23 βιβλία για το καλοκαίρι του 2022

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ΠΟΙΗΣΗ

 

~ William Allan & Felix Baudelmann, Αρχαία Ελληνική Λυρική Ποίηση – Ανθολογία σχολιασμένων αποσπασμάτων, μτφρ.: Κατερίνα Δημοπούλου, επιμ.: Χρήστος Τσαγγάλης, εκδ. University Studio Press, σελ. 649

Αν ήδη διαθέτετε μεταφράσεις στα νέα ελληνικά των αρχαίων λυρικών –ή, βεβαίως, αν έχετε το προνόμιο της επαρκούς αρχαιομάθειας– αυτή η ανθολογία (των πρωτοτύπων μόνον, χωρίς μεταφράσεις) θα εμπλουτίσει την κατανόηση και την απόλαυσή σας με πλήθος τρόπους: με θαυμάσια αλλ’ ευσύνοπτα εισαγωγικά κείμενα για τον ίαμβο, την ελεγεία, την χορική και την μελική ποίηση, τις ποιήτριες και τους ποιητές, την κοινωνική και πολιτισμική τους θέση, την περιπέτεια των έργων τους· σχολιασμό και αναλύσεις των ποιημάτων και των συμφραζομένων τους, που φωτίζουν αυτήν την αρχικώς προφορική τέχνη που ‘τραγουδιόταν’ αλλ’ ωστόσο επιβίωσε χάρη στην γραφή. Όσο, βέβαια, επιβίωσε: πολύ λίγοι από τους εκτιμώμενους 100.000-150.000 στίχους που διέθεταν οι Αλεξανδρινοί έφτασαν ώς εμάς – κι ακόμα λιγότερα είναι τα ακέραια ποιήματα. 

 

~ Βασίλης Αμανατίδης, ∞ : αποκατάσταση, εκδ. Νεφέλη

Αν το προ οκταετίας μ_otherpoem : μόνο λόγος του Β.Α. ήταν ένα θεαματικό ‘ορατόριο’ περήφανης δραματουργικής δεινότητος, στην ∞ : αποκατάσταση, έχουμε ένα πιο χαμηλόφωνο έργο δωματίου, όπου ο ποιητής-συνθέτης (παριστάνει πως) έχει αφήσει μεγάλο βαθμό ανεξαρτησίας στην πάντα πρωταγωνίστρια μα πλέον ασθενή Μητέρα (και μην απορείς / που δεν μιλούσα έτσι παλιά / τώρα έχω πολύ / ελεύθερο χρόνο), και στην δευτεραγωνίστρια αλλοδαπή βοηθό της (να μη βγάλουμε έξω πάλι σημαία / και πούμε θνικό γύμνο;). Τα λόγια τους κυριαρχούν, πλάι σ’ αυτά του γιου-αφηγητή (οι ποιητές είναι και πεθαμένοι γκρεμοί). Οκτώ ενότητες σε αναγκαστική ύπτια θέση, με την μουσική ρύθμιση και την πλέξη των φωνών (και των –ακόμη και σολωμικών– αποήχων) που, μαζί με άλλα, κάνουν την ποίηση του Β.Α. τόσο ξεχωριστή. 

 

~ Ιωσήφ Βεντούρας, Άσμα Ασμάτων – το εβραϊκό κείμενο και οι ερμηνείες του, εκδ. Νίκας, σελ. 229

Κήπος κλειστός είσαι νύφη μου / πηγή κλειστή στέρνα σφραγισμένη. Αυτό το υπέροχο ερωτικό ποίημα –είτε το διαβάζουμε αλληγορικά ως απευθυνόμενο στον θεό, είτε κυριολεκτικά, σαν να αφορά τον ανθρώπινο έρωτα– μας προσφέρεται από τον Ι.Β. μεταφρασμένο απευθείας από το εβραϊκό πρωτότυπο, και όχι μέσω της απόδοσης των Εβδομήκοντα στην ελληνιστική κοινή. Μεταφρασμένο, αλλά και φωνητικά μεταγραμμένο στο ελληνικό αλφάβητο, κάτω από το εβραϊκό πρωτότυπο, και σχολιασμένο τόσο με αναφορές σε άλλα κείμενα της ιουδαϊκής παράδοσης, όσο και βάσει δευτερογενούς, πλούσιας, ενημερωμένης βιβλιογραφίας. Αυτή, μαζί με εσωτερικές ενδείξεις, πείθει και τον Ι.Β. –όπως καταλήγει στην εισαγωγή και στο επίμετρό του– πως πιθανότερο είναι το ποίημα να γράφτηκε από γυναίκα. Στη σκιά του επιθύμησα κι έκατσα / κι ο καρπός του γλυκός στον ουρανίσκο μου. 

 

~ John Berryman, Ονειρικά τραγούδια, πρόλ.-επιλογή-μτφρ.: Αντώνης Ζέρβας, συν Αφιέρωμα στον Τζων Μπέρρυμαν, επιμ.-μτφρ.: Ε.Κ. Ζέρβα, εκδ. Περισπωμένη

Ταξινόμηση οστών: θα μ’ άρεσε τούτη η δουλειά. Ένα από τα μείζονα –και πιο μοναχικά– ποιητικά κείμενα από την Αμερική του 20^ου αιώνα υπήρξε η στερνή προσφορά του δεινού μεταφραστή (θα αρκούσε να θυμηθούμε την εργασία του στα Άσματα του Πάουντ), ποιητή Αντώνη Ζέρβα (1953-2022). Δεινές και οι δυσκολίες μετάφρασης στην γλώσσα μας (ή όποια άλλη γλώσσα) αυτού του εντελώς ιδιαίτερου ποιητικού σύμπαντος. Συνεπώς, ο Α.Ζ. δημοσίευσε μόνο ένα –γενναίο– δείγμα από τα συνολικά 385 ποιήματα του έργου. Την ανθολόγηση αυτή (με τα πρωτότυπα αντικρυστά στις ελληνικές μεταφράσεις), συνοδεύει όχι μόνο η πολυσέλιδη εισαγωγή του, αλλά και ένα πολύτιμο ανθολόγιο επτά σημανικών και διαφωτιστικών κειμένων για το γοητευτικό μα δύστροπο αυτό ‘έπος’. Απίστευτος πανικός βασιλεύει / [] Παγωμένα / ποτά κοχλάζουν.

 

~ Χόρχε Λουίς Μπόρχες, Πυρετός του Μπουένος Άιρες – και άλλα νεανικά ποιήματα (1923-1929), εισ.-μτφρ.-σημ.: Δημήτρης Καλοκύρης, εκδ. Πατάκη, σελ. 150

Αίθριο, κοίτη τ’ ουρανού. / [] για να ξεγλιστρούν τα ουράνια μέσα στο σπίτι. Όταν πρόκειται για λογοτέχνη του μεγέθους του Μπόρχες, κάθε προσθήκη στο σώμα των έργων του (που ήδη μας έχουν προσφέρει οι εκδόσεις Πατάκη) είναι καί ενδιαφέρουσα, καί πολύτιμη. Οδηγός μας καί εδώ (όπως και στον τόμο των –λοιπών, ωριμότερων– Ποιημάτων), ο Δημήτρης Καλοκύρης, ένας από τους βασικούς Έλληνες πρέσβεις του Μπόρχες. «Νεανικά», μπορεί να είναι τα ποιήματα αυτά, αλλά η φυσιογνωμία και η πρωτοτυπία του συγγραφέα τους είναι ήδη ευδιάκριτες: Σκοτεινά σταυροδρόμια / που εξακοντίζονται επ’ άπειρον. Περιλαμβάνονται τρεις συλλογές: πέραν της ομότιτλης, το Αντικρινό φεγγάρι και το Τετράδιο Σαν Μαρτίν. Μα ο κήπος είχε τα καλάμια του για λόγχες / και στις κορφές τους προσεύχονταν σπουργίτια.

