends –and we are friends, no?– we don’t say sorry all the time!”

[φωτ.: "2004, αναπαύου εν ειρήνη" - π.ι., vi.2011]

πότε (δεν) βρίσκεται σε κρίση η ποίηση;

Πότε (δεν) βρίσκεται σε κρίση η ποίηση;

Η ποίηση συλλαμβάνεται εν μέσω βιωματικής κρίσης και γεννάται μέσα από την κρίση της γλωσσικής εκφοράς της. Η βιωματική κρίση πρέπει να διεξέλθει από την διάκριση της επεξεργασμένης μορφής γιά να ελευθερώσει λόγο. Έτσι, μια προσωπική κρίση είναι δυνατόν να ακολουθήσει αυτήν την πορεία –«από μέσα προς τα έξω»– γιά να εναρθρωθεί σε ποίηση. Αλλά πώς θα μπορούσε να επιτευχθεί κάτι παρόμοιο γιά μιά συλλογική –εξαρχής «έξω»– κρίση; Και μπορεί η ίδια η ποίηση γόνιμα να στοχασθεί –χωρίς να ολισθήσει στην συχνά στείρα αυτοαναφορικότητα των ‘ποιημάτων ποιητικής’– γιά το αν η εκφορά της όντως συνιστά ομιλία κοινωνήσιμη, γιά το ποιός αλήθεια μιλά, και σε τι συνίσταται το υλικό της ομιλίας αυτής: η ποιητική γλώσσα;

Ο Γάλλος ποιητής Ρενέ Σαρ (René Char, 1907-1988) έχει ήδη διαμορφωμένη ποιητική φυσιογνωμία όταν, με την έναρξη του Β’Π.Π. το 1939, αποφασίζει να μην δημοσιεύσει τίποτε – και τηρεί την σιωπή αυτή, με ελάχιστες εξαιρέσεις, ώς το 1945. Αφού πολεμήσει, εντάσσεται αμέσως στην Αντίσταση, την οποία και υπηρετεί με συνέπεια και θαυμαστή αποτελεσματικότητα, ως «λοχαγός Αλέξανδρος». Από το 1943 ώς το 1944, κρατά κάθε είδους σημειώσεις σε ένα τετράδιο. Μετά την απελευθέρωση, πριν το καταστρέψει, αντιγράφει απ’ αυτό ό,τι θα χρησιμοποιήσει ως πρώτη ύλη γιά ένα βιβλίο 237 εδαφίων, Τα φυλλάδια του Ύπνου (όπου «Ύπνος» ο μυθικός αδελφός του Θανάτου).  Δημοσιεύεται το 1946 στην σειρά «Ελπίδα» που διηύθυνε στις εκδόσεις Γκαλλιμάρ ο Καμύ, και σηματοδοτεί την πλήρη ωριμότητα του Σαρ. Τα θραύσματα που συνθέτουν το βιβλίο, κυμαίνονται από παραινέσεις στρατηγικής, περιγραφές αντιστασιακών ενεργειών, αποστροφές εις εαυτόν, αποφθέγματα ηθικής, πολιτικής, αισθητικής και ποιητικής, μέχρι υπαρξιακούς στοχασμούς και θραύσματα υψηλού λυρισμού – όλα διατυπωμένα όμως με μία, κοινή, γλώσσα. Αυτό που κυρίως με ενδιαφέρει εδώ, είναι οι συναρμογές, οι διατυπώσεις που υπηρετούν εξίσου και συγχρόνως τον αισθητικό και τον πολιτικό λογισμό, την ποίηση και την υπαρξιακή αναζήτηση, κ.ο.κ..

