33 βιβλία για το καλοκαίρι του 2021

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ΙΣΤΟΡΙΑ – ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ – ΔΟΚΙΜΙΟ – ΜΑΡΤΥΡΙΑ

 

 

~ Δήμητρα Βασιλειάδου και Γλαύκη Γκότση (επιμ.), Ιστορίες για τη σεξουαλικότητα, Θεμέλιο, 346 σελ.

 

Η σεξουαλικότητα και η επιθυμία (αλλά και η βία που μπορεί να σχετίζεται με αυτές) απασχολούν από καιρό την ελλαδική επικαιρότητα και τροφοδοτούν ποικίλες ελληνικές συζητήσεις με αυξανόμενη (ευτυχώς) ένταση. Να ένας από τους ποικίλους λόγους –πέρα από την προφανή επιστημοσύνη της– που καθιστούν την παρούσα έκδοση εξαιρετικά ευπρόσδεκτη, καθότι η πλειονότητα των μελετών των 14 συγγραφέων, οι οποίες συνάγονται εδώ, αφορούν τον ελλαδικό χώρο από τις αρχές του 20ού αι. μέχρι σήμερα. Και μόνον οι τίτλοι των ενοτήτων του βιβλίου, αρκούν για να δελεάσουν τόσο το μη ειδικό όσο και το ειδικό αναγνωστικό κοινό: «Λόγοι των ‘ειδικών’ και σεξουαλικές πρακτικές», «Βία, νόμος και έγκλημα», «Ομοερωτικές σχέσεις και πρακτικές», «Σώματα και επιθυμίες στο πεδίο των τεχνών», «Έννοιες και θεωρητικές μετατοπίσεις».

~ Δημήτριος Γιατρομανωλάκης, Πολιτικές μυθογένεσης – τέχνη και διανόηση στην ευρωπαϊκή πρωτοπορία, Ίκαρος, 149 σελ.

 

Βασισμένο σε διαλέξεις που ακολούθησαν την έκδοση (στα αγγλικά, το 2012) του βιβλίου του Ελληνικές Μυθολογίες: Αρχαιότητα και Υπερρεαλισμός, το νέο αυτό βιβλίο του διαπρεπούς ελληνιστή εξετάζει επιμέρους σχέσεις ευρωπαίων πρωτοπόρων (Χάιντεγκερ, Μπατάιγ, Νταλί, Μαξ Ερνστ, Κοκτώ, Εμπειρίκου, κ.ά.) με μορφές και τρόπους της αρχαιοελληνικής τέχνης και σκέψης, ειδικά της προσωκρατικής. Φωτίζονται έτσι –με εργαλεία αισθητικά, ψυχαναλυτικά, κ.ά.– όχι μόνον οι χρήσεις γνωστών μύθων αλλά και καθαυτής της μεθόδου της υπερβατικής σκέψης (όπως είναι ο μύθος). Η επιστροφή της ευρωπαϊκής πρωτοπορίας στην [] ελληνική αρχαιότητα [] δεν αποτελούσε σύμπτωμα [] συντηρητικού συμβιβασμού. Απεναντίας, συνέβαλε αποφασιστικά στην κριτική των κοινωνικοπολιτικών πλανών που η μοντερνικότητα είχε κληρονομήσει από τον μεταδιαφωτιστικό ορθολογισμό, καθώς και στην δημιουργία νέων τρόπων σύλληψης, ερμηνείας και ανα-παράστασης του κόσμου και [] του ανθρώπου.

 

 

~ Αγγέλα Γιώτη, Μεταπολεμικές δοκιμές πολιτικού λυρισμού – Συνομιλίες με τον Κάλβο: Παλαμάς-Καρυωτάκης, Σικελιανός-Σεφέρης, Ρίτσος-Λεοντάρης, Αλεξάνδρεια, 303 σελ.

 

Στο ποιητικό εργαστήρι του Καρυωτάκη, το πρώτο βήμα προς τη μεταπολεμική ποίηση γίνεται με τη συνειδητοποίηση του τέλους των εθνικών ποιητών και της ποιητικής προσφοράς αυτού του τύπου. Ακάματη, η Α.Γ. επιστρέφει στον Κάλβο του προ διετίας βιβλίου της και της διδακτορικής της διατριβής, μα για να εστιάσει σε τρία ζεύγη νεοελλήνων –μεταπολεμικών εν τη ευρεία εννοία–ποιητών που συνομίλησαν ποιητικώς μαζί του, εξετάζοντας αυτές τις συνομιλίες βάσει της αρνητικής διαλεκτικής του Αντόρνο. Αλλά, αντί για μελέτη (κι ας είναι και αυτό) σχολαστική και στεγνή, μάς παραδίδει μια συναρπαστική διαδρομή –‘αστυνομικής’ σχεδόν υφής– στην ιστορία γεγονότων, ιδεών και λογοτεχνίας, από τα τέλη του 19^ου αιώνα ώς αυτά του 20^ού. Ο Λεοντάρης δεν απολογείται υπέρ του ελάσσονος, αλλά δηλώνει αγωνιστικά τον υψηλό, δηλαδή τον μαχητικό [] χαρακτήρα που διατηρεί αυτή η ποιητική έκφραση. 

 

 

~ Ντανιέλ Ζουανά, Οι Έλληνες στον Κάτω Κόσμο – από τον Όμηρο στον Επίκουρο, μτφρ.: Χαράλαμπος Μαγουλάς, επιστ.-φιλολ. επιμ.: Σωτήρης Μετεβελής, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 329 σελ.

 

Ο κάτω κόσμος έχει μεγάλο πληθυσμό. Αν σας έχει μείνει –δικαίως– αλησμόνητη η έκθεση «Επέκεινα» στο Κυκλαδικό Μουσείο το 2014, αλλά και αν –ατυχώς– δεν την είχατε επισκεφθεί, το παρόν βιβλίο (σε συνδυασμό ίσως με τον υπέροχο κατάλογο της έκθεσης εκείνης) είναι η ενδεικνυόμενη αναγνωστική συντροφιά σας. Η συγγραφέας του είναι ειδική, αλλά διαθέτει και γνήσιο συγγραφικό τάλαντο: τόσο η διάταξη του βιβλίου (και η διαδρομή μιας τόσο εκτεταμένης χρονικής περιόδου) όσο και το γλαφυρό ύφος του, το κατατάσσουν στα σπάνια και αξιανάγνωστα δείγματα συγκερασμού λογιοσύνης και χάρης. Όπως όλοι οι άνθρωποι, οι Έλληνες γνώριζαν πως μια μέρα θα πεθάνουν· και, όπως οι περισσότεροι άνθρωποι της εποχής τους, δεν φαντάζονταν τον θάνατο ως το απόλυτο μηδέν, αλλά σαν ένα πέρασμα.

 

 

~ Νίκος Β. Καρατζάς, Αίμα και αέρας, σχέση ζωής, Καστανιώτης, 170 σελ.

 

Είστε πεζοπόρος, δρομέας, κάνετε ‘αεροβική’ γυμναστική, ή απλώς σας ενδιαφέρει η λειτουργία των σημαντικότερων συστημάτων του σώματός μας; Τότε αυτές οι «Ιστορίες και περιπέτειες στην πορεία των ανακαλύψεων της κυκλοφορίας και της αναπνοής» είναι για σας. Φαίνεται ότι το σύστημα καρδιά-αγγεία-πνεύμονες εμφανίστηκε στους οργανισμούς πριν από 280 εκατομμύρια χρόνια. Τόσο θελκτικά γράφει ο διακεκριμένος ιατρός καρδιολόγος συγγραφέας του, που το βιβλίο του διαβάζεται σαν μυθιστόρημα. Το περίφημο δείπνο στο σαλόνι των Λαβουαζιέ κέντρισε ακόμα πιο πολύ το πάθος των δύο πρωταγωνιστών. Η αφήγηση ξεκινά τον ευρωπαϊκό 16^ο αιώνα, όταν άρχισε να μελετάται επιστημονικά η ανθρώπινη ανατομία, και φτάνει ώς τα τέλη του 18^ου, με συνοπτικές εξιστορήσεις των συναρπαστικών βίων των πρωτοπόρων ιατρών που έθεσαν τα θεμέλια της σύγχρονης καρδιολογίας και πνευμονολογίας.

 

 

~ Βασίλης Μακρυδήμας, Στον αστερισμό των αντιθέσεων – Ο κριτικός και δοκιμιογράφος Τ.Κ. Παπατσώνης, Gutenberg, 499 σελ.

 

Και τα έξι βιβλία κριτικής και δοκιμίων του σπάνιου λογίου Τ.Κ.Π. –συγχρόνως ενός από τους σπουδαιότερους Έλληνες ποιητές του 20^ού αιώνα–, τα οποία παρατίθενται στην βιβλιογραφία του σημαντικού αυτού βιβλίου, φέρονται πλέον ως εξαντλημένα – ενώ, μέχρι σχετικώς πρόσφατα, κυκλοφορούσαν μόνον δύο ισχνοί τόμοι. Τούτο καθιστά ακόμα πιο πολύτιμη και επείγουσα την εργασία τού αξιέπαινου φιλολόγου Β.Μ., που καταδεικνύει με τρόπο απολύτως καταθλιπτικό το μέγεθος και την βαρύτητα αυτού του σκανδαλώδους εκδοτικού κενού. Τα περιεχόμενα των πέντε χρονολογικών ενοτήτων που καλύπτουν την σχετική δραστηριότητα του Παπατσώνη από το 1910 μέχρι το 1976 επιβεβαιώνουν περίτρανα την εκτίμηση του Γ.Π. Σαββίδη ότι σε αυτό το τμήμα του έργου του «πραγματώνεται μια ανυποψίαστη ανανέωση του ύφους και του ήθους της στοχαστικής πεζογραφίας μας».

 

 

~ Βάνα Μπούσε, Η καθημερινή ζωή στην Ελλάδα του Όθωνα, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 423 σελ. (με εικονογραφικό ένθετο)

 

Καθώς συνεχίζει να συμπληρώνεται με νέα στοιχεία και δεν παύει να επαναξιολογείται αυτή η μετεπαναστατική περίοδος, το Βιβλιοπωλείον της Εστίας μάς προσφέρει άλλον έναν πρωτότυπο και εμπεριστατωμένο οδηγό, είδος στο οποίο αριστεύει. Καρπός μελέτης και μόχθου τής ειδικής επί της εποχής της οθωνικής βασιλείας συγγραφέως, Β.Μ., το βιβλίο «πραγματεύεται την καθημερινότητα των ανθρώπων». Αρθρωμένο σε πάνω από 50 κεφάλαια και αξιοποιώντας μέγα πλήθος πηγών, εξετάζει ένα γπητευτικό εύρος θεμάτων: από το πώς ντύνονταν και τι έτρωγαν στην Ελλάδα τότε, την υγιεινή και την ιατρική, τις επικοινωνίες και τα ταξίδια, έως τα παιχνίδια, τα κατοικίδια και τις βιβλιοθήκες. Σκυλιά υπήρχαν πολλά, αλλά ξεχώριζε μια ράτσα που σήμερα έχει εξαφανιστεί, γιατί τα ζώα αυτά θεωρήθηκαν επικίνδυνα και εξολοθρεύτηκαν συστηματικά[:] ημιάγρια, έμοιαζαν με λύκους.

 

 

~ Αλέξης Πολίτης, 1821-1831: Μαζί με την ελευθερία γεννιέται και η καινούρια λογοτεχνία – ποίηση, πεζογραφία, λογιοσύνη, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 133 σελ.

 

Αυτή καθαυτή η έννοια του λογοτέχνη δεν υπήρχε πριν το 1821. Αυτή η ερεθιστική διατύπωση, που βεβαίως εξηγείται και τεκμηριώνεται, δίνει τον τόνο του βιβλίου και μια γεύση της απόλαυσης που προξενεί. Αριστοτεχνική επισκόπηση του υπεσχημένοηυ πεδίου, με τα ζωηρά και σίγουρα βήματα ενός οδοιπόρου-οδηγού που όχι μόνο γνωρίζει τα μονοπάτια και προς τα πού αξίζει να κοιτάμε σε κάθε στροφή, αλλά και πώς να μας πείθει ότι, όλα αυτά, δεν θα δυσκολευόμασταν να τα βρούμε και μοναχοί μας. Ενώ [με την ίδρυση του ανεξάρτητου κράτους] δεν σταματήσαμε να αναζητάμε και να θαυμάζουμε τα επιτεύγματά της, ταυτόχρονα καμωνόμασταν πως αυτή η περίφημη Ευρώπη δεν ήταν, δα, και το άπαν του πολιτισμού, και πως στον λογοτεχνικό πάντως χώρο η υπεροχή της κλασικής ελληνικής λογοτεχνίας ήταν δεδομένη. 