 

~ Γιάννα Μπούκοβα, Σ, εκδ. ΦΡΜΚ, σελ. 51

«Σως» είναι μια κραυγή που εκπέμπει το άγευστο. Το τρίτο ελληνικό βιβλίο της Γ.Μ. απαρτίζεται από 365 «λήμματα»: στίχους που όλοι ξεκινούν με μια λέξη που αρχίζει, ακριβώς, με το γράμμα «Σ». Θα μπορούσε να είναι απλώς ευφυές και χιουμοριστικό παίγνιο – αλλά καταλήγει διαδρομή στην «πάνω» και στην «κάτω οδό»· στο ‘μέσα’ και στο ‘έξω’· στα σοβαρά και τα γελοία της ζωής· στον αφρό, στα βάθη, και τα ύψη της. Και–διόλου αμελητέο– μας επανεξοικειώνει όχι μόνο με λέξεις, καθιστώντας τες όσο ανοίκειες χρειάζεται για να τις δούμε σαν πρωτόπλαστες, αλλά και με πλήθος έννοιες που εξακτινώνονται γύρω τους· και, κυρίως, με την μεταφορά: τρόπο σκέψης (δηλαδή θέασης της ζωής) ταυτοχρόνως απελευθερωτικό και παρήγορο. «Σφουγγάρι» είναι ο μη έχων. 

 

~ Σαρλ Μπωντλαίρ, Τα άνθη του κακού: Παρισινοί πίνακες – Τα απαγορευμένα ποιήματα, μτφρ.: Ερρίκος Σοφράς, εκδ. Μεταίχμιο

Η λατρεμένη μου γυμνή τόσο με ξέρει / Κι εφόρει μόνο τα ηχηρά κοσμήματά της. Δώδεκα χρόνια μετά την πολυτελή, εικονογραφημένη από τον Ολλανδό καλλιτέχνη Pat Andrea, έκδοση (πάλι από το «Μεταίχμιο») των μεταφράσεών του των έξι «Απαγορευμένων ποιημάτων», o E.Σ. επιστρέφει στον Γάλλο πρωτο-μοντερνιστή, συμπληρώνοντάς τες με 18 (μη απαγορευμένους) «Παρισινούς πίνακες», επίσης από τα Άνθη του Κακού. Στων γηραιών πρωτευουσών τους λαβυρίνθους, / Όπου και η φρίκη ακόμα γίνεται μαγεία, / Παραμονεύω. Όπως και προηγουμένως, περιλαμβάνεται επίσης το ποίημα «Επιγραφή σ’ ένα βιβλίο καταδικασμένο» και η απόφαση του γαλλικού δικαστηρίου το 1857 που απαγόρευε την δημοσίευση των έξι ποιημάτων. Όμως η παρούσα εμπλουτισμένη έκδοση εμπλουτίζεται με χρησιμότατες σημειώσεις και επίμετρο του μεταφραστή, επάξια συνοδεία της αποδεδειγμένης μεταφραστικής τέχνης του.

 

~ Άκης Παραφέλας, Παρασημαντική, εκδ. Ενύπνιο, 60 σελ.

Μες στου κινδύνου τους τριγμούς / στων αινιγμάτων τη συνείδηση να είμαστε η μόνη ίσως δυνατότητα ελάτε. Παρότι πληθαίνουν, σχετικώς σπανίζουν ακόμα τα βιβλία ποίησης που είναι αληθινά, αρχιτεκτονημένα, βιβλία, και όχι ‘συλλογές’. Το να είναι τέτοιο ένα πρώτο βιβλίο (Bραβείο «Αναγνώστη» για Πρωτοεμφανιζόμενο στην Ποίηση, για την α’ έκδοσή του από τις εκδ. Θράκα, 2018), το καθιστά ακόμα πιο αξιοπρόσκετο. Ειδικά όταν είναι κατορθωμένο καί το ύφος: τολμηρό και απαιτητικό – επίθετα για να ερεθίσουν, όχι να αποθαρρύνουν. Σε τρεις ενότητες με ‘συμβολικά’ ‘πρόσωπα’ («Ειρήνη Ξένου»), το βιβλίο ταλαντεύεται ανάμεσα στις εξωτερικές και κάποτε πολυπρόσωπες εικόνες και την εσωτερική, μοναχική, κοπιώδη διερεύνηση της αυτοσυνειδησίας. Εγώ ήθελα με τη φόρα που έχει ένα κλουβί όταν σπάει ν’ ακούσω τ’ όνομά της το οποίο συνέχεια μού διέφευγε.

 

~ Κώστας Ταχτσής, Καφενείο Το «Βυζάντιο» (Συγκεντρωτική έκδοση ποιημάτων), επιμ.-επίμ.: Δημήτρης Παπανικολάου, εκδ. Ψυχογιός, σελ.156

Φεγγάρι μου / [] έφτασα στο σημείο να σε πω /  σ ε λ ή ν η . Αν Το τρίτο στεφάνι είναι ο κυριότερος λόγος για τον οποίο ο Ταχτσής υπήρξε σημαντικός για την νεοελληνική λογοτεχνία, τα ποιήματα με τα οποία πρωτοεμφανίστηκε παραμένουν ενδιαφέροντα τεκμήρια της ιδιοπροσωπίας του. Το 1972, επέλεξε κάποια από όσα είχε δημοσιεύσει κατά το διάστημα 1951-6 – κι αυτή η αυτό-ανθολόγηση, Καφενείο το «Βυζάντιο» κι άλλα ποιήματα, αποτελεί το πρώτο μέρος της παρούσας συγκεντρωτικής έκδοσης. Που συμπληρώνεται, στο δεύτερο μέρος της, από όλα τα υπόλοιπα ποιήματά του, ανά συλλογή – καθώς και σημειώσεις του ίδιου αλλά και του επιμελητή (ο οποίος υπογράφει και το επίμετρο), και λοιπές χρήσιμες πληροφορίες. Έμοιαζε η αγάπη μας ωραίο βιβλίο. / Τώρα που εσύ θα φύγεις / στα γόνατα θα κάνω πως τ’ αφήνω.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ΙΣΤΟΡΙΑ – ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ – ΔΟΚΙΜΙΟ – ΜΑΡΤΥΡΙΑ 

 

~ Γιώργος Ι. Αλλαμανής, Στον καιρό της Λιλιπούπολης – η βιογραφία μιας ραδιοφωνικής εκπομπής, πρόλ.: Νίκος Κυπουργός, Γιώργος Μητρόπουλος, Σιδερής Πρίντεζης, εκδ. Τόπος, σελ. 350