Αρχίζοντας, αντίσταση και τέχνη: «1 – Όσο γίνεται, να διδάσκεις πώς να καθίσταται κανείς αποτελεσματικός, ως προς τον επιτεύξιμο στόχο αλλ’ όχι πέραν αυτού. Πέραν αυτού καπνός. Όπου καπνός, εκεί και αλλαγή.» Αντίσταση και υπαρξιακή αναζήτηση: «5 – Δεν ανήκουμε σε κανέναν παρά μόνον στο χρυσό σημείο του φαναριού εκείνου που δεν μας είναι γνωστό, ούτε προσβάσιμο, σε μας που μας κρατάει άγρυπνους το θάρρος και η σιωπή.» Φιλοσοφία, ή αίνιγμα; «86 – Οι αγνότερες σοδειές σπέρνονται σε έδαφος που δεν υπάρχει. Εξαλείφουν την ευγνωμοσύνη και δεν χρωστούν παρά στην άνοιξη.» Πολιτική, τέχνη: «111 – Το φως εκδιώχθηκε από τα μάτια μας. Είναι παραχωμένο κάπου μες στα κόκκαλά μας. Με την σειρά μας το εκδιώκουμε γιά να του επιστρέψουμε το στέμμα του.» Το εδάφιο 195 μοιάζει να δηλώνει την πρόθεση του ποιητή να καταστρέψει το αρχικό τετράδιο, και να το μεταπλάσει. Ίσως να μην είναι τυχαίο πως ο λυρισμός πυκνώνει μετά το ορόσημο αυτό. Μιά υπαινικτική αναφορά σε δύο επιτυχείς αντιστασιακές επιχειρήσεις καταλήγει σ’ έναν λυρικό παροξυσμό: «203 – Έζησα σήμερα ένα λεπτό απόλυτης εξουσίας και απόλυτης ατρωσίας.΄Ημουν κυψέλη που έκανε φτερά γιά τις πηγές του ύψους μ’ όλο το μέλι της κι όλες τις μέλισσές της.» Ακόμα πιό πρόσφορο σε επάλληλες ερμηνείες είναι το τελικό εδάφιο: «237 – Μες στα ερέβη μας, δεν έχει τόπο γιά την Ομορφιά. Όλος ο τόπος είναι γιά την Ομορφιά.» Το «Ρόδο Δρυός», η εκτός αρίθμησης κατακλείδα, θα μπορούσε –εκτός των άλλων– να συνοψίζει την μεταμόρφωση της αντιστασιακής εμπειρίας σε ποιητικό λόγο: «Καθένα από τα γράμματα που συνθέτουν το όνομά σου, ω Ομορφιά, στον τιμητικό κατάλογο των μαρτυρίων, υιοθετεί την λειασμένη απλότητα του ηλίου, εγγράφεται στην γιγάντια φράση που φράζει τον ουρανό, και συνδέεται με τον άνθρωπο που λυσσά να ξεγελάσει το πεπρωμένο του με το αδάμαστο αντίθετό του: την ελπίδα.»

Είναι λοιπόν σαν η κρίσιμη συνθήκη της Αντίστασης –δηλαδή η καθημερινή γειτνίαση με την φρίκη και τον θάνατο– να δημιουργεί μία ποιητική θερμοκρασία τόσο υψηλή, ώστε το έξω, καθώς διέρχεται από το μέσα, να συντήκεται με αυτό: ως ένα σώμα πιά αναδύονται μαζί στην επιφάνεια του λόγου. Έτσι παρακάμπτεται κάθε κακόηχος διδακτισμός ή πολιτική θεωρητικολογία, παρόλο που και η φύση και η μορφή του έργου διακονούν –ποιητικά– τόσο την ηθική, όσο και την πολιτική. Φρονώ, συνεπώς, πως, μαζί με, και χάρη στο σπάνιο τάλαντο, είναι η ανυστερόβουλα βιωμένη ένταση της εξωτερικής κατάστασης που καταφέρνει να την μεταβολίσει σε αληθινή ποίηση, πέρα από ειδολογικά όρια.