 

 

~ recto / verso, περιοδικό δοκιμιακού λόγου, τ. 3, Χειμ. 2021, 243 σελ.

 

Αισίως, το τρίτο τεύχος του σοβαρού και ωραίου περιοδικού. Όλα ο μέγας χρόνος τα μαραίνει και τα φλέγει / και τίποτα δεν μπορώ να ονομάσω αναπάντεχο. ‘Κεντρική’ θέση στην ύλη του κατέχει ο Αίας του Σοφοκλέους: στην μετάφραση του ποιητή Νίκου Α. Παναγιωτόπουλου, και την ανάλυση του έργου από τον αρχαιοελληνιστή H.D.F. Kitto (μτφρ.: Δημήτρης-Χρυσός Τομαράς): μια θεμελιώδη[ς] μελέτη των συνθηκών της ανθρώπινης ζωής, καθώς και του πνεύματος με το οποίο οφείλουμε να αναμετριόμαστε με αυτή. Προτάσσεται αμφοτέρων η «Χορική πολυφωνία και αρχαία τραγωδία» του Άγη Μαρίνη, ενώ το τεύχος συμπληρώνεται από δοκίμια του Ηλία Παπαγιαννόπουλου (σχετικά με επεισόδιο της πλατωνικής Πολιτείας), του Δημήτρη Καράμπελα («Για το πνευματικό ασυνείδητο»), του Rudolf Taschner (μτφρ.: Γιάννης Κοιλής), και του διευθυντή του περιοδικού, Δ.-Χ. Τομαρά.

 

~  Σπύρος Στάβερης, Δεν υπάρχει τίποτα πίσω από μια φωτογραφία, Πόλις, 291 σελ.

 

Άδικο δεν είχε, και συμφώνησα με μισή καρδιά να θυσιάσω την Μπουίκ για χάρη της τέχνης. Ο δεινότερος, πιθανώς, Έλληνας φωτογραφικός προσωπογράφος (και όχι μόνον) σήμερα, συμπληρώνει –για πρώτη (και πόσο καλοδεχούμενη!) φορά σε βιβλίο– κάποιες φωτογραφίες του με κείμενα αντλημένα από τις σημειώσεις, την μνήμη του, ή διηγήσεις άλλων. Γνωρίζαμε, από τον Τύπο, το γερό γράψιμό του – αλλά εδώ επιτέλους το απολαμβάνουμε ως θαυμαστό επίτευγμα του δυσκολότατου είδους που είναι το σμίξιμο εικόνων και λέξεων. Βρίσκομαι στο Άγιο Όρος και σκέφτομαι τη Βραζιλία. Ενίοτε σύντομες σημειώσεις, άλλοτε εκτενέστερες αναμνήσεις, συχνά όμως άρτια αφηγήματα που φτάνουν άξια ώς το μικροδιήγημα. Όταν βγήκα από το μαγαζί με το κόκκινο τηλέφωνο, η Juana δεν ήταν πια εκεί. Πλησίαζε όμως το τρόλεϊ του Παγκρατίου.

 

 

~ Αλεξάνδρα Στεργιοπούλου, Ανάμεσα στις ραφές, Αλφειός, 126 σελ.

 

Τ' αγόρια θυμώνανε επειδή είχα καλό σημάδι και συχνά τούς κέρδιζα, αλλά και γι' αυτό με παίζανε. Πότε μπορεί να μας ενδιαφέρει μια προσωπική μαρτυρία; Οπωσδήποτε, όταν είναι λογοτεχνία, και όχι μόνον τεκμήριο ζωής. Πολλές αρετές συνδυάζονται για να επιτευχθεί αυτό στο βιβλίο τής Α.Σ.: η πιστή αλλά και επιλεκτική αναπαραγωγή του παιδικού βλέμματος (και της παιδικής ακοής), η λεπτή παρατήρηση, η χάρη στην διήγηση ή την αναδιήγηση, η “ακατακρισία” (αρετή του πατέρα της, ενός από τους πρωταγωνιστές του βιβλίου, μαζί με άλλους συγγενείς αλλά και γείτονες στο Πεδίον του Άρεως και στο Μοσχάτο των δεκαετιών τού 1940-50), για να αποδοθούν, αριστοτεχνικά πλεγμένα (με σειρά που δεν είναι χρονική) όλα όσα είχε από παλιά φυλάξει και τώρα συνθέτει η άλλη μικρή, ξεχωριστή ύπαρξη που κατοικούσε κρυμμένη σαν αγέννητη δίδυμη μέσα της. 

 

 

~ Γιούζεφ Τσάπσκι, Ο Προυστ αντίδοτο στην κατάρρευση, μτφρ.: Λίζυ Τσιριμώκου, Ποταμός, 136 σελ.

 

Πενήντα και πλέον χρόνια πριν ο Αλαίν ντε Μποττόν εξηγήσει Πώς ο Προυστ μπορεί ν’ αλλάξει την ζωή σου, ένας Πολωνός ζωγράφος και αξιωματικός, αφού επέζησε απ’ την Σφαγή του Κατύν, εκφωνούσε διαλέξεις για τον Προυστ στο σοβιετικό στρατόπεδο Γκριαζόβιετς το 1940-41, «για να βοηθ[ήσει] να ζήσου[ν]» οι συναιχμάλωτοί του. Οι σελίδες του Προυστ γίνονται μάλλον μια ιστορία των στοχασμών του, τη στιγμή που αιφνιδιάζονται από κάποιο γεγονός, παρά τα γεγονότα καθαυτά. Αναφέρεται σε επεισόδια του Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο, στην γνωριμία του με αυτό και στις γνώμες άλλων, στις συνθήκες δημιουργίας του, με βιογραφικά και άλλα στοιχεία – πάντα, εννοείται, από μνήμης. Καταλήγει έτσι να συντάξει μιαν εντυπωσιακή –στο εύρος της και στην ελευθερία της πνευματικής κίνησής της– μελέτη για πολλά περισσότερο από το έργο του Προυστ και μόνον. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ


~ Βασίλης Αμανατίδης, Πλαγκτόν – οι ιστορίες, Νεφέλη, 339 σελ.

 

Σπάνιες είναι, διεθνώς και διαχρονικώς, οι περιπτώσεις καλών ποιητών που είναι και καλοί μυθοπλαστικοί πεζογράφοι – και αντιστρόφως. Ο Β.Α. ανήκει σε αυτούς. Και συγκεντρώνει –σε έναν τόμο με τίτλο ετυμολογικώς σχετιζόμενο με την περιπλάνηση μα και με την πληγή– όλα τα ήδη δημοσιευμένα διηγήματά του συν επτά ακόμη. Ασκώ τη χειρουργική. Πήγα στην Αγγλία. Αντιπαθώ την Αγγλία. Στην πλοκή: το απροσδόκητο, η φαντασία, τα πάθη – στη γλώσσα: ό,τι χρειάζεται η εκάστοτε ιστορία, και πάντα το άλανθαστο αυτί για τον διάλογο, μα και για την  αφήγηση. Χτες της είπα στο τηλέφωνο: «Ήρθε η ώρα. Ιδρύω την αίρεση. Ραντεβού αύριο που έρχομαι Μόναχο». Σύγχρονα διηγήματα – που κι όταν επιλέγουν να μην παραμείνουν  ‘καθαρόαιμα’, μας παρασύρουν εκεί που θέλουν να είναι. Και πηγαίνουμε κι εμείς.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ΞΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

 

 

~ Χούλιο Κορτάσαρ, Η σαγήνη του λόγου – Συνομιλίες με τον Ομάρ Πρέγο Γαδέα, μτφρ.: Χρήστος Σιορίκης, Εξάντας, 300 σελ.

 

Το διήγημα πρέπει να φτάσει μοιραία στο τέλος του, όπως φτάνει στο τέλος της ένας μεγάλος τζαζ αυτοσχεδιασμός ή μια μεγάλη συμφωνία του Μότσαρτ. Αν δεν σταματήσει εκεί, πάνε όλα στον διάολο. Ένα από τα δύο (μαζί με τον Μπόρχες) σημαντικότερα ‘μη-Νομπέλ’ της Λατινικής Αμερικής, ο Χ.Κ. είναι ιδιαιτέρως και από νωρίς αγαπητός και πολυμεταφρασμένος στη γλώσσα μας. Ο τόμος τούτος έρχεται όχι μόνο να φωτίσει τα διηγήματα, τα ποιήματα (αυτού του μεγάλου λάτρη της ποίησης) και τα μυθιστορήματά του (με ένα ολόκληρο κεφάλαιο αφιερωμένο στο Κουτσό), αλλά και να μας γνωρίσει, δια του προφορικού λόγου του, άλλες αγάπες του –π.χ. για την τζαζ και το τάνγκο–, τις φοβίες και εμμονές του, κ.ά.. Ποτέ δεν κολυμπώ κάπου που δεν πατάω. 

 

 

~ Χέρμαν Μέλβιλ, Μπίλλυ Μπαντ, ναύτης – μια εσωτερική αφήγηση, μτφρ.: Παναγιώτης Κεχαγιάς και Κώστας Σπαθαράκης, επίμ.: Θοδωρής Δρίτσας, Αντίποδες, 212 σελ.

 

Για να κατανοήσει πλήρως τον Κλάγκαρτ ένας φυσιολογικός άνθρωπος, [γ]ια να μεταβεί από έναν φυσιολογικό άνθρωπο σ’ εκείνον, είναι υποχρεωμένος να διασχίσει τον «ενδιάμεσο θανάσιμο χώρο». Από τα κορυφαία συντομότερα πεζά του, και στέμμα του έργου του, είναι τούτη η στερνή νουβέλα του συγγραφέα τού Μόμπυ Ντικ, που μάς προσφέρεται σε ωραία μετάφραση, με χρήσιμες σημειώσεις και διαφωτιστικό επίμετρο. Ακριβώς επειδή τόσο μυστηριακά κι αξεδιάλυτα συνδυάζει το αρχετυπικό με το αινιγματικό, έγινε –με την μουσική τού Μπέντζαμιν Μπρίττεν– και μία απο τις δημοφιλέστερες κι επιτυχέστερες όπερες του 20ού αιώνα. Αθωότητα και ενοχή, πάθη προφανή ή κρυμμένα, και πλήθος άλλα αντιθετικά ζεύγη, υπό το ένδυμα μια γραφής που δεν βιάζεται: που αναστοχάζεται την ίδια στιγμή που συνταράζει. 

 

 

~ Χόρχε Λουίς Μπόρχες (με την συνεργασία τής Μαρίας Κοδάμα), Άτλας, μτφρ.: Δημήτρης Καλοκύρης και Αχιλλέας Κυριακίδης, Πατάκης, 120 σελ.

 

Ο Μπόρχες είναι πάντα Μπόρχες: απολαυστικός και ωφέλιμος. Ο Έμερσον έχει πει ότι η γλώσσα είναι απολιθωμένη ποίηση []. Ο Μάουτνερ παρατηρεί πως ένα λεξικό ομοιοκαταληξιών είναι επίσης μηχανή της σκέψης. Ακόμα και στα μικρά αυτά στερνά κείμενα, που συνοδεύονται από φωτογραφίες: των τόπων στους οποίους αναφέρονται (με τον ίδιο τον συγγραφέα κάποτε εντός κάδρου, μόνον του ή μαζί με την σύντροφό του, Μ.Κ.) ή άλλων εικόνων, συναφών με τα θέματα των κειμένων – που δεν αφορούν μόνον γεωγραφικούς τόπους (μεταξύ των οποίων, η Επίδαυρος και η Κνωσσός), αλλά και τόπους του πνεύματος. Παρατήρησα ότι δεν υπάρχει πράγμα που να μην τείνει να γίνεται το αρχέτυπό του []. Αρκεί να ερωτευτεί κανείς για να σκεφτεί ότι ο άλλος [] είναι κιόλας το αρχέτυπό του.

 

 

~ Πατρίσια Χάισμιθ, Γάτες – τρία διηγήματα, τρία ποιήματα, ένα δοκίμιο και επτά σχέδια, μτφρ. πεζ.: Ανδρέας Αποστολίδης, απόδ. ποιημ.: Γιάννης Ζέρβας, Άγρα, 131 σελ.

 

Ο Πόρτλαντ Μπιλ καταβρόχθισε το σολομό με σύντομη αλλά έντονη χαρά. Ο Τομ Ντίκενσον δεν τράκαρε στο δρόμο. Λαχταριστή έκδοση μικρού σχήματος για τις γάτες [που] έχουν μόνιμα ένα ύφος σκανταλιάς πίσω από τη συγκροτημένη έκφρασή τους. Απαραίτητο ανάγνωσμα γατόφιλων και λάτρεων τής Χάισμιθ ομοίως. Ο Μινγκ ξεκουραζόταν άνετα στα πόδια της κουκέτας της κυρίας του, όταν ο άντρας τον άρπαξε απ’ το σβέρκο, τον έβγαλε στο κατάστρωμα κι έκλεισε την πόρτα της καμπίνας. Τα γνωρίσματα κι οι αρετές τής συγραφέως –μυστήριο, χιούμορ, το κοφτό και ευθύβολο ύφος– βρίσκονται όλα εδώ, αλλά εστιασμένα στα τετράποδα που λάτρευε. Θέλω να βρίσκομαι παντού μέσα σε μια στιγμή. / Μετά, κουράζομαι.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ΠΟΙΗΣΗ

 

 

~ Ορφέας Απέργης, Σαν χρέος, Νεφέλη, 129 σελ.