Ακόμα και αν γνωρίζετε την Λιλιπούπολη μόνο απ’ τα τραγούδια του δίσκου και διόλου απ’ τις εκπομπές της, πιστεύω πως θα βρείτε συναρπαστικό αυτό το εξαιρετικό λεύκωμα, αφήγημα και ντοκουμέντο, έργο μεγάλης αγάπης, εξαντλητικής έρευνας και πολύπλευρης μελέτης του Γ.Ι.Α.. Ταύτα τεκμαίρονται όχι μόνον από τις 51 συνεντεύξεις που ο ίδιος διεξήγαγε με συντελεστ/ρι/ες της θρυλικής ‘παιδικής’ εκπομπής του χατζιδακικού Τρίτου και άλλες/ους περί αυτήν γνώστ/ρι/ες· τους κατατοπιστικούς πίνακες που αποτυπώνουν καταλεπτώς τα σωζόμενα επεισόδια, τα 66 τραγούδια, κ.ά.· αλλά, πρωτίστως, από το ύφος και το χιούμορ του συγγραφέα· και, βεβαίως, την δομή και το περιεχόμενο του βιβλίου, με την πρισματική εξέταση του φαινομένου «Λιλιπούπολη»: ως προς το Τρίτο και τον Χατζιδάκι, τους ποικίλους εχθρούς και τις περιπέτειές της κατά τις τέσσερις ‘εποχές’ της (1977-1980), και τον έως σήμερα αντίκτυπό της.

 

~ Etel Adnan, Ο Ορφέας απέναντι στο κενό και Χάινερ Μύλλερ και Τιντορέττο: Το πιθανό τέλος του τρόμου, μτφρ.: Βασιλική Γκέτσιου και Σπύρος Γιανναράς, εκδ. Άγρα, σελ. 57

Οι θεοί δεν ήθελαν να μάθει ο Ορφέας το μυστικό του θανάτου: ότι [] είναι δραστικός, αμετάκλητος. [] Η επίγνωση [αυτή, είναι]ο έσχατος θρίαμβος του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού. Δυο δοκίμια για το Σκότος: το κενό, τον θάνατο, τον τρόμο – με τον προσωπικό τρόπο της Ε.Α. (1925-2021), που συνδυάζει την ευρυμάθεια με την ποιητικότητα των απροσδόκητων συνειρμών και των πρωτότυπων συλλήψεων. Στο πρώτο, εξετάζεται η σχέση του Ορφέα με δυο θεότητες: την Μνημοσύνη (μητέρα των Μουσών, άρα και της Μουσικής) και τον Άδη. Η μουσική, όταν παίζεται, αποτελεί μια διαρκή ανάσταση και επιτελεί τη δημιουργία [] του χρόνου μέσω της μνήμης. Στο δεύτερο, η Ε.Α. διερευνά την σχέση δυο πολλαπλώς απομακρυσμένων καλλιτεχνών, στηριγμένη στην ιδέα πως η ζωγραφική της Αναγέννησης [] έχει στενή συγγένεια με το θέατρο. 

 

~ Αλέξης Βάκης, Μάνος Χατζιδάκις – Ο Μεγάλος Ερωτικός, πρόλ.: Νίκος Ξυδάκης, επίμ.: Γιώργος Ανδρέου, εκδ. Οξύ, σελ. 161

Καλοσχεδιασμένο και καλογραμμένο τομίδιο για τον δίσκο-σταθμό στο έργο του Χατζιδάκι και στην ελληνική τραγουδοποιία συνολικά (αν όχι και γενικώς στην ελληνική μουσική). Ο συγγραφέας του, μες σε περίπου 150 σελίδες μικρού σχήματος, παραθέτει πληροφορίες, συνεντεύξεις διαφόρων, κι άλλα τεκμήρια· εξετάζει την γένεση αυτού του κύκλου τραγουδιών κατά την παραμονή του συνθέτη στην Αμερική την περίοδο 1966-1972· την συνάντησή του με, και την καθοριστική συμβολή των δυο ερμηνευτών: της Φλέρυς Νταντωνάκη και του Δημήτρη Ψαριανού· πολύτιμες λεπτομέρειες για την διαδικασία της ηχογράφησης και την κριτική πρόσληψη του δίσκου· την θέση του στην πορεία του συνθέτη του· και, με την συνδρομή του διευθυντή ορχήστρας Μίλτου Λογιάδη, κάποιες μουσικές ιδιαιτερότητές του. Χρήσιμη κι απολαυστική επισκόπηση, που σου ανοίγει την όρεξη να ξανακούσεις –προσέχοντάς το αλλιώς– το έργο. 

 

~ Marilyn Yalom, Αθώοι μάρτυρες – Παιδικές αναμνήσεις από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, μτφρ.: Παλμύρα Ισμυρίδου, πρόλ.: Meg Waite Clayton, επιμ.: Ben Yalom, εκδ. Άγρα, σελ. 277

Λίγο προτού κλείσω τα έξι μου χρόνια, [] ήμουν σίγουρη: Όσο έβλεπα τη Νούννι να γράφει γράμματα στο γραφείο της, ο Πάπι μου ήταν ζωντανός. Είχε πάει να διώξει τους Ρώσους σ’ ένα μέρος που λεγόταν Μέτωπο. Η προσωπική μαρτυρία, ιδιαιτέρως όταν αφορά μια ταραγμένη ιστορική περίοδο, συχνά υπερβαίνει την αξία του τεκμηρίου, λειτουργώντας ταυτόχρονα ως φιλική εξομολόγηση και –οσοδήποτε ‘άτεχνο’– έργο τέχνης: παρηγορητικά. Η πολύπλευρη λογία Μ.Γ. (1932-2019) συλλέγει, παραθέτει και, τέλος, σχολιάζει, τις μαρτυρίες έξι άλλων ανθρώπων και της ίδιας, από τα παιδικά τους χρόνια κατά την διάρκεια του Β’ Π.Π. σε διάφορες χώρες: Αμερική, Γαλλία, Γερμανία, Φινλανδία, Σουηδία, Τσεχοσλοβακία, Αγγλία, Ουγγαρία, Ολλανδία. [Τ]ο χειρότερο απ’ όλα ήταν οι εικόνες των εκσκαφέων που μετακινούσαν ολόκληρα βουνά από πτώματα. Επίκαιρο βιβλίο, φευ.

 

~ Εύα Μπέη, Με τον Νίκο Καρούζο (Ημερολόγιο), εκδ. Loggia

Ίσως πάντα να ήμουν αργή. Μου έπαιρνε πολύ χρόνο για να μετατραπεί το γεγονός σε κάτι βαθύτερο, κι αυτό με καθυστερούσε. Αν καρδιά του βιβλίου αυτού είναι η συντροφική σχέση της ζωγράφου Εύας Μπέη με τον ποιητή Νίκο Καρούζο, σώμα του είναι το σταδιακό ξεδίπλωμα της δικής της καλλιτεχνικής ανάπτυξης, με τα μέλη του να εκτείνονται ώς πίσω, στην παιδική της ηλικία, καθώς και προς τα εμπρός, την ζωή της ώς σήμερα, κατά τις τρεις δεκαετίες μετά τον θάνατο του Κ.. «Ημερολόγιο»· σεμνός υπότιτλος – όμως η περίτεχνη σύνθεση και δομή του, η ποίκιλση στον ρυθμό και την έκταση της αφήγησης, η εναλλαγή χωρίων «εις εαυτόν» με καθαρή διήγηση, η ελεύθερη κίνησή του μες στον χρόνο, το καθιστούν, πέρα από ανάγνωσμα που λαχταράς να μην τελειώσει, άρτιο και πρωτότυπο έργο τέχνης.