Ο κατάτι νεότερος του Σαρ, Σκωτσέζος Γουίλλιαμ Σύντνυ Γκραίαμ (W[illiam]. S[ydney]. Graham, 1918-1986), εξακολουθεί να είναι ένα από τα καλά κρυμμένα μυστικά της μεταπολεμικής Βρετανικής ποίησης, παρά τον εξαρχής θαυμασμό των ομοτέχνων του, και το, μετά τον θάνατό του, αυξανόμενο αναγνωστικό ενδιαφέρον. Ξεκινά γράφοντας μ’ ένα ύφος ερμητικό –ας πούμε ως απόγονος του νεαρού Ώντεν– το οποίο ωστόσο σταδιακά απλοποιεί. Με αυξανόμενη ένταση όμως, τον απασχολούν τα αινίγματα της ποίησης: Ποιός μιλά; Από πού έρχεται η ομιλία αυτή; Μήπως αυτός που ακούει είναι ποιητής εξίσου; Ποιά η φύση και η ενέργεια της γλώσσας; Συχνά, οι ποιητικές του ‘απαντήσεις’ υποστηρίζουν πως η ποιητική λειτουργία είναι μία από τις εκφάνσεις της Φύσης: «Κι η αφήγηση φυτρώνει απ’ το γλυκό κρανίο / Διηγώντας το άνθος στον βολβό του.»[i] Στο βιβλίο τού 1977, Βοηθήματα στις θέσεις τους, γιά πρώτη φορά θα εμφανιστούν ολόκληρα ποιήματα που αποπειρώνται να διερευνήσουν το αίνιγμα. Στα «Πέντε μαθήματα του Γιόχαν Γιόακιμ Κβαντς», ο υπαρκτός αυτός δάσκαλος μουσικής του 18^ου αιώνα εξηγεί σ’ έναν υποθετικό μαθητή του τι σημαίνει η παραγωγή ήχου μέσ’ απ’ το φλάουτο, και ποιά ευθύνη αυτή συνεπάγεται, τόσο προς τους ακροατές, όσο και προς την γενεσιουργό αιτία –θα τολμούσαμε να πούμε: την ιδέα– του ήχου: «Οφείλεις / Νά ’σαι πιστός σ’ αυτόν απ’ όπου μιλάς». 

Ολοένα και περισσότερο έκτοτε, θα αναμετρηθεί κατά μέτωπο με το πρόβλημα της καταγωγής της ποιητικής ομιλίας: «Μόνο σαν φύγει ο νοικάρης / Το κοχύλι μιλά γιά το πέλαγο»[ii], της γλώσσας και της επικοινωνίας: «Γλώσσα, τρομερέ κυκλωτή / Των πάντων, ποιό το όφελος / Ν’ απομονώσω τις λιγοστές μου λέξεις / Σε σαφή σειρά να τις στείλω / Σε αποστολή αυτοκτονίας [...] Ποτέ δεν θα το μάθω.»[iii] Και απολύτως απερίφραστα στα «Πέντε στιχουργήματα που αρχίζουν με την λέξη γλώσσα», το πρώτο εκ των οποίων ξεκινά: «Γλώσσα τώρα με τσάκωσες.», ενώ στο τρίτο διαβάζουμε: «Γλώσσα είναι όταν ο ομιλητής αυτοκτονεί /» –νωρίτερα αυτοκτονούσαν οι λέξεις...– «Με μιά κίνηση εποικοινωνίας και ανακαλύπτει / Και τότε ακόμα πως δεν τον ακούν. Ή γλώσσα είναι / Αυτό που ακούν οι άνθρωποι όταν δεν τους μιλούν.» Τέλος, συχνά διερωτάται προς και γιά το κατά Τσέλαν «απευθύνσιμο Εσύ»: «Αν σ’ είχα συναντήσει  περπατώντας νωρίτερα / Με το φως της ποίησης καλύτερο / Ίσως να ’χαμε μιλήσει και πει / Τα ονόματά μας ο ένας στον άλλον.»[iv] Και: «Ήθελες κάτι να πεις; / Πες μου το σχήμα όσο κι αν είναι αχνό / Και θα σου φτιάξω μιά σιωπή. // Τότε θα μπορείς μέσα της να πεις ό,τι / Θέλεις να σε ακούσεις να λες / Αποκομμένο με λέξεις από λέξεις άλλες.»[v]

Είναι, νομίζω, η απόφαση –ή η κλίση– του Γκραίαμ, τα αινίγματα της ποιητικής δημιουργίας, της ποιητικής επικοινωνίας, και του οργάνου τους, δηλαδή της ποιητικής γλώσσας, να τα αντιμετωπίσει με εξίσου αινιγματικούς όρους, που καθιστά το παρακινδυνευμένο αυτό εγχείρημα –το πολλάκις καταλήξαν σε τετριμμένες εξομολογήσεις– ευτυχές: δηλαδή ποιητικώς ενδιαφέρον.

Εν κατακλείδι, με τα παραδείγματα του Σαρ και του Γκραίαμ προσπάθησα να αναδείξω –επιγραμματικά, κατ’ ανάγκην– δύο επιτυχείς, κατά την γνώμη μου, απαντήσεις στα δύο αρχικά μου ερωτήματα. Ώστε να μου επιτρέπεται, ελπίζω, να ανάψω εντέλει το πυροτέχνημα του τίτλου: η ποίηση που είναι άξια του ονόματός της, ακριβώς επειδή βρίσκεται διαρκώς σε κρίση, δεν «περνάει κρίση» ποτέ.