 

Το χρέος / είναι κάτι πιο δυνατό / από την αγάπη: έτσι τελειώνει το εναρκτήριο, άτιτλο ποίημα. Στο Η γλώσσα τους (2019) κυριαρχούσαν, σε αριθμημένα ποιήματα διαταγμένα συμμετρικά ή έστω αυστηρά σε ενότητες, οι ανδρικές / πατρικές μορφές· στην έκδοση αυτή διερευνώνται ποιητικώς γυναικείες / μητρικές –υπό τον διττό φωτισμό χρέους και αγάπης–, υιοθετώντας έναν πιο 'άναρχο' τρόπο σύνθεσης. Μιλά το παιδί, ο γιος, ο άντρας, ο σύζυγος, αλλά και ο (Έλληνας) πολίτης (και στοχαστής): Είναι ένα πρόσωπο / φτιαγμένο από παιδικό χρόνο, // μετά άλλο, κι άλλο, / κι άλλο. Τα εκτενή ποιήματα γίνονται κάποτε πολυσέλιδα, για να φτάσουν μέχρι το 'καθαρόαιμο' διήγημα. Λίγα τα λόγια που ξέρει η αγάπη μου / [] Όμως αμίλητοι / πάνε μόνο οι μαλωμένοι, / γι' αυτό σού λέω: / σ' αγαπώ.

 

 

~ Σπύρος Καρυδάκης (μτφρ.-σχολ.), Καυτό μέλι – Αρχαία ελληνικά ποιήματα από άντρες για άντρες και ερωτολογικός σχολιασμός, Στιγμός, 572 σελ.

 

Γιόμισ’ το και πες πάλι: «Στον Διοκλή μου!» / – ούτε ο Αχελώος δεν θά ’φτανε για τόσα εβίβα! Από τον Όμηρο μέχρι την Ύστερη Αρχαιότητα συνέλεξε ο Σ.Κ. ποιήματα για τον ανδρικό έρωτα. Τις 186 σελίδες πρωτότυπων ποιημάτων και ολοζώντανων μεταφράσεων ακολουθούν 301 σελίδες σχολίων «βασισμέν[ων] αποκλειστικά σε αρχαίες πηγές», λεξιλόγιο της αρχαίας ερωτολογικής αργκό, κ.ά.. Η εισαγωγή εξηγεί τον μεγαλόπνοο στόχο: «ένα κοινόχρηστο βιβλίο το οποίο να παρουσιάζει όσο μπορεί πιο τεκμηριωμένα και ζωντανά την αίσθηση της ομορφιάς, του χιούμορ, της ηδονής, της στοχαστικότητας, του πάθους, της αγάπης για την ελευθερία που μπορεί να εμπνεύσει η γνώση [] του ανδρικού έρωτα». Σ’ όποιον αστράψουν οι αχτίνες / από τα μάτια του Θεόξενου και δεν τον τρικυμίσει / ο πόθος, εκείνου η καρδιά όλη μαύρη / σφυρηλατήθηκε από χάλυβα ή ατσάλι / σε ψυχρή φωτιά.

 

 

~ Κώστας Κουτσουρέλης (επιμ.), 1821-2021: Η Ελλάς των Ελλήνων – Δύο αιώνες εθνικά δεινά στον καθρέφτη της ποίησης, Gutenberg, 350 σελ.

 

Να ένας ουσιώδης και ωφέλιμος καρπός της ευρυμάθειας και της σχολιαστικής δεινότητας του ανθολόγου, Κώστα Κουτσουρέλη. Δεν χρειάζεται να συμφωνεί κανείς με την πεποίθησή του πως πίσω από τα εδώ ανθολογούμενα “βρίσκεται η πίστη ότι η λέξη παρακινεί, ότι η λογοτεχνία διδάσκει και νουθετεί” (κ.λπ.), για να θαυμάσει και να απολαύσει διαλεχτά ποιήματα οργισμένης καταγγελίας, μαύρης σάτιρας, πικρής ελεγείας ή αγωνιώδους απαισιοδοξίας για τα “εθνικά δεινά”. Γιατί, απλούστατα, πρόκειται για αληθινά, δυνατά ποιήματα που “με δυο-τρεις προσολωμικές εξαιρέσεις, ξεκινούν χρονικά από τον καιρό της Επανάστασης και φτάνουν ώς τις μέρες μας”, περιλαμβάνοντας επίσης “αυτονοήτως και στίχους γραμμένους αρχικά για μελοποίηση”: Σημαία από νάυλον υψώνουμε / σημαία πλαστική / ο κόσμος δεν έχει τίποτα να χάσει / και τίποτα να βρει.

 

 

~ Μαρία Λαϊνά (πρόλογος-επιλογή), Ξένη ποίηση του 20ού αιώνα – επιλογή από ελληνικές μεταφράσεις, Ρώμη, 474 σελ.

 

Το δάσος ανακαλύπτει πως / ν' αγαπιέται δεν είναι αναγκαίο. Ο τόμος αυτός (του οποίου η προηγούμενη, δεύτερη έκδοση, του 2007, παρέμενε επί χρόνια εξαντλημένη, απελπίζοντας όσες/ους την αναζητούσαν), μαζί με τον 'πρεσβύτερο αδελφό' του, την Ανθολογία της Ευρωπαϊκής και Αμερικανικής ποιήσεως (εκλογή-επιμ. Κλέωνος Β. Παράσχου), είναι η 'Καινή' και η 'Παλαιά Διαθήκη' κάθε ελληνόγλωσσου λάτρη της ξένης ποίησης. Γιατί κορφολογούν αμφότερες καλές μεταφράσεις καλών ποιημάτων: “το μόνο σταθερό μου κριτήριο υπήρξε η γλώσσα”, γράφει στον πρόλογό της η Μ.Λ.. Συμπληρωμένη τώρα, η έκδοση μάς συστήνει 116 ξένες ποιήτριες και ποιητές του 20ού αιώνα. Η ζωή αλλάζει όπως ο Εύριπος. Διάπυρος ευχή: οι ανατυπώσεις να βιβλιοδετηθούν σωστά: κολλητές σελίδες σε ογκώδες βιβλίο αναφοράς, δεν αποτελούν αποδεκτή εκδοτική πρακτική.

 

 

~ Μαρία Λαϊνά, Ό,τι έγινε – άνθρωποι και φαντάσματα, Πατάκης, 52 σελ.

 

Ένας χρυσοκόκκινος ήλιος / χαρίζει αναίτια έξαψη στην καρδιά μου. Μετά την Μικτή τεχνική τού 2012 με το πλήθος σύντομων έως ακαριαίων ποιημάτων, η σημαντική ποιήτρια επέστρεψε στο άλλο γνώριμο ύφος της –εκτενέστερες αναμνήσεις, όνειρα, διηγήσεις, παρατηρήσεις, της φύσης και όχι μόνο– και έλαβε το Βραβείο Ποίησης του «Αναγνώστη» 2021. Βουτάω το κεφάλι μου / στο κύμα που έρχεται / σαν γκρεμισμένο κάστρο. Κατορθώνει πάλι εδώ ποιήματα που σε καλούν –σε αναγκάζουν– να τα ξαναδιαβάσεις απ' την αρχή. Γεμάτη φούρια η φωνή του τζιτζικιού / γεμάτη εμμονή στην επανάληψη / γεμάτη αφοσίωση στην αίγλη του παρόντος. Αποδεικνύεται έτσι η δύναμή τους και, παραδόξως, ακυρώνεται η αίσθηση ανακεφαλαίωσης –αν όχι και αποχαιρετισμού– που αποπνέουν. Ναι, θυμάμαι τις ευτυχισμένες μέρες / και τον καιρό τής κάθε μέρας.

 

 

~ Λουκρητίου, Περί φύσεως – Η κληρονομιά ενός επίμονου κηπουρού, προλεγ.-μτφρ.-σημ.: Θεόδωρος Δ. Παπαγγελής, Gutenberg, 643 σελ.

 

Δεν σαστίζεις –διδασκόμενος και τερπόμενος– μόνο με τους 7.145 στίχους αυτού του “σεμινάριο[υ] φυσιογνωσίας από το οποίο οι συμμετέχοντες αναμένεται να αποκομίσουν έναν οδηγό βιοτικής συμπεριφοράς”, όπως σημειώνει ο Θ.Δ.Π.., αλλά και με τα 292 σελίδων “Προλεγόμενα” του μεταφραστή: μεταξύ άλλων, για το έργο και την 'αστυνομική' περιπέτειά του· την σημασία του τότε, αργότερα, και σήμερα· αλλά και για τον συγγραφέα του και την θέση του στον επικουρισμό. Και τώρα το τονίζω ότι ο νους και η ψυχή, δεμένα μεταξύ τους, / αποτελούν ενότητα, μαζί τα δυο τους έχουν φύση ενιαία. / [] Εδώ είναι του φόβου η πηγή, εδώ του τρόμου, κι οι χαρές γλυκαίνουν / του στέρνου την περιοχή· λοιπόν, εδώ είναι ο νους κι ο λογισμός μας.

 

 

~ Οβιδίου, Η τέχνη και τα αντίδοτα του έρωτα, εισ.-μτφρ.-επίμ.: Θεόδωρος Παπαγγελής, Μεταίχμιο, 236 σελ.

 

Αν είχατε απολαύσει (αν όχι, σπεύσατε!) τις προ 12ετίας Διαδρομές στις Μεταμορφώσεις του Οβίδιου που είχε επιμεληθεί ο ίδιος χαλκέντερος συγγραφέας, τότε δεν θα διστάσετε να αρπάξετε και τούτον τον τόμο – που τώρα συμπληρώνει την προ 21 ετών μετάφρασή του της Ερωτικής Τέχνης. Εάν την τέχνη του έρωτα αγνοείς, σε βεβαιώ ότι δεν είσαι ο μόνος· / μελέτα το ανά χείρας εμβριθώς, και εν συνεχεία ερωτεύσου ειδημόνως – ξεκινά τις οδηγίες και τις νουθεσίες του το πρώτο από τα τρία βιβλία της. Όταν τα πράματα στραβώσουν, αναλαμβάνουν τα Αντίδοτα: Βιβλίο με τον τίτλο Συνταγές για ίαση του έρωτα διαβάζεις. / Το διάβασε ο αρμόδιος θεός και “Βλέπω” είπε “πόλεμο ετοιμάζεις”. Εισαγωγή και επίμετρο, τεκμηριωμένα, γλαφυρά, συναρπαστικά.

 

 

~ Σάντρο Πέννα, Τα ποιήματα, εισ.-μτφρ.-σύνταξη ελλην. βιβλιογρ.: Ευριπίδης Γαραντούδης, Gutenberg, 533 σελ.

 

Πρασινογάλαζος / βαθιά ριζώνω. //  Διάχυτο δείλι / κι αργοί αθλητές. Μάς προσφέρεται εδώ μεταφρασμένο –με δηλωμένη την σταθερή φροντίδα στον ρυθμό και την ομοιοκαταληξία, όπου χρειάζεται, και, πάντα, στον ρυθμό– το σύνολο των 545 ποιημάτων της πιο πρόσφατης συγκεντρωτικής έκδοσης του ιδιαίτερου Ιταλού ποιητή (1906-1977). Πού νά ’σαι συ μορφή / σε χίλια πρόσωπα. Ο φανός που σφίγγει τη μορφή σου / διαγράφει τη δική μου. Προτάσσεται εμβριθής εισαγωγή 107 σελίδων (περιλαμβάνει εκτενή, ενδιαφέρουσα αναφορά στον Καβάφη και σε πέντε ακόμη νεοέλληνες ποιητές τους οποίους επίσης απασχόλησε η ομοφυλόφιλη επιθυμία) και η έκδοση ολοκληρώνεται με 178 σελίδες σημειώσεων, ελληνικής βιβλιογραφίας, κ.ά.. Έρχεται η ώρα του έρωτα. Κι είναι, Ζυλιέν, / η ιστορία του χεριού σου στον ορίζοντα. 

 

 

~ Φερνάντο Πεσσόα, Είκοσι ένα χαϊκού, μτφρ.-επίμ.: Γιάννης Σουλιώτης, επιμ.: Δήμητρα Παπαδημητρίου, Printa, 85 σελ.