 

~ Παντελής Μπουκάλας, Ο Έρως και το Έθνος – Οι φυλές, οι θρησκείες και η δημοτική ποίηση της αγάπης, εκδ. Άγρα, σελ. 765

Μολονότι το δημοτικό τραγούδι μετέχει στον πνευματικό και ηθικό κόσμο που συνδημιουργούν οι παροιμίες, τα ανέκδοτα και οι παραδόσεις, κατορθώνει σε πολλές περιπτώσεις να υπερβεί τα στενά όρια του κόσμου αυτού ή να τα υπονομεύσει. Πρόκειται για το Α’ μέρος του Δ’ τόμου των δοκιμίων για το δημοτικό τραγούδι του Π.Μ. με τον γενικό τίτλο «Πιάνω γραφή να γράψω…». Κάθε τόμος, κι ένας κόσμος: τμήμα του πολυδιάστατου σύμπαντος στο οποίο μας ξεναγεί κατά τρόπο συναρπαστικό ο συγγραφέας του, ποιητής, κριτικός, μεταφραστής και δεινός μελετητής του δημοτικού τραγουδιού. Το πώς παρουσιάζονται σε αυτό οι ερωτικές σχέσεις Ελληνίδων κι Ελλήνων με αλλοφύλους (Βλάχους, Αρβανίτες, Τούρκους, και μαύρους) είναι το κεντρικό ‘θέμα’ του βιβλίου. Ο κορμός αυτός εξετάζεται εξονυχιστικά – αλλά πόσο σαγηνευτικά, πάλι, τα παρακλάδια του…

 

~ Νίκανδρος Νούκιος ο Κερκυραίος, Ταξίδι στην Εσπερία, προλεγ.-εισ. Α’-επιμ.: Paolo Odorico, εισ. Β’-σημ.: Joel Schnapp, επιλεγόμενα: Yves Hersant, μτφρ.: Σμαράγδα Τσοχανταρίδου, εκδ. Άγρα, σελ. 523

Ο Σεφέρης τον είχε εγκωμιάσει, έχοντας δει μόνο λίγες σελίδες του – και τώρα, επιτέλους (άξιο νέο τέκνο της παράδοσης της «Άγρας» στις εμπεριστατωμένες και συγχρόνως απολαυστικές εκδόσεις σπάνιων έργων), το έχουμε ολόκληρο στα χέρια μας, σε αρχαΐζοντα ελληνικά του 16^ου αιώνα, και σε νεοελληνική απόδοση (συν χρησιμότατες εισαγωγές, σημειώσεις, κ.λπ.). Κερκυραίος, ο συγγραφέας του, ταξιδεύει στην Ιταλία, στην Γερμανία, στις Κάτω Χώρες, στην Αγγλία και την Γαλλία – μα τον τρώει κι ο καημός της πατρίδας του. Περιγραφές τόπων και συνηθειών, εξιστορήσεις γεγονότων και αναφορές σε άλλους συγγραφείς, πλέκονται με τρόπο γοητευτικό: σύνοδοι, πόλεις, ηγεμόνες και λόγιοι (ο Λούθηρος, ο Έρασμος), αλλά και ο τρόπος παρασκευής της βήρρας ή κερβεσίας ή η χρήση των καμβίων: των συναλλαγματικών (στο Χρηματιστήριο του Λονδίνου, βεβαίως).

 

~ Ginger Dellenbaugh, Μαρία Κάλλας – Lyric and Coloratura Arias, μτφρ.: Ζήσιμος Τρυφίδης, πρόλ.: Λιάνα Σκουρλή, εκδ. Οξύ, σελ. 194

Κάποιοι/ες φρονούν ότι ο δίσκος «Lyric and Coloratura Arias» είναι η καλύτερη εισαγωγή, σύνοψη, και απόδειξη της μοναδικής τέχνης της Κάλλας (ή κι ότι αρκεί και ένα μόνο, συντομότατο track του: «Είμαι η ταπεινή θεραπαινίς του πνεύματος του δημιουργού») – κι ας απουσιάζουν δείγματα της δραματικής σοπράνο. Ήταν ένας από τους αριστουργηματικούς δίσκους της που –απίστευτο!– ηχογραφήθηκαν μες σε σύντομο χρονικό διάστημα το 1954 –χρυσή εποχή, φωνητικά και ερμηνευτικά, για την ασύλληπτη μουσικό– στο Λονδίνο. Η συγγραφέας διεξέρχεται, με προσεγγίσεις ευφάνταστες και πρωτότυπες (αναφερόμενη πότε στον Τομ Γουαίητς και πότε στον Ρολάν Μπαρτ!) μία-μία τις οκτώ άριες από επτά όπερες που απαρτίζουν τον δίσκο. Άλλο ένα διαμαντάκι της υπέροχης σειράς «33 και 1/3» των εκδόσεων «Οξύ», με μικρά αλλά πλουσιότατα βιβλιαράκια για σημαντικούς δίσκους.

 

~ Κωστής Παπαγιώργης, Τα βιβλία των άλλων ~ 1: Έλληνες συγγραφείς, εισ.: Δημήτρης Καράμπελας, επιλογή κειμένων: Γιάννης Αστερής και Δημήτρης Καράμπελας, εκδ. Καστανιώτη, σελ. 445

Ο Καβάφης [] ήταν ατόφιος ιθαγενής που γλύτωσε μάλλον την βαριά μπόρα της εντοπιότητας. Ακόμα και όσες/οι πιθανώς δεν είναι φανατικές/οί αναγνώστ/ρι/ες του δοκιμιακού έργου του Κωστή Παπαγιώργη, δύσκολα θα αντισταθούν στην θέλξη των σημειωμάτων του για βιβλία και συγγραφείς· κριτικών ή παρουσιάσεων, με επιχειρήματα ή απλώς αριστοτεχνικά διατυπωμένες εντυπώσεις, και με ύφος μικτό, μεταξύ ευρυμαθούς λογιοσύνης και κομψής ελαφρότητας βραδινής συνεστίασης. Ακριβείς και πολύτιμες, συχνά, οι συλλήψεις και οι διατυπώσεις του: ο [Καρυωτάκης] αποτελεί ξεχωριστό κεφάλαιο στην εσωτερική ιστορία του τόπου, την ωρίμανση της νεοελληνικής συνείδησης και σ’ εκείνο που θ’ αποκαλούσαμε μύχια σύλληψη του πραγματικού. Τιτάνιο το έργο των δύο επιμελητών, να ξεδιαλέξουν μεσ’ από ένα θηριώδες πλήθος κειμένων· απαραίτητη και διαφωτιστική η εισαγωγή του Δ.Κ..