---

[i] «Ο αφηγητής», Τα επτά ταξίδια (1944)

[ii] «Βοηθήματα στις θέσεις τους» / 48, Βοηθήματα στις θέσεις τους (1977)

[iii] «Βοηθήματα στις θέσεις τους» / 35, »     

[iv] «Το κρυφό όνομα», »

[v] «Αν μόνο γιά σένα μιλώ» (ποίημα εκτός συλλογής, του 1977)

 Πηγές

1. René Char, Oeuvres complètes, Bibliothèque de la Pléiade / Gallimard, 1998.

2.    »  , Dans l’ atelier du poète, Quarto / Gallimard, 2003.

3.    »  , Feuillets d’ Hypnos, FolioPlus Classiques, 2009.

4. W.S. Graham, New Collected Poems, Faber and Faber, 2005.

  Σημ.: Όλες οι μεταφράσεις είναι του υπογράφοντος. Το κείμενο εκφωνήθηκε, ως προσκεκλημένη ανακοίνωση, στο 31ο Συμπόσιο Ποίησης, 30.6 - 3.7.2011, Πανεπιστήμιο Πατρών, Ρίο, και δημοσιεύθηκε στον οικείο τόμο των πρακτικών, Ποίηση και Κρίση (Μανδραγόρας, 2013). 

ποίηση και κρίση

Η ποίηση συλλαμβάνεται εν μέσω βιωματικής κρίσης και γεννάται μέσα από την κρίση της γλωσσικής εκφοράς της. Η βιωματική κρίση πρέπει να διεξέλθει από την διάκριση της επεξεργασμένης μορφής γιά να ελευθερώσει λόγο. Όμως, αν μια προσωπική κρίση είναι δυνατόν να ακολουθήσει αυτήν την πορεία –«από μέσα προς τα έξω»– γιά να εναρθρωθεί σε ποίηση, πώς θα μπορούσε να επιτευχθεί κάτι παρόμοιο γιά μιά συλλογική –εξαρχής «έξω»– κρίση; Και μπορεί η ίδια η ποίηση γόνιμα να στοχασθεί –χωρίς να ολισθήσει στην αυτοαναφορικότητα των ‘ποιημάτων ποιητικής’– γιά το αν η εκφορά της όντως συνιστά ομιλία κοινωνήσιμη; 


Με παραδείγματα από τον René Char και τον W.S. Graham, σε μιά ανακοίνωση (την Παρασκευή 1 Ιουλίου, στην συνεδρία των 09:30 π.μ.) στο 31ο Συμπόσιο Ποίησης με θέμα "Ποίηση και κρίση" (Ρίο, 30 Ιουνίου-3 Ιουλίου 2011), θα επιχειρήσω να ισχυρισθώ ότι η ποίηση βρίσκεται διαρκώς σε κρίση, όμως –και εξ αυτού– ποτέ δεν «περνάει κρίση».


[φωτ.: π.ι., vi.2011]

το σωσίβιο στο κουτί

την τρίτη, 7 ιουνίου 2011, στις 21:00, στην εκπομπή "βιβλία στο κουτί" (ετ1) των κατερίνας σχινά, βαγγέλη χατζηβασιλείου και μανώλη πιμπλή, σε σκηνοθεσία της πέννυς παναγιωτοπούλου, διαβάστηκαν δύο ποιήματα από το σωσίβιο: ο "κήπος" και η

Αρχή του χειμώνα

Τα δέντρα είχαν σταθεί στη σειρά

η βροχή δεν ερχόταν

Το φθινόπωρο σήκωνε επανάσταση μέσα στα φύλλα

Από ψηλά, φαινόταν καθαρά πως εννιά δέντρα

κρατούσανε ένα χλωρό τετράγωνο –

βαστούσαν ακόμα στη σκιά τους

ένα κομμάτι καλοκαιριού

Όμως εκεί άγγελοι του χειμώνα

ήρθαν δυο αγριοπερίστερα

με το λευκό περιδέραιο πάνω στο ρόδινο λαιμό

Εκεί, σχεδίασαν τη ζωή τους μαζί –

στο τέλος του καλοκαιριού στην αρχή του χειμώνα

[φωτ.: π.ι., v.2011]