 

Μόνο το ηλιοτρόπιο κοιτά. / Ο ήλιος πίσω από τους λόφους / Φέρνει τους λόφους πιο κοντά. Σπεύσε. Να ένα βιβλίο του Πεσσόα, ακόμα και για όσους δεν αγαπούν την φλυαρία, την έμμονη αυτο-αναφορικότητα, και τα 'μαύρα βάθη' του: 16 χάικου γραμμένα στα αγγλικά, πραγματικά υπέροχα ποιήματα, και πολύ εγγύτερα στο πνεύμα του χάικου από πλείστα όσα άλλων μη Ιαπώνων – συν πέντε γραμμένα στα πορτογαλικά, όλα ωραία μεταφρασμένα. Κοίτα πώς η κερασιά / Ανθίζει ερήμην μας. / Κοιμήσου και το κόκκινο θα έλθει. Χρήσιμος πρόλογος και απολαυστικότατο επίμετρο, που κλείνει με πλήθος ρήσεις για το εξαίσιο και πάνδοξο αυτό ποιητικό είδος. Η μακρινή καμπύλη των νερών. / Μέσα από δέντρα. Γαλήνη εκεί, μα εδώ / Μονάχα γαλήνη πέρα εκεί.

 

 

~ Γουίλλιαμ Σαίξπηρ, Ο βιασμός της Λουκρητίας, εισ.-μτφρ.: Λένια Ζαφειροπούλου, Gutenberg (δίγλωσση έκδοση), 217 σελ.

 

Ανάμεσα στα δώματά της και τη θέλησή του / Όλοι οι φραγμοί σαν άτακτοι φρουροί υποχωρούν. Έχοντας προπονηθεί στα δύσκολα –στο σχεδόν αδύνατον–, τουτέστιν στην μετάφραση των σονέτων, η Λ.Ζ. τώρα απολαμβάνει τους καρπούς των κόπων της –και μαζί της κι εμείς – γυρνώντας στη γλώσσα μας, τον καιρό της πανδημίας SARS-CoV-2, το μακρύ αφηγηματικό ποίημα που ο Σαίξπηρ έγραψε στα τέλη του 16ου αιώνα, “όταν η πανούκλα μάστιζε το Λονδίνο, τα θέατρα παρέμεναν κλειστά, [] και οι αναγνώστες αποζητούσαν στα μακροσκελή ποιήματα την ψυχαγωγία των χαμένων παραστάσεων”. “Πραγματικά επαναστατικό”, όμως, συμπληρώνει η μεταφράστρια, “είναι το βλέμμα του ποιητή που [] αγκαλιάζει  ολόκληρο το γυναικείο γένος και συμμαχεί μαζί του με τρόπο απίθανα νεωτερικό”. Ω αμαρτία βαθύτερη απ' τον γκρεμό της σκέψης.

 

 

~ Πέρσυ Μπυς Σέλλεϋ, Ελλάς – Λυρικό δράμα, μτφρ.-εισ.-σημ.: Ορφέας Απέργης, Gutenberg (δίγλωσση έκδοση), 247 σελ.

 

Η Ελλάδα έχει θεμέλια χτισμένα κάτω / απ' τις πολεμικές φουρτούνες των ρευμάτων, / πάνω στην κρυσταλλένια θάλασσα / της σκέψης πού ’ναι αιώνια. Ο Σέλλεϋ, στενός φίλος του Λόρδου Βύρωνα, έγραψε το φιλελληνικό αυτό ποιητικό δράμα τον Οκτώβριο του 1821 στην Ιταλία. Από την αυγή του Χρόνου μες στην τρικυμία / έλαμψε της Ελευθεριάς το θάμπος. Ο Ο.Α., 200 χρόνια μετά, μάς παραδίδει την μετάφρασή του –λεπτουργημένο κατόρθωμα– μαζί με χρήσιμη εισαγωγή, εκτενείς σημειώσεις, και πλούσιο επίμετρο για την ζωή του ποιητή, ειδικά κατά την περίοδο συγγραφής του έργου αυτού. Το μεγαλείο το αληθινό είναι αχώρητο, / η αληθινή αξία ζει μέσα στο Πνεύμα όλων των ζώντων, / κι αυτό το Πνεύμα τη δανείζει σ' ό,τι λες δικό σου. 

 

 

~ Βισουάβα Σιμπόρσκα, Η ζωή εδώ και τώρα, εισ.-μτφρ.: Μπεάτα Ζουλκιέβιτς, Καστανιώτης, 246 σελ.

 

Επιτέλους στη γλώσσα μας, μεταφρασμένη απευθείας από τα πολωνικά, μια πλούσια, χορταστική ανθολογία της ποιήτριας που τιμήθηκε με το Νομπέλ το 1996. Πάνω από 100 ποιήματα και από τις συνολικά 13 συλλογές της: από το Γι' αυτό ζούμε τού 1952 έως το Αρκετά τού 2012 – τουτέστιν παρουσιάζεται εδώ το εν τρίτον περίπου του έργου της. Γε-γο-νός, γε-γο-νός, χτυπά ο τροχός. Μαύρο δάσος. / Γε-γο-νός, γε-γο-νός. Το φορτίο θρηνεί – βαρύς μπάσος. “Το μεγαλείο και η γελοιότητα της ανθρώπινης κατάστασης αναδεικνύονται στο έργο της από κοινού”, όπως σημειώνει η Μ.Ζ. στην εκτενή, κατατοπιστικότατη και γλαφυρή εισαγωγή της. Και “η κατάπληξη είναι το κίνητρο της δικής της 'ποιητικής φιλοσοφίας'”. Το στέμμα επιβίωσε του κεφαλιού. / Το χέρι έχασε από το γάντι.

 

 

 ~ Κώστας Σταμάτης (ανθολ.-εισ. σημ.-επιμ.-εργοβιογρ. σημ.), Η ποίηση της Ελληνικής Επανάστασης 1821 – δημοτικό τραγούδι, νεοέλληνες ποιητές από τον Σολωμό και τον Κάλβο μέχρι σήμερα, Πατάκης, 626 σελ.

 

Να καθήσεις στο πλάι μου και ν’ απλώσεις το χέρι / να μαζεύουμε αμίλητοι τα τριζόνια του λόγου: / –συλλαβές και οράματα– / μυστικέ Μαρκομπότζαρη / στρατηγέ των Ελλήνων. Όχι μόνον αναμενόμενα ονόματα και ποιήματα, αλλά μια εξαντλητική, χρονολογική (με πέρας το 2020!) ανθολογία 472 σελίδων –βαριά κληρονομιά σε σκέψη που τρικλίζει– συν 117 με εργοβιογραφικά σημειώματα των ποιητ(ρι)ών. Δεν υπάρχει ποιητική ‘γενιά’, από το 1821 ώς σήμερα, που να μην εκπροσωπείται σε αυτή την θεαματική σύναξη: ακόμα και αν ενίοτε η ποίηση δεν μας συγκινεί ιδιαιτέρως, παραμένει συναρπαστική η διαδρομή· η διαφοροποίηση στον χειρισμό τού πάντα ζέοντος θέματος. Το Μεσολόγγι πιο κάτω ψηλά το φεγγάρι σημαία / το αίμα του πια δεν βροντάει και δεν κοκκινίζει τα όνειρα / κουρέλια της πόρτας δεν εμποδίζουν το κρύο της καρδιάς.

 

 

~ Άντεια Φραντζή, Το έσω χάραγμα (1975-2015), Sestina, 263 σελ.

 

Κυματιστό σώμα / το όραμα. Παρόν παρόν / και δοξασμένο το άγγιγμα / να τσακίζει τον χρόνο. Η ποιητική συγκομιδή μιας τεσσαρακονταετίας, μιας ποιήτριας που δικαιωματικά εγγράφεται στην λαμπρή χορεία των ζωτικής σημασίας Ελληνίδων ποιητριών του 20ου (και του 21ου) αιώνα. Τα νερά περιμένουν στις φόδρες τον ήλιο. Με σαφή την καταγωγή της από τον υψηλό μοντερνισμό της λιτότητας, έχει δώσει ωστόσο και ένα υποδειγματικό Στεφάνι σονέτων: και σε αυτό, το έκτο από τα δέκα εδώ συγκεντρωμένα βιβλία της, θαυμάζουμε τον ιδιαίτερο, σπάνιο τρόπο της να πυκνώνει τον λόγο χωρίς ποτέ να γίνεται ερμητική· να παραμένει 'προσβάσιμη' επιβάλλοντας τους δικούς της όρους, χωρίς την παραμικρή έκπτωση. Λυπήσου με, φωνή, ξερή αλήθεια / και δες τον θαυμασμό· κρύβει το αίμα. 

 

 

~ Θανάσης Χονδρός και Αλεξάνδρα Κατσιάνη, Ταξιδεύοντας με τον Μιχαήλ Μήτρα από δρόμους χωρίς διόδια – ένα ποίημα, Οίκοι, 24 σελ.

 

Εδώ που τα λέμε απ' όλους λείπουν λέξεις. / Του λείπει η λέξη κιβώτιο. / Της λείπει η λέξη χιόνι. Βαθειά και ουσιαστικά ποιητική είναι, ούτως ή άλλως, κάθε δράση του Θ.Χ. και της Α.Κ.: είτε καλλιτεχνική χειρονομία, είτε περφόρμανς, είτε κείμενο. Πόνεσε και ντράπηκε. / Σε μία και μοναδική στιγμή έφτασε / στη συνειδητοποίηση / της βίας και της ποίησης. Ταυτόχρονα. Έτσι αρχίζει το μακρύ, πολύμορφο ποίημα τους σ' αυτήν την –ως αναμένεται– όμορφη έκδοση μεγάλου σχήματος. Και τελειώνει με την φράση: ώσπου να μας σφηνώσει κάποιος την αγέλαστη λέξη κάτω από τη γλώσσα. Ένα ταξίδι ανάμεσα σε, και μαζί με, τις λέξεις, αναζητώντας και ταυτοχρόνως πραγματώνοντας το ποίημα. Τις νύχτες οι λέξεις, ξεφεύγοντας απ' την αντίληψή μας, / ταξιδεύουν / αναζητώντας θέμα για ένα ποίημα. 

 

 

~ Γ.Χ. Ώντεν, Η ασπίδα του Αχιλλέα – και άλλα ποιήματα, εισ.-μτφρ.-σχόλια: Ερρίκος Σοφράς, Αντίποδες (δίγλωσση έκδοση), 153 σελ.

Κόψτε τα τηλέφωνα, πάψτε τα ρολόγια / Το πιάνο κλείστε, πνίξτε τύμπανα και λόγια. Ο Ε.Σ. έχει εμπλουτίσει την προ εξαετίας εκλογή του με επτά επιπλέον ποιήματα –σύνολον: 19– και ξαναδουλέψει σημεία κάποιων προηγούμενων μεταφράσεών του. Τις συμπληρώνει με εισαγωγικό σημείωμα και σημειώσεις. Η ποιότητα της εργασίας του μάς παρηγορεί για τα τόσο λιγοστά (καίτοι έξοχα) δείγματα από το έργο ενός ποιητή σαν τον Ώντεν – με πλήθος υπέροχων ποιημάτων διάσπαρτων στην μακρά σταδιοδρομία του (1928-1973) και συγκεντρωτικές εκδόσεις που υπερβαίνουν τις 800 σελίδες στο πρωτότυπο. (Αινιγματική, παρεμπιπτόντως, η εκδοτική επιλογή παράθεσης των πρωτοτύπων μετά τις μεταφράσεις, αντί αντικριστά.) Στης καρδιάς τη μαύρη ερημιά / Ν' αναβλύσει βάλσαμο ξανά, / Μάθε στην ελεύθερη ψυχή / Μες στη φυλακή της πώς να υμνεί.

 

*

Αυτές ήταν οι αναγνωστικές μου προτάσεις για το καλοκαίρι του 2021, όπως δημοσιεύθηκαν στο τ. 121 (Ιούλ.-Αύγ. 2021) του περιοδικού "The Books' Journal".

[Φωτ.: Π.Ι., Λισαβόνα, xi.2006] 

11 βιβλία για τις γιορτές 2020

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ΔΟΚΙΜΙΟ

 

~ Ρενάτα Λαβανίνι, Γύρω στον Καβάφη, ΜΙΕΤ, 253 σελ.