 

~ Γιώργος Συμπάρδης, Σκόρπια. Κείμενα για συγγραφείς και βιβλία, εκδ. Μεταίχμιο, σελ. 276

Είναι πολύ χρήσιμη –και μια καλή οδός γνωριμίας μας με άγνωστές μας περιοχές της τέχνης, ή ‘εκ των ένδον’ φωτισμού γνωστών– η ανάγνωση καλλιτεχνών που γράφουν για έργα που εκτιμούν και αγαπούν. Έτσι, η συναγωγή κειμένων του άξιου πεζογράφου Γ.Σ. για ομοτέχνους του και βιβλία τους (συν τρεις ποιητές: εις εξ αυτών και δις εμφανιζόμενος, ο Καβάφης), μαζί με άλλα δυο (ένα για τα «Αισχύλεια» της πόλης καταγωγής του: της Ελευσίνας, κι ένα για την γραφή γενικά), δεν μας παρουσιάζει μόνον πρόσωπα που (λόγω ‘συγγένειας’) θα αναμέναμε (π.χ. τον Μένη Κουμανταρέα, τετράκις, ή τον Θανάση Χειμωνά, δις) αλλά και μας συστήνει λιγότερο γνωστές φωνές: π.χ. την διηγηματογράφο Γαλάτεια Ριζιώτη. Πάντα δε με το απατηλά ήρεμο κι ‘απλό’, μα ‘ύπουλα’ βαθύ ύφος του συγγραφέα τους. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

 

~ Στρατής Βογιατζής, Κάμπος, επίμ.: Σταύρος Σταυρίδης, εκδ. Άγρα, σελ. 167

[Οι] μαργαρίτες και [οι] δικτυωτο[ι] κύκλο[ι] [των βοτσαλωτών αυλών,] ενώ σκοπός τους είναι να ανακατευθύνουν τον επισκέπτη στο κτήμα, την ίδια στιγμή έμοιαζαν να τον παγιδεύουν σε έναν χώρο από τον οποίο δεν μπορεί να αποδράσει. Πανέμορφο φωτογραφικό λεύκωμα, με υπαινικτικές φωτογραφίες από τον Κάμπο της Χίου με τα στοιχειωμένα αρχοντικά και τους μυθικούς κήπους, αλλά και ενδιαφέρον πεζογράφημα. Ο φωτογράφος και συγγραφέας Σ.Β. εναλλάσσει μαρτυρίες σημερινών κατοίκων αυτής της ιδιαίτερης και ιστορικής περιοχής (’εν θέλω το εγγόνι μου να φορεί ένα πουλόβερ πλεγμένο με βάσανα), προσωπικές αναμνήσεις και διηγήσεις ονείρων, αναφορές σε επιφανείς οικογένειες του Κάμπου (αίφνης, τους Ροδοκανάκηδες) ή επισκέπτες του (π.χ. τον Δημήτρη Πικιώνη), περιγραφές και αφηγήσεις που μεταφέρουν την μαγεία του τόπου και ενίοτε πλησιάζουν το διήγημα. –

 

~ Κατερίνα Ηλιοπούλου, Λίλυ Κραγκ, εκδ. ΦΡΜΚ, σελ. 41

Είχα την πεποίθηση πως η επιθυμία συνδέεται με την κίνηση αλλά αυτό είναι ακίνητο. Η «Λίλυ Κραγκ» είναι ομογάλακτη των οκτώ διηγημάτων του πρώτου πεζογραφικού βιβλίου της ποιήτριας Κ.Η., Δεν είναι ακόμα (2019). Μια (αναπόδραστη και απελπισμένη) ερωτική ιστορία ανάμεσα στην γυναίκα-αφηγήτρια κι έναν άντρα, στο Λονδίνο, διαπλέκεται με την Μοναδολογία, αρχικώς γραμμένο στα γαλλικά φιλοσοφικό-μεταφυσικό έργο του πολυμαθούς Γερμανού λογίου Γκόντφριντ Βίλλχελμ Λάιμπνιτς (1646-1726). Ο άνεμος μας ταΐζει με ανησυχία. Αδυναμία σχέσης ή ολοκληρωτική παράδοση; Μοιραία έλξη ή παρεξηγήσεις και παραισθήσεις; Όπως οι μονάδες του Λάιμπνιτς περιδινούνται σε ένα σύμπαν λεκτικώς κρυστάλλινο και συγχρόνως μεθυστικά σχεδόν ακατάληπτο, έτσι και οι χαρακτήρες του έργου διασταυρώνονται μεταξύ τους και με άλλους χωρίς τέλος. «Θέλω να με καταπιούν τα πράγματα», μου λέει.

 

~ Γιάννης Ισιδώρου, Homo camcordus, εκδ. ΦΡΜΚ, σελ. 39

Η αμφιβολία είναι η αρχή της απελπισίας. Το προηγούμενο βιβλίο του, κατά κύριο λόγο, εικαστικού καλλιτέχνη Γ.Ι. ήταν ένας ευφάνταστος, σαρδόνιος, πολιτικός, ‘ανάποδος’ Ονειροκρίτης (2015). Καθετί που δεν καταγράφεται, διατηρεί τη δυνατότητα να καταγραφεί. Σε τούτο, οι τίτλοι των τριών κεφαλαίων και των δέκα παραγράφων του αρμόζουν σε επιστημονική πραγματεία, το δε περιεχόμενό του παλινδρομεί μεταξύ (ψευδο)δοκιμιακού λόγου και εσωτερικού μονολόγου, αφορισμών και διηγήματος (περί ‘ήρωα’ με επίθετο που παραπέμπει στο «ASA», μονάδα φωτοευαισθησίας του φιλμ). Αυτό που μπορεί να γίνει, θα γίνει επειδή μπορεί. Εν μέρει ‘πραγματεία’ περί των δυσκολιών και των κινδύνων τής (δια των εικόνων μα όχι μόνο) καταγραφής, κι εν μέρει αφήγηση για τις «Ευαισθησίες του Γιώργου Άζα». Τον φόβο και πάλι τον σβήνει η απάθεια.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ΠΑΙΔΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

 

~ Maurice Sendak, Η χώρα των τεράτων, μτφρ.: Γιάννης Παλαβός, εκδ. Παπαδόπουλος, σελ. 48

Ο μικρός Μαξ αρνείται να δειπνήσει· για τιμωρία, τον κλείνουν στο δωμάτιό του· αλλά με την θέλησή του –στο όνειρό του;– το ταβάνι γέμισε κλαδιά και οι τοίχοι έγιναν ολόκληρος ο κόσμος· κι ο Μαξ βρίσκεται στην Χώρα των Τεράτων. «Τώρα», φώναξε ο Μαξ, «ας αρχίσει ο κακός χαμός!» Και τα τέρατα, αναγνωρίζοντας την υπεροχή του, τον έκαναν βασιλιά τους! Λίγο πριν να κλείσει τα 50 (!) του χρόνια, το θρυλικό, αειθαλές ‘παιδικό’ βιβλίο (πρωτοδημοσιευμένο στα αγγλικά το 1963, θα πλησιάζει πια τα 30 εκατομμύρια αντίτυπα παγκοσμίως) του σπουδαίου εικονογράφου και συγγραφέα Μωρίς Σέντακ, επιτέλους εμφανίζεται και στη γλώσσα μας, χάρη στην μετάφραση του εξαιρετικού πεζογράφου Γ.Π.. Ζηλευτές (και επιδραστικότατες στο πεδίο τους και όχι μόνο) οι εικόνες του, ελάχιστο μα έξοχο το κείμενο.

*

Αυτέ οι αναγνωστικές προτάσεις μου δημοσιεύθηκαν στο τ. Ιουλ. 2022 του "The Books' Journal".