 

Της οφείλουμε χάριτες και ίσως να την γνωρίζουμε κυρίως για το σπουδαίο έργο της έκδοσης των Ατελών ποιημάτων του Κ.Π. Καβάφη. Αλλά, φυσικά, η Ρ.Λ. είναι μια συνεπής μελετήτρια του καβαφικού έργου, και στον παρόντα τόμο διαβάζουμε 15 άρθρα και μελέτες της τής περιόδου 1974-2008, που “προέκυψαν από παρατηρήσεις και σκέψεις”, όπως σημειώνει η ίδια, “για τις οποίες έδινε αφορμή η καθημερινή εξοικείωσή μου με το έργο του ποιητή”: κείμενα για συγκεκριμένα ποιήματα, για την σχέση του Καβάφη με άλλους ποιητές (τον Βέλγο σύγχρονό του Ζωρζ Ροντενμπάκ, τον Γάλλο Τεοντόρ ντε Μπανβίλ, ή τον Κωνσταντινουπολίτη Αθανάσιο Χριστόπουλο), για την πρόσληψη του καβαφικού έργου από τους κατοπινούς (τον Σεφέρη ή τον Καταλανό μεταφραστή του, Αλέξη Εουδάλδ Σολά). 

 

 

~ Παντελής Μπουκάλας, Κόκκιν' αχείλι εφίλησα – Το ταξίδι του φιλιού και ο έρωτας σαν υπερβολή, Άγρα, 843 σελ.

 

Ο τρίτος –αισίως– τόμος της μνημειώδους μελέτης τού Π.Μ., μετά την πρισματική εξέταση του γλωσσικού σφρίγους του δημοτικού τραγουδιού, και την εστίαση στον πόθο και τον φόνο στην θεματολογία του –στους δύο πρώτους τόμους–, μάς κερνά 543 ολωσδιόλου συναρπαστικές σελίδες (χώρια οι πλούσιες σημειώσεις και η ογκώδης βιβλιογραφία) για διάφορες εκδοχές τού έρωτα: το εμβληματικό του κόκκινο χρώμα· την θέση του εντός της Φύσης· τον θρίαμβό του ως ανατροπέα· τις 'ανόσιες' εκδοχές του· την σχέση του, τέλος, με το μαύρο της μελαγχολίας. Γι' άλλη μια φορά, αυτό το ευφρόσυνα ξέφρενο ταξίδι στην ποίηση του δημοτικού τραγουδιού, διανύει –χάρη στον μοναδικό συνδυασμό λόγιας εμβρίθειας και ποιητικής μαεστρίας τού Π.Μ.–, παρασύροντάς μας, το διάστημα από τον Σοφοκλή ώς τον Ρίλκε, και από τον Ησαύ ώς τα ρεμπέτικα.

 

 

~ Σταύρος Ζουμπουλάκης (επιμ.), Τ.Κ. Παπατσώνης – το κριτικό και δοκιμιακό έργο του, Λόγος / Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος, 102 σελ.

 

Ενώ σκανδαλωδώς εκκρεμεί η έκδοση τουλάχιστον ενός ακόμα τόμου με ποιήματα αυτού του μεγάλου και πρωτοπόρου ποιητή μας, καθώς και η επανέκδοση (και συμπλήρωση με επιπλέον τόμους) του δοκιμιακού του έργου, το ενδιαφέρον μελετητών και αναγνωστικού κοινού για όλες τις συγγραφικές του δραστηριότητες, ευτυχώς, ολοένα φουντώνει. Η παρούσα, εξαιρετικά ενδιαφέρουσα, έκδοση συγκεντρώνει κείμενα με τα οποία οι τέσσερις συγγραφείς τους συμμετείχαν στην ομότιτλή εκδήλωση της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος το 2018. Ο Γιάννης Δημητρακάκης εξετάζει την θέση της γαλλικής ποίησης στα δοκίμια τού Τ.Π..· ο Βασίλης Μακρυδήμας την αντιμετώπισή του του καβαφικού έργου· ο Βασίλης Βασιλειάδης την ιδιοπροσωπία του ως κριτικού· και ο Βασίλης Λέτσιος την σχέση του με το έργο του Έντγκαρ Άλλαν Πόε.

 

 

~ Δημήτριος Καπετανάκης, Έργα – Τόμος Πρώτος: Τα Δημοσιευμένα (1933-1944), Βιβλία Α' και Β', εισαγ. - φιλ. επιμ.: Εμμανουέλα Κάντζια, ΜΙΕΤ, 469 + 383 σελ.

 

Σε τι να πρωτοσταθεί κανείς, σχετικά με τον 'διάττοντα αστέρα' Δ.Κ. (Σμύρνη, 1912 – Λονδίνο, 1944); Στον βίο, στην πολυμάθεια, στο εύρος της συγγραφικής εργασίας του – από ποιήματα μέχρι θέατρο· μελέτες και δοκίμια, λογοτεχνικά και φιλοσοφικά· μέχρι κριτική για όλων των ειδών τα λογοτεχνικά αλλά και εικαστικά έργα (και όλα αυτά στα ελληνικά και τα αγγλικά)· μεταφράσεις από τα γερμανικά προς τα ελληνικά και από τα ελληνικά προς τα αγγλικά; Πτυχιούχος Πολιτικών και Οικονομικών Επιστημών της Νομικής Αθηνών και διδάκτωρ Φιλοσοφίας (το 1936, με άριστα) της Χαϊδελβέργης, μέλος του Κύκλου του Συκουτρή, μετοικώντας στην Αγγλία το 1939, γίνεται αμέσως ενεργό μέλος κύκλων σημαντικών διανοουμένων και καλλιτεχνών. Βυθιζόμαστε ευγνώμονες στην ανάγνωση – και αναμένουμε με ανυπομονησία και τον Δεύτερο Τόμο, πάλι χάρη στην αφοσίωση τής Ε.Κ..

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

 

~ Βέρνερ Χέρτσογκ, Οδοιπορία στον πάγο / Μόναχο-Παρίσι, 23 Νοεμβρίου-14 Δεκεμβρίου 1974, μτφρ.: Γιάννης Καλλιφατίδης, alloglotta, 173 σελ.

 

Στα τέλη Νοεμβρίου τού 1974 μού τηλεφώνησε ένας φίλος από το Παρίσι και μου είπε ότι η Λόττε Άισνερ είναι βαριά άρρωστη και ότι μάλλον θα πεθάνει. [] Φόρεσα ένα μπουφάν, πήρα μια πυξίδα κι έριξα σ' ένα σακίδιο τα απαραίτητα.  [] Ακολούθησα την πιο ευθύγραμμη διαδρομή για το Παρίσι, με την ακλόνητη πίστη ότι θα έμενε ζωντανή, αν κάλυπτα την απόσταση με τα πόδια. Έτσι ανοίγει το “Εισαγωγικό σημείωμα” του συγγραφέα, κινηματογραφιστή Β.Χ.. Στο Ντομρεμύ επισκέφτηκα το σπίτι της Ζαν ντ' Αρκ. [] Έχει υπογράψει με το όνομα “Jehanne”, αν και πιθανώς κάποιος άλλος οδηγούσε το χέρι της. Ημερολόγιο, οδοιπορικό, μαζί και τεκμήριο αγάπης και θαυμασμού, που κλείνει με την μαγική φράση: “Ανοίξτε το παράθυρο”, είπα, “εδώ και μερικές μέρες μπορώ και πετάω”.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ΠΟΙΗΣΗ

 

 

~ Στέφανος Κακλαμάνης, Η κρητική ποίηση στα χρόνια της Αναγέννησης (14ος-17ος αι.): Εισαγωγή (τ. 1) και Ανθολογία (τ. 2 και 3), ΜΙΕΤ, 288 + 645 + 758 σελ.

 

Υγιέ, το φως τσ' ημέρας μου κ' ήλιε των αμματιώ μου. Πόσο καλά γνωρίζουμε τον πλούτο αλλά και την σημασία της Αναγεννησιακής ελληνικής ποίησης, όπως γράφτηκε στην Κρήτη από τον 14ο έως τον 17ο αιώνα; Ο Σ.Κ. αναλαμβάνει όχι μόνο να μας ξεναγήσει στην εποχή, το πολιτισμικό περιβάλλον, και τους ποιητικούς καρπούς της, με την γλαφυρότατη Εισαγωγή του κι έναν κατατοπιστικότατο χρονολογικό πίνακα 32 σελίδων, αλλά μας προσφέρει και μιαν εκτενή, δίτομη Ανθολογία όπου παρουσιάζονται 68 έργα 46 ποιητών, πλαισιωμένα από βιογραφικά σχεδιάσματα των ποιητών και ειδικότερα, ανά έργο, εισαγωγικά σημειώματα. Η πολύτιμη αυτή έκδοση –χαρακτηριστική τής αξίας του ΜΙΕΤ– συνοδεύεται όχι μόνον, φυσικά, από γλωσσάριο και ευρετήριο, αλλά και από εικονογραφική τεκμηρίωση. Ω κόσμε πλάνε κι άδικε και ψεύτη, / γης ανθρωπογελούσα, ματωμένη. 

 

 

~ Σάκης Σερέφας, 164 – (ποιήματα 1983-2013), Νεφέλη, 289 σελ.

 

Σαν τα βόδια που αργόσυρτα μες στο σκοτάδι αποκλίνουν / και με αθέατο σχηματισμό / περνούν σκυφτά στην άλλη μέρα,/ το ποίημα πάντα προηγείται. Η συγκέντρωση της μέχρι σήμερα ποιητικής συγκομιδής τού Σ.Σ. λειτουργεί και ως υπενθύμιση της σπουδαιότητάς του, όχι μόνον ως εκπροσώπου γενιάς τού 1980, αλλά και στην σύγχρονή μας ποίηση συνολικά. Διαβάτη που γελάς γοερά στο κινητό / Οδηγέ όταν κορνάρεις στο φανάρι / Στοχάσου: ίσως να ’σαι δόλωμα πλανερό /
Για ένα παιδί που σκύβει πεινασμένο / Έναν μεζέ αυτού του κόσμου να πάρει.Ύφος απαραγνώριστο, χιούμορ συχνά μαύρο, γλώσσα δαιμονίως ευρηματική, ευρεία θεματική, πάντα όμως καλά αγκυρωμένη στην (περιφρονημένη) 'καθημερινότητα' (που περιέχει, φυσικά, τα πάντα). Κανένας δεύρο Λάζαρος – μονάχα η Στιγμή. 

 

 

~ Κορίνα Καλούδη, Και βέβαια τούς φοβάμαι, Περισπωμένη, 39 σελ.

 

Είμαστε η τροφή τού φόβου / Μες στο σκοτάδι / στοιβαγμένοι κι άγριοι. Πρώτο βιβλίο, με μετρημένη φωνή, με σωστά και σεμνά μουσικά ζυγίσματα. Ούτε τρελοί ούτε γενναίοι / αυτοί που ζήτησαν / να βγουν από τον κύκλο // Διψάνε μόνο / κι άκουσαν τον ποταμό. Ποιήματα προς ανιόντες και κατιόντες, και προς εαυτήν. Μετά είδε το χαμόγελο / Το ίδιο ψηλό / Και την αγάπη / Πιο πυκνή η αγάπη. Σύντομα ποιήματα που –όταν αποφεύγεται η (ω πόσο ολισθηρή) γνωμική ροπή– βρίσκουν ήσυχα στόχο. Μια δυνατή ριπή τού αέρα / σήκωσε τις κουρτίνες και είδα / Όχι όλα / μα αρκετά ήταν εκεί // Χωρίς αμφιβολία / αυτά που είδα.

 

 

~ Ειρήνη Βακαλοπούλου, Τα εύφορα μέλη, Εκάτη, 24 σελ.

 

Ο σταυρός στον ουρανό / ένας τάφος στερεωμένος // μα το υδρόφυλλο σύννεφο / χειρονομίες φτιάχνει / που κόβουν στη μέση το γιορτινό τής μέρας. Τέταρτη ποιητική συλλογή, με 18 ποιήματα. Είναι η θάλασσα / η παραμόρφωση του ίσκιου / και το φωνήεν το κρατά ο βράχος. Διακριτό ύφος· λυρισμός που τανύεται ώς την μεταφυσική και τον στοχασμό· δυνατοί, αξιομνημόνευτοι στίχοι σχεδόν σε κάθε σελίδα – δεν είναι λίγο. Σκόνη τρυφερή και πολύτιμη / σε ποιο σπίτι μετέφερες το σώμα σου; Όταν μάλιστα επιτυγχάνεται το άνοιγμα του ερμητισμού σε γοητευτική αινιγματικότητα, έχουμε κάθε λόγο να σταθούμε. Έγινε χρυσάφι / το θάρρος και η πίστη / ένα φυτό γρήγορο καταρριχάται / πλούσιο / κι αποσιωπά τον θόρυβο του κόσμου.

 

 

~ Ιάκωβος Καμπανέλλης, Άκουσε τη φωνή μου κι έλα – τραγούδια και ποιήματα, φροντίδα: Θ. Φωσκαρίνης και Κ.Ι. Καμπανέλλη, Κέδρος, σελ. 317

 

Κράτα το στόμα σου κλειστό, / κράτα για σένα το σωστό / κι άσε με μένα τον κουτό / καταπώς θέλω να γλεντώ, / το χάλι μου. “Το Παραμύθι χωρίς Όνομα” σε μουσική τού Μάνου Χατζιδάκι· “Μαουτχάουζεν” σε μουσική Μίκη Θεοδωράκη· “Το Μεγάλο μας Τσίρκο” σε μουσική Σταύρου Ξαρχάκου· αυτοί οι τρεις πολυτραγουδισμένοι κύκλοι τραγουδιών του σημαντικού (θεατρικού, κυρίως) συγγραφέα Ι.Κ. θα αρκούσαν πιθανώς για να δικαιολογήσουν μιαν αυτόνομη έκδοση του στιχυργικού του έργου. Που όμως εδώ συμπληρώνεται και από τους υπόλοιπους στίχους τραγουδιών που κατά καιρούς έγραψε, και από ποιήματά του. Ρίχνω την καρδιά μου στο πηγάδι / να γενεί νερό να ξεδιψάσεις. / Σπέρνω την καρδιά μου στο λιβάδι / να γενεί ψωμάκι να χορτάσεις.

 

 

~ Ρέυμοντ Κάρβερ, Εκεί που είχαν ζήσει, ανθολ.-μτφρ.-επίμ.: Άκης Παπαντώνης, Κίχλη, σελ. 215

 

Σήμερα η καρδιά μου, σαν την εξώπορτα, / μένει ανοιχτή για πρώτη φορά εδώ και μήνες. Πενήντα επτά ποιήματα διάλεξε ο πεζογράφος και μεταφραστής Άκης Παπαντώνης από το συνολικό ποιητικό έργο τού –γνωστότερου ως διηγηματογράφου– Ρ.Κ.. Έτσι μιλάω στον εαυτό μου. / Προφέροντας τα ονόματα των πραγμάτων. Πότε διαβάζονται σαν δικά του διηγήματα-σε-στίχους· πότε, με την σύνταξη των εικόνων τους, θυμίζουν την κλασσική κινεζική ή ιαπωνική ποίηση· πότε απηχούν τον Τσέχοφ, όχι μόνο των διηγημάτων αλλά και των θεατρικών έργων: Δάκρυα κυλούσαν / όταν ένα άλογο ξεπρόβαλε μέσα απ' την ομίχλη / στην μπροστινή αυλή. Ύστερα κι άλλο, / κι άλλο. Εκείνη βγήκε έξω κι είπε / “Από πού ήρθατε, γλυκά μου άλογα;” 

7 βιβλία για το καλοκαίρι 2020

ΠΟΙΗΣΗ

 

~ Χάρης Γαρουνιάτης, Ροσινιόλ, εκδ. Αντίποδες, 2019, σελ. 55

“Συχνά σε ονειρεύτηκα [] να ανεβαίνεις πιο ψηλά απ' τη θέλησή μου [] για να μου ανοίξεις την πόρτα προς τον κήπο όπου τρέμω να βρεθώ”. Το εύρος της θεματολογίας του πρώτου, λίαν ευπρόσδεκτου βιβλίου του Χ.Γ. είναι μόνο μία από τις αρετές του: γιατί δεν γίνεται με όρους επίδειξης γνώσεων, και γιατί αποτελεί το έδαφος ανάπτυξης των άλλων δύο. Ευπρόσδεκτη και σπάνια, και η δεύτερη: η απουσία γλιστερού λυρισμού. “Ανάμεσά μας η ασθένεια σαν μια εκκεντρική // μορφή υγείας, όπως ανάμεσα σε δυο τραγούδια / μια διαφήμιση”. Μα τρίτη και σημαντικότερη: η παρουσία μιας ήδη ευδιάκριτης ποιητικής σκέψης, όπου πουλιά και συναφείς έννοιες (η φωνή στις διάφορες εκφάνσεις της, ο αέρας κι ο ουρανός, ...) κυριαρχούν: “Ζούμε σαν τραγούδια στον αέρα των διαμερισμάτων”. – Π.Ι.

 

~ Φοίβη Γιαννίση, Χίμαιρα, εκδ. Καστανιώτη, 2019, σελ. 185

“Ας έρθει να με βρει το απρόσμενο. Ένας άνεμος. / Κανείς δεν θα μπορέσει να πει με λέξεις / από πού πέρασε. / Μονάχα το μυρίζει.” Ποιήματα πότε λάμποντα και πότε στοχαστικά· τεκμήρια ανθρωπολογικής έρευνας της ίδιας της Φ.Γ. πλάι σε Βλάχους βοσκούς της Θεσσαλίας· λήμματα από την ευρεία αναδίφηση αρχείων και γραμματείας (αρχαίας και νέας, ελληνικής και ξένης): για την λέξη “χίμαιρα” (που σημαίνει και αίγα, κατσίκα), αλλά και για την νομαδικότητα, την ζωή των βοσκών, την διαπάλη μεταξύ θηλυκού και αρσενικού, ανθρώπου και ζώου· καταστρώνουν μια ποιητική μελέτη τανυσμένη ανάμεσα στους “Νόμους” (τους φυσικούς όρους) και την “Νομή” (τα πράγματα και το νόημα της ζωής με τα ζώα). “Τα λόγια είναι κλαδιά. / Ο τόπος αστράφτει μέσα στο χρόνο.” – Π.Ι.

 

~ Λένια Ζαφειροπούλου, Αίθουσα των χαμένων βημάτων – 26 ασκεπείς λυγμοί, εκδ. Πόλις, 2019, σελ. 50

“Πάνω από το κεφάλι μου περνά / η αστάθεια του καιρού”. Στο σημαντικό αυτό, τρίτο βιβλίο της, η Λ.Ζ., έχοντας διαβεί μέσα από την πολυτροπία (τον σκεδασμό, σχεδόν) του δεύτερου, εδραιώνει, διευρύνοντας και πλουτίζοντάς τες κατά τρόπο ζηλευτό, τις δυο αρετές που καθιστούσαν την πρώτη –βραβευμένη– εμφάνισή της ήδη αξιοπρόσεκτη: εικόνες, αφήγηση και ρητορική, έχοντας προ πολλού κατακτήσει την πύκνωση, ξεδιπλώνονται πλέον εντυπωσιακά, σχεδόν ξεδιάντροπα – τιθασευμένες όμως από έναν σπάνιας μαεστρίας έλεγχο όλων των ηχητικών ποιοτήτων του λόγου (ρυθμός και φθόγγοι). “΄Υστερα το παράθυρο θα ξεχαστεί ανοιχτό και θα φυσήξει ο τυχαίος αέρας”. Η μαρτυρική μορφή του Μαντελστάμ δίνει σκυτάλη θανάτου (και ανάστασης) σε τρεις άλλους Ποιητές διαδοχικά: στον Ορφέα, στον Λάζαρο, εντέλει στον Ιησού. “Πώς θα βουτήξεις κάθετα στην ανοιχτή πληγή του χρόνου;” – Π.Ι.

 

~ Στρατής Πασχάλης (επιλογή-επιμέλεια), Του έρωτα και της αγάπης, εκδ. Μεταίχμιο, 2019, σελ. 158

“Σαν όχλος σε πολιορκεί / σε πλησιάζει / Ο Έρωτας”. “Ποιήματα από τη Σαπφώ μέχρι τον Ρεμπώ”, ριμάρει τρυφερά παιγνιωδώς ο υπότιτλος αυτής της ανθολογίας του ποιητή και μεταφραστή Στρατή Πασχάλη (μόνο δύο μεταφράσεις είναι άλλων, επίσης εξαιρετικών ποιητών-μεταφραστών: του Παλαμά και του Καρυωτάκη). “Κοντά σου δεν αχούν άγρια οι ανέμοι”, “Η καινούρια μέρα άναβε μέσα μου προτού ξημερώσει”. Πραγματικά διαλεγμένα ένα-ένα, εξήντα δύο ποιήματα και αποσπάσματα από το έργο 39 ποιητών, Ελλήνων και ξένων, συν κάποια Δημοτικά, συνθέτουν αυτήν την δέσμη της οποίας ο καλλιτεχνικός σχεδιασμός (Βάσω Αβραμοπούλου / A4 Art Design) πρέπει επίσης να επαινεθεί. “Και το παράξενο / φως του έρωτός μου”, “Από τα μάτια πιάνεται, στα χείλια κατεβαίνει, / κι από τα χείλια στην καρδιά ριζώνει και δεν βγαίνει”. – Π.Ι.

ΔΟΚΙΜΙΟ

~ M. Klein, D.W. Winnicott, F. Fromm-Reichmann, C.R. Long, G.J. Gargiulo, J.R. Averill, Η μοναξιά – ως πάθηση και ως ικανότητα, μετάφραση: Ροζαλί Σινοπούλου, Αλεξάνδρεια, 167 σελ.

Η μοναξιά, η μοναχικότητα – και ποιαν/ον δεν ενδιαφέρει το θέμα;! Ο τόμος αυτός –πρώτος στην σειρά “Σφίγγα” των εκδόσεων “Αλεξάνδρεια”– την διερευνά, με την βοήθεια δοκιμίων από λαμπρές πέννες, ως ψυχικό, πνευματικό, και κοινωνικό φαινόμενο. Ο Βρετανός ψυχαναλυτής Ντ.Γ. Γουίννικοττ (του οποίου η σημασία ολοένα αναγνωρίζεται περισσότερο, και δικαίως) την θεωρεί “ένα από τα πιο σημαντικά σημάδια ωριμότητας στην συναισθηματική ανάπτυξη”. Οι Λονγκ και Άβεριλ εκτιμούν πως “από μια ευρεία, κοινωνική προοπτική [], τα οφέλη της μοναχικότητας συχνά υπερκεράζουν τις ζημίες της”. Και αυτή η θαυμάσια συναγωγή κειμένων κλείνει με την φράση του Τζ.Τζ. Γκαρτζιούλο: “Η απόλυτη μοναχικότητα των απεριόριστων δυνατοτήτων [] είναι ένα δώρο της φύσης που αργήσαμε να αναγνωρίσουμε”. – Π.Ι.

 

~ Σούνμιο Μάζουνο, Ζεν – ή η τέχνη της απλής ζωής, μετάφραση: Σώτη Τριανταφύλλου, σκίτσα: Harriet Lee-Merrion, Πατάκη, 223 σελ.

Θυμίζει εγχειρίδιο αυτοβελτίωσης (και είναι και αυτό) – μα οι (μία ανά δισέλιδο) “100 πρακτικές συμβουλές για μια ήρεμη και χαρούμενη ζωή” προέρχονται από τον αρχιερέα του ναού Κένκο-Τζι στην Ιαπωνία, που είναι συγχρόνως και ξακουστός αρχιτέκτων κήπων: μία από τις τέχνες που έχουν επηρεαστεί δραστικά από τον Βουδισμό Ζεν. Χωρισμένο σε τέσσερα μέρη, το βιβλίο κάνει μια ευρεία και περιεκτική ξενάγηση στις αρχές και τις πρακτικές του Ζεν, παρουσιάζοντάς τες εντέλει με την μορφή απλών συστάσεων για μικρές μεταβολές στην καθημερινότητά μας: στάση απολύτως σύμφωνη προς το πνεύμα και την άσκηση του Ζεν. Εξίσου χαρακτηριστικό (και μάλλον όχι τυχαίο) είναι το γεγονός πως η εναρκτήρια παραίνεση είναι “Βρείτε χρόνο για το τίποτα”, και η τελευταία, “Αξιοποιήστε τη ζωή στο έπακρο” – ένα και το αυτό. – Π.Ι.

 

~ recto / verso, τ. 2, Φθινόπωρο 2019, 199 σελ.

Το “εξαμηνιαίο περιοδικό δοκιμιακού λόγου”, στο δεύτερο τεύχος του, διευρύνει το πεδίο του προσεκτικά και σοφά, για να συμπεριλάβει, πέρα από 'καθαρόαιμα' (αν μπορεί να ισχύσει ο χαρακτηρισμός, για ένα τόσο πρωτεϊκό είδος) δοκίμια (όπως, μεταξύ άλλων, τις “Σχέσεις μεταξύ ποίησης και ζωγραφικής” του Γουάλλας Στήβενς, σε μετάφραση του Ορφέα Απέργη), μια σύντομη ιδιοσυγκρασιακή νεκρολογία από τον Βικτόρ Ουγκό· δύο μονόπρακτα του Μπέκεττ μεταφρασμένα από τον Νίκο Α. Παναγιωτόπουλο (το ένα, μαζί με την Ανθή Λεούση) και πλαισιωμένα από ένα “Μεταφραστικό σημείωμα” του ίδιου και ένα κείμενο του Πιερ Μισόν για τον Μπέκεττ· και επιστολές του Σεζάνν (σε μετάφραση του διευθυντή του περιοδικού, Δημήτρυ-Χρυσού Τομαρά) με εισαγωγικά κείμενα των Ρόμπερτ Γκόλντγουωτερ και Μάρκο Τρέβες. Ακριβή ύλη, σε ένα έντυπο αρμόζοντος σχεδιασμού. – Π.Ι.