20 βιβλία για τις γιορτές 2021-22

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ΠΟΙΗΣΗ

 

~ Ορφέας Απέργης, Καθαριστήριο, Πατάκης, 324 σελ.

 

Μένει η ταραχή / που είναι πάντα η αρχή. Έχοντας αποταθεί, στα δύο προηγούμενα βιβλία του, σε Πατρικές (Η γλώσσα τους) και Μητρικές Μορφές (Σαν χρέος) με το προσήκον Υικό σέβας ου μην αλλά και το συνοδό του άγ(χ)ος, εσήμανε η στιγμή για τον Ο.Α. να (ξεκα)θαρίσει τους λογαριασμούς του με προγόνους, συγχρόνους, νεοτέρους, Ανώτερα Όντα, Ιδέες, Παράδοση (που ιδιοφυώς είχε ανασκάψει, επαναπαρουσιάσει, και γονιμότατα συνδιαλεχθεί μαζί της στο πρώτο του βιβλίο, Υ) και Λοιπά Υψηλά (και Χαμηλά). «Σάτιρες» (όρος που δεν σημαίνει –μόνον–κωμικά  ποιήματα) επιγράφεται το παρόν βιβλίο, περιέχοντας μπόλικες και απολαυστικότατες. Και κλείνει με ένα εξίσου απολαυστικό (κι επείγον) «μανιφέστο» 72 σελίδων για το τι είναι η Ποίηση (σήμερα) – οι τελευταίοι στίχοι του: Και πώς ν’ αντισταθείς στη ζωή / που σε θέλει;

 

~ Μαίρη Γιόση, Η κοίτη, Σμίλη, 46 σελ.

 

Από ιδιοτροπία του αέρα / πίσω γυρνούν / όλα τα γράμματα που σου έστειλα. Ακριβοθώρητη η ποίηση της Μ.Γ., όμως δεν είναι πολύτιμη μόνον γι’ αυτό. Στον δυνατό αέρα / ένα πουλί αμφιβάλλει / Κι αν είναι το ακίνητο / κέντρο του κόσμου; Πόσες ποιήτριες και πόσοι ποιητές μπορούν να παινευτούν ότι έχουν γράψει ένα ποίημα τέτοιας ακρίβειας, πύκνωσης, και ευρηματικότητας, ενώ συγχρόνως πίσω του ακούμε από την αρχαιοελληνική μέχρι την κλασσική κινεζική ποίηση; Τρεις ενότητες, δεκαεννιά όλα κι όλα, ολιγόστιχα, ποιήματα, σ’ αυτό, το έκτο βιβλίο της, 40 χρόνια μετά το πρώτο. Έσπασε το ποτήρι / Έμεινε το νερό / γυμνό / στο πάτωμα. Η στιγμή, κρυστάλλινη· το βλέμμα, αλάθητο· η γλώσσα, μετρημένη, δεν αστοχεί. Δριμύς ο ήχος των κουπιών / χαράζει τα νερά.

 

~ Αγαθή Δημητρούκα (επιλογή - έρευνα - σχολιασμός), Με τον ήλιο γείτονα: Τραγούδια του Νίκου Γκάτσου φωτισμένα από τον ήλιο του δημοτικού τραγουδιού, Πατάκης, 160 σελ.

 

Κάμε τον ύπνο σύννεφο και τ’ όνειρό σου πάχνη / και το πουλί του Αυγερινού να σ’ ανταμώσει ψάχνει. Έχοντας εκδώσει με υποδειγματική φροντίδα όλα τα τραγούδια του Νίκου Γκάτσου, η Α.Δ. προβαίνει τώρα σε μιαν ιδιαίτερη έκδοση, προϊόν μελέτης και έρευνας, όπου ‘φωτίζει’ κάποια απ’ αυτά με δημοτικά τραγούδια από τα οποία, με διάφορους τρόπους, ‘αντλούν’. Διακρίνει τους στίχους του Γκάτσου που βρίσκονται σε διάλογο με ακριτικά δημοτικά, κλέφτικα και ιστορικά, μοιρολόγια ή νανουρίσματα, της ξενιτιάς, κ.ά.. Πάντα, η επιστροφή στον Γκάτσο δεν φέρνει μόνο βαθειά, σχεδόν σωματική, τέρψη· ανοίγει, κάθε φορά, τ’ αυτιά μας σε πλούτη της γλώσσας και της ποίησής μας ανεξάντλητα και ζωντανά. Και τ’ άγρια βάθη που κοιτάω / δεν τα χωράει ανθρώπου νους.

 

~ Δήμητρα Κωτούλα, Θα ήσουν παντελώς ανυπεράσπιστος – Ποιήματα της λευκής σελίδας, Πατάκης, 95 σελ.

 

Η αγάπη μου δεν είναι δυνατή σαν τον θάνατο. Μόλις τρίτο βιβλίο μιας ποιήτριας της οποίας η εδραιωμένη και αναγνωρισμένη σπουδαιότης είναι αντιστρόφως ανάλογη προς την έκταση του έργου της. Ανθεκτική στις συσπάσεις της σιωπής / μια φλαμουριά ανοίγει κατάματα στον ουρανό. Και μιας από τις λίγες (της γενιάς της και όχι μόνον) που δεν διστάζει να αναμετρηθεί με την μεταφυσική ως αναγκαία διάσταση της ύπαρξης – εδώ, και στις δύο ενότητες του βιβλίου: στα 45 «Ποιήματα της λευκής σελίδας» (όπου η αγωνία της συγγραφέως ανάγεται χωρίς περιστροφές και συμβολισμούς στην αγωνία κάθε ύπαρξης που ζητά να αρθρώσει και να αρθρωθεί) όσο και στο πιο πρόσφατο «Animal triste» [Θλιμμένο ζώο], απότοκο του πρώτου εγκλεισμού της πανδημίας: Ω κοινόχρηστη θλίψη του μαγιάτικου ακάλυπτου.

 

~ Ναπολέων Λαπαθιώτης, Ξεδιάλεγμα (Ποιήματα - Στοχασμοί - Αφηγήματα - Συνεντεύξεις), εισ. - ανθολ.: Τάκης Σπετσιώτης, Τύρφη, 223 σελ.

 

Ολόγυρά μας ούτε θα μας έμελλε / αν φέγγει το φεγγάρι, αν πέφτει χιόνι. Γνωστή η αφοσιωμένη ενασχόληση –και λαμπροί οι μέχρι σήμερα καρποί της, κινηματογραφικοί και εκδοτικοί– του σκηνοθέτη και συγγραφέα Τάκη Σπετσιώτη με το έργο του ποιητή του Μεσοπολέμου Ν.Λ., με την πολυσχιδή δραστηριότητά του, με την ταραγμένη αλλά και την εσωτερική ζωή του. Το να πιστεύη κανένας απόλυτα σε κάτι, είναι μια απ’ τις μορφές της ανθρώπινης βλακείας. Τώρα, «ξεδιαλέγει» εδώ προσφιλή του δείγματα του ποιητικού και πεζογραφικού έργου του, πλαισιώνοντάς τα με εκτενή εισαγωγή (όπου έχει ενδιαφέρον, μεταξύ των άλλων, και η εκδοτική ιστορία του διάσπαρτου έργου του Ν.Λ.) και δύο συνεντεύξεις τού ίδιου του ποιητή. Όνειρα αγάπης ενός άλλου κόσμου, / απέραντα χαμένου και καλού. – Π.Ι.

 

~ Ναπολέων Λαπαθιώτης, Τα ποιήματα – Πρώτη επιλογή, Εκάτη, 82 σελ.

 

Μεσ’ στ’ άχαρο βράδι, / το μάταιο, που μένω, / φυτό ξένου τόπου. Ογδόντα δύο χρόνια μετά την κυκλοφορία του μόνου βιβλίου που εξέδωσε ο ίδιος ο Λ., η «Εκάτη» μάς το επαναπροσφέρει. Το 1939, ο ποιητής είναι 51 ετών· γνωστός, με πλήθος δημοσιεύσεων σε περιοδικά· θα αυτοκτονήσει πέντε χρόνια αργότερα. Πρόκειται δηλαδή αφενός για μια ώριμη κίνηση σύνταξης βιβλίου· αφετέρου, ερμηνεύοντας τον υπότιτλο, θα είχε συνέχεια. Σήμερα που μπορούμε να δούμε τον Λ. σε όλες τις διαστάσεις του έργου και της πολιτείας του, με την χρονική απόσταση και την σύγχρονη θεωρία να τον φωτίζει, έχει ενδιαφέρον να ξαναδιαβάσουμε τι επιθυμούσε ο ίδιος να μείνει ως πρώτο βιβλίο του. Πάντα κάτι με κρατεί, / και με φέρνει πίσω, / στον καιρό που καθετί / μούλεγε να ζήσω.

 

~ Ρεμπώ, Ποιήματα – Μια εποχή στην κόλαση – Εκλάμψεις – Επιστολές – Μαρτυρίες, μτφρ. - κείμενα: Στρατής Πασχάλης, Κάπα Εκδοτική, 427 σελ.

 

Βόσκησε, πείνα. Να καταπιείς / Χλόης τραγούδια. / Πίκρα πολύχρωμη εκεί να πιείς / Απ’ τα λουλούδια. Έχοντας εντρυφήσει επί έτη πολλά στον Ρεμπώ και εργαστεί με συνάφεια και αφοσίωση μεταφράζοντάς τον, ο Σ.Π. –ποιητής και δεινός μεταφραστής απαιτητικότατων έργων της γαλλικής γραμματείας– συγκεντρώνει εδώ και συμπληρώνει τις προηγούμενες σχετικές εκδόσεις του. Όταν ο κόσμος γίνει μόνο ένα δάσος μαύρο για τα τέσσερα κατάπληκτα μάτια μας – [] εγώ θα σας βρω. Η έκδοση συναρπάζει ήδη από την εισαγωγή: «Λες κι εξάντλησε μέσα σε μερικά χρόνια άπειρα στρώματα δυναμικότητας και δημιουργίας»· «ο Ρεμπώ [] είναι ποιητής γλωσσικής φαντασίας που βλέπει τις λέξεις σαν πρωτόγνωρα πράγματα και τις συνθέτει ετερόκλιτα σε δέσμες». Και τέλος εκείνο το Ωμέγα, / Μενεξέδων αχτίδα στα Μάτια Του.

 

~ Πέρσυ Μπυς Σέλλεϋ, Ελλάς – Λυρικό δράμα, μτφρ.-εισ.-σημ.: Ορφέας Απέργης, Gutenberg (δίγλωσση έκδοση), 247 σελ.

 

Η Ελλάδα έχει θεμέλια χτισμένα κάτω / απ' τις πολεμικές φουρτούνες των ρευμάτων, / πάνω στην κρυσταλλένια θάλασσα / της σκέψης πού ’ναι αιώνια. Ο Σέλλεϋ, στενός φίλος του Λόρδου Βύρωνα, έγραψε το φιλελληνικό αυτό ποιητικό δράμα τον Οκτώβριο του 1821 στην Ιταλία. Από την αυγή του Χρόνου μες στην τρικυμία / έλαμψε της Ελευθεριάς το θάμπος. Ο Ο.Α., 200 χρόνια μετά, μάς παραδίδει την μετάφρασή του –λεπτουργημένο κατόρθωμα– μαζί με χρήσιμη εισαγωγή, εκτενείς σημειώσεις, και πλούσιο επίμετρο για την ζωή του ποιητή, ειδικά κατά την περίοδο συγγραφής του έργου αυτού. Το μεγαλείο το αληθινό είναι αχώρητο, / η αληθινή αξία ζει μέσα στο Πνεύμα όλων των ζώντων, / κι αυτό το Πνεύμα τη δανείζει σ' ό,τι λες δικό σου. 

 

~ Βισουάβα Σιμπόρσκα, Η ζωή εδώ και τώρα, εισ. - μτφρ.: Μπεάτα Ζουλκιέβιτς, Καστανιώτης, 246 σελ.

 

Επιτέλους στη γλώσσα μας, μεταφρασμένη απευθείας από τα πολωνικά, μια πλούσια, χορταστική ανθολογία της ποιήτριας που τιμήθηκε με το Νομπέλ το 1996. Πάνω από 100 ποιήματα και από τις συνολικά 13 συλλογές της: από το Γι' αυτό ζούμε τού 1952 έως το Αρκετά τού 2012 – τουτέστιν παρουσιάζεται εδώ το εν τρίτον περίπου του έργου της. Γε-γο-νός, γε-γο-νός, χτυπά ο τροχός. Μαύρο δάσος. / Γε-γο-νός, γε-γο-νός. Το φορτίο θρηνεί – βαρύς μπάσος. “Το μεγαλείο και η γελοιότητα της ανθρώπινης κατάστασης αναδεικνύονται στο έργο της από κοινού”, όπως σημειώνει η Μ.Ζ. στην εκτενή, κατατοπιστικότατη και γλαφυρή εισαγωγή της. Και “η κατάπληξη είναι το κίνητρο της δικής της 'ποιητικής φιλοσοφίας'”. Το στέμμα επιβίωσε του κεφαλιού. / Το χέρι έχασε από το γάντι.

 

 ~ Κώστας Σταμάτης (ανθολ. - εισ. σημ. - επιμ. - εργοβιογρ. σημ.), Η ποίηση της Ελληνικής Επανάστασης 1821 – δημοτικό τραγούδι, νεοέλληνες ποιητές από τον Σολωμό και τον Κάλβο μέχρι σήμερα, Πατάκης, 626 σελ.

 

Να καθήσεις στο πλάι μου και ν’ απλώσεις το χέρι / να μαζεύουμε αμίλητοι τα τριζόνια του λόγου: / –συλλαβές και οράματα– / μυστικέ Μαρκομπότζαρη / στρατηγέ των Ελλήνων. Όχι μόνον αναμενόμενα ονόματα και ποιήματα, αλλά μια εξαντλητική, χρονολογική (με πέρας το 2020!) ανθολογία 472 σελίδων –βαριά κληρονομιά σε σκέψη που τρικλίζει– συν 117 με εργοβιογραφικά σημειώματα των ποιητ(ρι)ών. Δεν υπάρχει ποιητική ‘γενιά’, από το 1821 ώς σήμερα, που να μην εκπροσωπείται σε αυτή την θεαματική σύναξη: ακόμα και αν ενίοτε η ποίηση δεν μας συγκινεί ιδιαιτέρως, παραμένει συναρπαστική η διαδρομή· η διαφοροποίηση στον χειρισμό τού πάντα ζέοντος θέματος. Το Μεσολόγγι πιο κάτω ψηλά το φεγγάρι σημαία / το αίμα του πια δεν βροντάει και δεν κοκκινίζει τα όνειρα / κουρέλια της πόρτας δεν εμποδίζουν το κρύο της καρδιάς.