[Aπό το τ. Ιουλ.-Αυγ. 2020 τού "The Books' Journal"]

16 βιβλία για τις γιορτές 2019

Όπως δημοσιεύθηκαν τον Δεκέμβριο 2019 στο "The Books' Journal": 

ΠΟΙΗΣΗ

~ Ανδρέας Ν. Μιχαλόπουλος & Χαρίλαος Ν. Μιχαλόπουλος (επιλ.-μφτρ.-σχόλια), Ανθολογία λατινικής ποίησης, εκδ. Κέδρος, Αθήνα 2019, σελ. 239

Για όσους/ες δεν γνωρίζουμε λατινικά αλλά αγαπάμε την ποίηση, μια τέτοια ανθολογία, ευσύνοπτη αλλά αντιπροσωπευτική, είναι πραγματικό δώρο. Ειδικά όταν ανοίγει με τον πιο 'σύγχρονο' εκ των λατίνων ποιητών, τον Κάτουλλο: Καταραμένα του Άδη σκοτάδια, / που αχόρταγα καταπίνετε κάθε ομορφιά! / Τόσο όμορφος ήταν ο σπουργίτης που μου αρπάξατε. / Τι συμφορά! Σπουργίτη καημενούλη, / για σένα τα ματάκια της κοπέλας μου / κοκκίνισαν πρησμένα από το κλάμα. Μα κι 'όλοι οι άλλοι' είναι εδώ: Βεργίλιος, Οβίδιος (Τον δεύτερο μήνα του γάμου μας / για ελάφια έστηνα δίχτυα, / όταν η χρυσαφένια Αυγή έδιωξε τις σκιές πρωί πρωί, / και μ' είδε απ' την κορφή του Υμηττού, που πάντα είν' ανθισμένος, / και μ' άρπαξε κι ας μην το 'θελα) , Οράτιος, Προπέρτιος, Μαρτιάλης, ... Με χρήσιμη εισαγωγή για κάθε ποιητή, και επεξηγηματικές σημειώσεις. 

~ Ματσούο Μπασό, Ο στενός δρόμος προς τα βάθη του Βορρά, μτφρ.-σχόλια: Μαρία Αρώνη & Κυόκο Σιμπαγιάμα, εισ.: Μ. Αρώνη, εκδ. Άγρα, Αθήνα 2019, σελ. 194

Αλίμονο – / κάτω απ' το κράνος / ένα τριζόνι. Επιστέγασμα της συγγραφικής δραστηριότητας του μεγάλου Ιάπωνα (1644-1694) –και σημαντικού, ανεξαρτήτως χρόνου και τόπου– ποιητή που ανανέωσε το χάικου, το κείμενο αυτό (πεζό με ταξιδιωτικές εντυπώσεις, και διάσπαρτα σχετικά ποιήματα) υπάρχει επιτέλους και στην γλώσσα μας. Από σήμερα – / σβήνουν οι λέξεις / δροσιά στο καπέλο μου. Η εισαγωγή είναι διαφωτιστική και διαβάζεται με μεγάλο ενδιαφέρον, όχι μόνο για το εν λόγω έργο και τον συγγραφέα του, όσο και για την λογοτεχνία χαϊκάι, γενικότερα. Ήταν σαν να έβλεπα την ψυχή των αρχαίων. Αυτή είναι η αξία του ταξιδιού, η χαρά τού να είμαι ζωντανός. Ξέχασα τις δοκιμασίες του ταξιδιού και τα μάτια μου βούρκωσαν. 

~ Θ.Δ. Φραγκόπουλος, Τροίας επίλογος – μια εκλογή ποιημάτων, εισ.-επιμ.: Μίλτος Φραγκόπουλος, εκδ. Εστία, Αθήνα 2019, σελ. 210

Εκεί / που άνθισε κάποτε η ανώφελη παλικαριά / αφήσαμε στη θεά λουρίδες απ' τη μνήμη μας. Ο επιμελητής ανθολογεί από την από καιρού εξαντλημένη συγκεντρωτική έκδοση των ποιημάτων του συγγραφέα (1923-1998) –γνωστότερου ως πεζογράφου και δοκιμιογράφου– και σημαντικού, πολυσχιδούς πνευματικού ανθρώπου. Γνώρισα τον τόπο μου, τίποτ' άλλο, τον τόπο μου, / κρατώντας τον σαν παιδική ανάσα. Η αξιανάγνωστη εισαγωγή του βιβλίου λειτουργεί και ως ευπρόσδεκτη, σχεδόν συναρπαστική, γνωριμία με τον άνθρωπο και το έργο. Ιδού αυτός που μας ξαναγνωρίζει / τον κόσμο σαν εικόνες, σαν φυγή. Ποιήματα στοχαστικά, που συνδιαλέγονται με την ιστορική στιγμή, και άλλα, μ' έναν ζυγισμένο λυρισμό. Γυάλιζε η βροχή / γεμάτη μικρά λουλούδια / πάνω σ' αόρατα τζάμια / και είπες / ποιος ξέρει πότε / ξανάδα τούτο το λιβάδι. 

ΔΟΚΙΜΙΟ

~ Γκουίγκο ο Β’, Η μυστική σκάλα των μοναχών, μτφρ.: Χριστίνα Λάσκη, εκδ. Αρχέτυπο, Θεσσαλονίκη 2018, σελ. 76

Δεν χρειάζεται να είναι κανείς πιστός, Χριστιανός, και δη Καθολικός, Καρθουσιανός μάλιστα κατά το μοναχικό τάγμα σαν τον Γκουίγκο (1114-π.1193), για να απολαύσει και να ωφεληθεί από αυτήν την επιστολή του προς τον αγαπημένο του Αδελφό Γερβάσιο, με στόχο, όπως γράφει στην εισαγωγή του ο Στέφανος Ελμάζης, «να αντλήσει από τις Γραφές το πνευματικό τους νόημα». Τέσσερα τα στάδια της πνευματικής άσκησης: Την απερίγραπτη γλυκύτητα της ευλογημένης ζωής την επιδιώκουμε μέσα από την ανάγνωση, τη βρίσκουμε στον διαλογισμό, την επικαλούμαστε με την προσευχή και την απολαμβάνουμε με τον στοχασμό. Υπέροχο λογοτεχνικό κείμενο και οδός σοφίας, όποιος κι αν είναι για καθεμιά και καθέναν ο «Κύριος»: Αυτός είναι που δίνει στη σοφία γεύση και Αυτός είναι που μπορεί να επιτρέψει στην ψυχή να τη γευτεί. 

~ Μιχαήλα Καραμπίνη-Ιατρού, Μούσαις χάρισι θύε και Νέκυιαι – καθηγητές, (συμ)φοιτητές, φιλόλογοι, εκδ. Ένεκεν, Θεσσαλονίκη 2018, σελ. 195

Όταν έδινα προπτυχιακές εξετάσεις, συμπτωματικά ήμουν έγκυος και [... σ]τη βυζαντινή λογοτεχνία το θέμα ήταν Ευστάθιος, για την άλωση της Θεσσαλονίκης και για σφαγές εγκύων γυναικών. «Πανεπιστημιακό απομνημόνευμα» ονομάζει η Μ.Κ.-Ι. –γνωστότερη σε εμάς κυρίως από την στενή συνεργασία της με τον Γ.Π. Σαββίδη στην θηριώδη βιβλιοθήκη και το αρχείο του– το γλαφυρό είδος, 17 δείγματα του οποίου συγκεντρώνει εδώ. Από τους Καθηγητές της στο νεοϊδρυθέν Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων και τον Λίνο Πολίτη στην Θεσσαλονίκη, τον Γ.Π.Σ., προφανώς, και ώς τον Δανιήλ Ιακώβ και τον Δημήτρη Μαρωνίτη, οι αναμνήσεις της σχεδιάζουν τις προσωπογραφίες τους, ενώ πλέκονται και με προσωπικές ιστορίες που εντέλει ανασυνθέτουν το πνεύμα της εποχής. Καλοδιαλεγμένες στιγμές, χιούμορ, γλωσσική χάρη∙ ένα άκρως αξιανάγνωστο βιβλίο. – Π.Ι.

~ Αν Κάρσον, Έρως ο γλυκόπικρος, μτφρ.: Ανδρονική Μελετλίδου, εκδ. Δώμα, Αθήνα 2019, σελ. 230

Η εμπειρία του έρωτα είναι μια μελέτη των αμφισημιών του χρόνου. Οι ερωτευμένοι πάντοτε περιμένουν. Μισούν την αναμονή· αγαπούν την αναμονή. Σε αυτό το έργο της 'περί έρωτος' –ένα από τα εκθαμβωτικότερα βιβλία της– η σπουδαία Καναδή ποιήτρια και φιλλόλγος, με την μοναδική ευκινησία του νου της, την τερατώδη ευρυμάθειά της και το απαράμιλλο ύφος της, περνά απ' το ένα στο άλλο, συνδέοντάς τα όλα – αίφνης όταν παραλληλίζει την εισαγωγή, από τους Έλληνες, των φωνηέντων στο φοινικικής προέλευσης αλφάβητο, και την λειτουργία τους, με τις λαχτάρες και τα πάθη του ερωτευμένου. Ή, όταν σχολιάζει την απέχθεια (γνωστή όσο και παράδοξη) του Πλάτωνος για τον γραπτό λόγο ως εξής: Ο άνθρωπος που εκλαμβάνει εσφαλμένα το σύμβολο ως πραγματικότητα απομένει μ' ένα νεκρό περιβόλι. 

~ Μ.Ζ. Κοπιδάκης, Πέθανε πράγματι ο Μέγας Παν; – και άλλα κείμενα παντοδαπά, φιλ. επιμ.: Κώστας Μπουρναζάκης, εκδ. Βικελαίας Δημοτικής Βιβλιοθήκης, Ηράκλειο 2019, σελ. 416

Συναγωγή ποικίλων –παντοδαπών– δοκιμίων του Μ.Ζ.Κ., με την ευρηματική σκέψη, το γλαφυρότατο ύφος, και τα θαυμαστά ελληνικά. Αν η Κρήτη και η λογοτεχνία της έχουν την τιμητική τους, καταλαμβάνοντας περίπου το ένα τρίτο του τόμου, αυτός ανοίγει με άλλο ένα τρίτο αφιερωμένο στην αρχαιότητα και τις καταβολάδες της. Βιβλικά και νεοελληνικά κείμενα επίσης γίνονται αντικείμενο θελκτικής διερεύνησης. Και πάντα δίνουν αφορμή για ευρύτερης εφαρμογής διαπιστώσεις. Έτσι ξεκινά ένα κείμενο για τον αρχαίο ποιητή Σιμωνίδη: Ο θαυμασμός που νιώθει το πλήθος για τα ινδάλματά του (πολιτικούς, τραγουδιστές και αθλητές) είναι άκριτος και άμετρος. [] Η εύνοια του δήμου είναι το διάβροχο σφουγγάρι που σβήνει έξωθεν κηλίδες και ρύπους, έσωθεν τύψεις και ενοχές. Κάποτε τα δοκίμια πατούν σ' ένα θέμα για να περάσουν προσφυώς σ' ένα άλλο – όπως σε αυτό για τις ευφάνταστες (κινδυνώδεις θα έλεγαν οι αρχαίοι) μεταφορές της κρητικής διαλέκτου, που ανοίγει με μια γοργή επισκόπηση ανάλογων αινιγματωδών εκφράσεων του Ησιόδου. – Π.Ι.

~ Μαρία Λαϊνά, Θυμάσαι τι είναι ποίηση;, εκδ. Πατάκη, Αθήνα 2018, σελ. 345

Ξαναπλησιάζοντας ένα κείμενο [...,] βγαίνουμε από τα βάθη του νερού, στη λάμψη του ήλιου – ακόμα βρεγμένοι. Για όσες/ους αγαπούν την ποίηση –και όχι μόνον–, η στήλη «Πεντάλ» τής ποιήτριας Μ.Λ. στην «Βιβλιοθήκη» της «Ελευθεροτυπίας» το 2009-11 ήταν ένας από τους βασικότερους λόγους αγοράς της εφημερίδας. Ο ‘ποδηλάτης’ της, στις ελεύθερες βόλτες του, αλίευε, συχνά σε σπάνια νερά, ποιήματα και άλλα, και μας τα παρουσίαζε συνοδεύοντάς τα με σχόλια μεστά, άλλοτε σαν αστραπές που το φως τους διαρκεί, κι άλλοτε σαν επίμονες δαγκωματιές. Το περίεργο με την ποίηση είναι ότι όλοι την εκθειάζουμε, και σχεδόν όλοι τη δοκιμάζουμε, αλλά δύσκολα την παίρνουμε στο κρεβάτι προτού κοιμηθούμε [..., ]γιατί ίσως κανείς δεν θέλει να χαλάσει [...] τον ύπνο του. Πάντως, τα εδώ συγκεντρωμένα κείμενα αποτελούν ιδανικό «βιβλίο του προσκέφαλου».

~ recto / verso, τ. 1, Δεκέμβριος 2018, σελ. 199

Υπάρχουν εφτά είδη ανθρώπων που δεν θα έπρεπε να έχει κανείς φίλους*. «Περιοδικό δοκιμιακού λόγου»: ήδη από το εξώφυλλο, το νέο (κυκλοφορεί ήδη και το 2ο τεύχος του), καλοδεχούμενο έντυπο διατρανώνει την αφοσίωσή του σ’ αυτό το πνευματικά απαραίτητο όσο και απαιτητικό στην καλλιέργειά του είδος του πεζού λόγου. Δεν ξέρει κανείς τι να πρωτοδιαλέξει από τα περιεχόμενά του: τον Ιάπωνα του 13^ου αι. Γιοσίντα Κενκό* (μτφρ. Παναγιώτη Ευαγγελίδη), τον ποιητή Γαίητς (μτφρ. Μυρτώ Παπαχριστοφόρου), τον σύγχρονο σκηνοθέτη Πήτερ Μπρουκ (μτφρ. Δέσποινα Γεωργακοπούλου), ή την νέα γενιά άξιων Ελλήνων δοκιμιογράφων: Δημήτρη Καράμπελα, Νικήτα Σινιόσογλου, Δημήτρη-Χρυσό Τομαρά, Κωνσταντίνο Χατζηνικολάου; Η τυποτεχνική εμφάνιση του περιοδικού –στοιχεία, σελιδοποίηση, κοσμήματα, δέσιμο– είναι αντάξια των πολύτιμων κειμένων, και εξίσου άξια του επαίνου και της αναγνωστικής προσοχής μας. Σπεύσατε: τυπώθηκαν μόνον 300 αριθμημένα αντίτυπα! 

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

~ Κατερίνα Ηλιοπούλου, Δεν είναι ακόμα, εκδ. Μελάνι, Αθήνα 2019, σελ. 71

Όπου είναι αυτός θα είμαι κι εγώ, σκέφτηκα. Αυτό μου φάνηκε ξαφνικά πολύ παράξενο. [...] Όπου πήγαινε ήτανε τόπος. Από ποια θραύσματα παρελθόντος συντάσσεται αυτό που είμαστε, και καθοδηγείται στο παρόν; Πώς μας αλλάζει και μας κατευθύνει κάθε τόπος; Πόσο τυχαίες και καθοριστικές είναι οι συναντήσεις μας με πρόσωπα γνωστά και άγνωστα; Στο πρώτο της βιβλίο διηγημάτων, η ποιήτρια Κ.Η. καλλιεργεί έναν πεζό λόγο διόλου ‘ποιητικίζοντα’, αλλά καίριο σαν τον ποιητικό. Ένας γέρος κι ένας νεαρός μεταβάλλουν την ζωή ο ένας του άλλου με τρόπο απρόβλεπτο∙ ένας άντρας αφήνει την παλιά του αγάπη να φύγει απ’ το εστιατόριο, μαγνητισμένος από την διήγηση ενός μουσικού∙ ένα γατάκι γίνεται το σήμα μιας φιλίας που αποσυντίθεται. Μείναμε εκεί λίγο ακόμα, μετέωροι κι αμίλητοι, περικυκλωμένοι από τους ήχους του κήπου, όπου κάθε τόσο κάτι έσπαγε. 

~ Γιάννης Κωνσταντίνου, Από το προσωπικό μου συναξάρι, εκδ. επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2019, σελ. 77

Για την πολιτική επιστήμη η Κυριακή των Βαΐων είναι πλέον σχολικό παράδειγμα μάχης δύο γύρων. Με εικονοκλαστικό χιούμορ κι ευφρόσυνη τόλμη, ο Γ.Κ., σ’ αυτό το πρώτο του λογοτεχνικό βιβλίο, αλλοιώνει και παρωδεί το συναξάρι αληθινών αγίων (και ολίγων άλλων), για να μιλήσει για το ελλαδικό σήμερα. Η αποκριά αρχίζει την ημέρα του Τελώνου και του Φαρισαίου για να μας θυμίζουν ετησίως οι δύο λειτουργοί το αιώνιο καρναβάλι της δημόσιας διοίκησης. Με αφοπλιστική ευστοχία και σατανική ευρηματικότητα, σχολιάζει αμείλικτα, στηλιτεύει με τρυφερότητα. Δεν ‘γλιτώνουν’ ούτε οι ‘μεγάλες εορτές’: τα Χριστούγεννα γίνονται επεισόδιο των «Star Wars», υπό τους ήχους του ψαλμού Starman του Δαυίδ Μπ.∙ την Μεγάλη Πέμπτη, η συνεδρίαση της ανώτατης καθοδήγησης των δώδεκα ήταν σκέτη τραγωδία. Το ηθικό πεσμένο, οι εσωτερικές διενέξεις ανεξέλεγκτες, η ηγεσία υπό αμφισβήτηση. 

~ Γιώργος Σεφέρης, Μέρες Θ', φιλ. επιμ.: Κατερίνα Κρίκου-Davis, εκδ. Ίκαρος, Αθήνα 2019, σελ. 346

Φάγαμε εκεί και χωριστήκαμε. Πριν, στα Τέμπη, κατεβήκαμε στον Ποταμό – ο Ζήσιμος θυμήθηκε: “[]...κομμένος και σφαμένος κι ανεγνώριστος.” Του άρεσε η απλότητα αυτής της έκφρασης, η ωριμότητα και η ασφάλειά της· και η αλληλεγγύη της ακόμη.Ο τόμος αυτός μάς φέρνει στην χρονιά που πέθανε ο ποιητής. Αν και ο ίδιος καλλιέργησε το ημερολόγιο ως λογοτεχνικό είδος –επιμελούμενος εγκαίρως παλαιά τετράδιά του–, εδώ έχουμε μεταγραμμένες αυτούσιες, ημερολογιακές και άλλες σημειώσεις του. Τόμος πολύτιμος και γι' αυτό, μα και για την καίρια, θαυμαστή, πάντα αξιομνημόνευτη φωνή του Σεφέρη – όπως όταν, για παράδειγμα, γράφει για την απαγωγή της Αντιόπης από τον Θησέα, που είδε στο μουσείο της Χαλκίδας: Θα ήταν το μακρύ αντίκρισμα της θάλασσας του Ευρίπου, ένιωσα το άγαλμα σαν μια μαρμαρωμένη δίνη. 

~ Ελένη Στελλάτου, Το κόκκινο και το άσπρο, εκδ. Πόλις, Αθήνα 2018, σελ. 142

Πρέπει να είσαι σοβαρός με ένα παιδί που πουλάει λαχεία ένα ανοιξιάτικο πρωινό Σαββάτου. Υποψήφιο για το βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενου στην Πεζογραφία του «Αναγνώστη», το πρώτο βιβλίο τής Ε.Σ. συντίθεται από 19, ως επί το πλείστον σύντομα, διηγήματα. Σε πρωτοπρόσωπη ή τριτοπρόσωπη αφήγηση, από ‘προφορικά’ έως σελίδες ημερολογίου, τα διηγήματα αυτά συχνά μοιράζονται –με μιαν αλλαγή του πλάνου– χαρακτήρες και σκηνές. Όσο περνούσε ο καιρός ένιωθε ευδιάθετος και ανάλαφρος, ώσπου ένα μεσημέρι, λίγο πριν από τις τελευταίες συνεδρίες, στάθηκε μπροστά στη θάλασσα που άστραφτε κάτω από τον ήλιο, άνοιξε τα χέρια διάπλατα και αναστέναξε: «η υγεία μου». Σε μια παραθαλάσσια πόλη, παιδιά και γέροντες, επαγγελματίες διαφόρων λογιών, αντιμετωπίζουν με καρτερία μικρές ή μεγαλύτερες δυσκολίες, ενδίδουν σε ελάχιστες χαρές και λυτρωτικούς πόνους. Το σκοτάδι ρέει αργά προς τα μάτια του και πίσω, εκεί που παραμονεύουν τα πράγματα που δεν λέγονται.

~ Γιώργος Συμπάρδης, Αδέλφια, εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα 2018, σελ. 303

Δεν είμαι σε θέση να εξηγήσω πώς θυμάμαι και ανακαλώ όλα όσα λέω εδώ, και το χειρότερο δεν ξέρω αν δικαιούμαι να ομιλώ. Με το ακριβό υπόκωφο ύφος του, το βραβευμένο από το περιοδικό «Αναγνώστης» πέμπτο βιβλίο τού Γ.Σ., είναι ένα μακροσκελές απομνημόνευμα του μικρού αδερφού για τον μεγάλο – σαν εκτεταμένη επιτύμβια στήλη. Από τα μέσα της δεκαετίας του 1950 ώς τις αρχές αυτής του 1960, στην Ελευσίνα, η αντιπαλότητα και ο –κρυφός ή φανερός– αλληλοθαυμασμός των δυο αγοριών φωτίζονται και ξαναχάνονται ανάμεσα σε ιστορίες άλλων ανδρών, και κυρίως σε προσωπογραφίες νεαρών ή μεγαλύτερων γυναικών. Καθόταν ύστερα σε μια καρέκλα απέναντι και, μολονότι το κάπνισμά της ήταν κοριτσίστικο κι επιπόλαιο, της άρεσε να με έχει σαν μάρτυρα να την κοιτάζω. Αποσιωπήσεις, υπαινιγμοί, γλώσσα που μαεστρικά απηχεί, χωρίς διόλου να αντιγράφει, τον προφορικό λόγο αλλά και την εποχή, υφαίνουν υπνωτιστικά τις σελίδες. 

ΞΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

~ Νατάλια Γκίνζμπουργκ, Οικογενειακό λεξικό, μτφρ.: Βασιλική Πέτσα, εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα 2019, σελ. 342

Επιτέλους, έχουμε στη γλώσσα μας το θεωρούμενο magnum opus της σπουδαίας Ιταλίδας συγγραφέως, μόνον δύο, φευ, άλλα βιβλία της οποίας κυκλοφορούν (ακόμα) στα ελληνικά. Με αφορμή και πυρήνα την ίδια την γλώσσα και την χρήση της από τους οικείους της, η Γκ. διηγείται, με τον χαρακτηριστικά ήσυχο αλλά συναρπαστικό μυθιστορηματικό τρόπο της, περιστατικά της ζωής της: από τα παιδικά της χρόνια, μέχρι και την συνταρακτική ζωή της ως νέας γυναίκας: Όταν έφτασα στη Ρώμη, πήρα ανάσα και πίστεψα ότι θα ξεκινούσε μια ευτυχισμένη περίοδος για μας. Δεν είχα πολλές αντίστοιχες ενδείξεις, αλλά έτσι πίστεψα. [] Ο Λεόνε διηύθυνε ένα παράνομο έντυπο και ήταν πάντοτε εκτός σπιτιού. Τον συνέλαβαν είκοσι μέρες μετά την άφιξή μας· και δεν τον ξαναείδα πια.

GRAPHIC NOVEL

~ Θανάσης Πέτρου & Δημήτρης Βανέλλης, Γιαν. Χαλεπάς – ο μύθος της νεοελληνικής γλυπτικής, εκδ. Πατάκη, Αθήνα 2019, σελ. 175

Σοφότατα ο γνωστός δημιουργός κόμικς Θ.Π. και ο συγγραφέας Δ.Β. Που συνυπογράφουν αυτήν την υπέροχη 'εικονογραφημένη βιογραφία' του Χαλεπά, επέλεξαν την μονοχρωμία: τους τόνους του γκρίζου, για τον γλύπτη που δούλεψε το μάρμαρο και τον πηλό. Μες στα κεφάλαια της ζωής του, παρεμβάλλουν επιλεγμένα τεκμήρια: αποτιμήσεις του έργου του από συγχρόνους του, στοιχεία για το Φρενοκομείο της Κέρκυρας όπου έμεινε έγκλειστος ο ιδιοφυής καλλιτέχνης απ' τον Πύργο της Τήνου, το Αριστείον της Ακαδημίας Αθηνών, αποσπάσματα συνέντευξής του... Οι σελίδες με τα αφηγηματικά καρρέ ενίοτε διακόπτονται απο δισέλιδες, 'ποιητικότερες' εικόνες. Απολαυστικό ανάγνωσμα, είναι συγχρόνως ένα έργο τέχνης αξιοπρόσεκτης ομορφιάς, αξιέπαινης εμβρίθειας και φροντίδας.