 

~ Άντεια Φραντζή, Το έσω χάραγμα (1975-2015), Sestina, 263 σελ.

 

Κυματιστό σώμα / το όραμα. Παρόν παρόν / και δοξασμένο το άγγιγμα / να τσακίζει τον χρόνο. Η ποιητική συγκομιδή μιας τεσσαρακονταετίας, μιας ποιήτριας που δικαιωματικά εγγράφεται στην λαμπρή χορεία των ζωτικής σημασίας Ελληνίδων ποιητριών του 20ου (και του 21ου) αιώνα. Τα νερά περιμένουν στις φόδρες τον ήλιο. Με σαφή την καταγωγή της από τον υψηλό μοντερνισμό της λιτότητας, έχει δώσει ωστόσο και ένα υποδειγματικό Στεφάνι σονέτων: και σε αυτό, το έκτο από τα δέκα εδώ συγκεντρωμένα βιβλία της, θαυμάζουμε τον ιδιαίτερο, σπάνιο τρόπο της να πυκνώνει τον λόγο χωρίς ποτέ να γίνεται ερμητική· να παραμένει 'προσβάσιμη' επιβάλλοντας τους δικούς της όρους, χωρίς την παραμικρή έκπτωση. Λυπήσου με, φωνή, ξερή αλήθεια / και δες τον θαυμασμό· κρύβει το αίμα. 

 

~ Θανάσης Χονδρός και Αλεξάνδρα Κατσιάνη, Ταξιδεύοντας με τον Μιχαήλ Μήτρα από δρόμους χωρίς διόδια – ένα ποίημα, Οίκοι, 24 σελ.

 

Εδώ που τα λέμε απ' όλους λείπουν λέξεις. / Του λείπει η λέξη κιβώτιο. / Της λείπει η λέξη χιόνι. Βαθειά και ουσιαστικά ποιητική είναι, ούτως ή άλλως, κάθε δράση του Θ.Χ. και της Α.Κ.: είτε καλλιτεχνική χειρονομία, είτε περφόρμανς, είτε κείμενο. Πόνεσε και ντράπηκε. / Σε μία και μοναδική στιγμή έφτασε / στη συνειδητοποίηση / της βίας και της ποίησης. Ταυτόχρονα. Έτσι αρχίζει το μακρύ, πολύμορφο ποίημα τους σ' αυτήν την –ως αναμένεται– όμορφη έκδοση μεγάλου σχήματος. Και τελειώνει με την φράση: ώσπου να μας σφηνώσει κάποιος την αγέλαστη λέξη κάτω από τη γλώσσα. Ένα ταξίδι ανάμεσα σε, και μαζί με, τις λέξεις, αναζητώντας και ταυτοχρόνως πραγματώνοντας το ποίημα. Τις νύχτες οι λέξεις, ξεφεύγοντας απ' την αντίληψή μας, / ταξιδεύουν / αναζητώντας θέμα για ένα ποίημα. 

 

~ Γ.Χ. Ώντεν, Η ασπίδα του Αχιλλέα – και άλλα ποιήματα, εισ. - μτφρ. - σχόλια: Ερρίκος Σοφράς, Αντίποδες (δίγλωσση έκδοση), 153 σελ.

Κόψτε τα τηλέφωνα, πάψτε τα ρολόγια / Το πιάνο κλείστε, πνίξτε τύμπανα και λόγια. Ο Ε.Σ. έχει εμπλουτίσει την προ εξαετίας εκλογή του με επτά επιπλέον ποιήματα –σύνολον: 19– και ξαναδουλέψει σημεία κάποιων προηγούμενων μεταφράσεών του. Τις συμπληρώνει με εισαγωγικό σημείωμα και σημειώσεις. Η ποιότητα της εργασίας του μάς παρηγορεί για τα τόσο λιγοστά (καίτοι έξοχα) δείγματα από το έργο ενός ποιητή σαν τον Ώντεν – με πλήθος υπέροχων ποιημάτων διάσπαρτων στην μακρά σταδιοδρομία του (1928-1973) και συγκεντρωτικές εκδόσεις που υπερβαίνουν τις 800 σελίδες στο πρωτότυπο. (Αινιγματική, παρεμπιπτόντως, η εκδοτική επιλογή παράθεσης των πρωτοτύπων μετά τις μεταφράσεις, αντί αντικριστά.) Στης καρδιάς τη μαύρη ερημιά / Ν' αναβλύσει βάλσαμο ξανά, / Μάθε στην ελεύθερη ψυχή / Μες στη φυλακή της πώς να υμνεί.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ΙΣΤΟΡΙΑ – ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ – ΔΟΚΙΜΙΟ – ΜΑΡΤΥΡΙΑ

 

~ Νίκος Αλιφέρης, Ο κήπος του Λουξεμβούργου – και άλλα κείμενα, Άγρα, 119 σελ.

 

Οι σημαντικοί συγγραφείς έχουν δίκαιο ακόμη κι όταν σφάλλουν []. Είναι το ίδιον της σημαντικής τέχνης: Δεν τέρπει απλώς· μας αλλάζει το βλέμμα. Τον γνωρίζουμε ως ποιητή· και του χρωστούμε χάριτες για τις μεταφράσεις βιβλίων του Ιταλού ποιητή Ευγένιου Μοντάλε, κυρίως. Στην παρούσα έκδοση, ωστόσο, συλλέγονται 23 κείμενα δοκιμιακής υφής, μόνο πέντε εκ των οποίων έχουν δημοσιευθεί σε περιοδικά από το 2017 ώς το 2019. Από τις θεωρίες συνωμοσίας, τους διανοούμενους και τους ταξιτζήδες, μέχρι τον Αριστοφάνη, τον Κομφούκιο, τον Παπαδιαμάντη και τον Σικελιανό, ο Ν.Α. αγγίζει, ανατέμνει και φωτίζει ποικίλα θέματα, με απόλυτη ελευθερία σκέψης και το απαραίτητο –για αξιανάγνωστο κείμενο– λοξό αλλ’ ενήμερο βλέμμα. Μήπως άραγε πρέπει να αντιληφθούμε και τον εγελιανής εμπνεύσεως ιστορικισμό ως ένα εκλεπτυσμένο και υψηλού επιπέδου σενάριο συνωμοσίας; Πιθανώς.

 

~ Θανάσης Γιοχάλας και Ζωή Βαΐου, Η Αθήνα τον 19^ο αιώνα – Εικόνες μιας οδοιπορίας μέσω του Τύπου, Εστία, 443 σελ.

 

Τα ποδήλατα εις την ημερήσιαν διάταξιν πλέον (και εις την νυκτερινήν μάλλον αν θέλετε· διότι νύκτα βγαίνουν οι περισσότεροι σαν άψοφοι νυκτερίδες περιπατώντες και μ’ ένα φαναράκι σαν πυγολαμπίδες). Το 2012 από τις ίδιες εκδόσεις, ο Θ.Γ. με την Τόνια Καφετζάκη μας είχαν χαρίσει ένα πλούσιο, συναρπαστικό πανόραμα των γειτονιών της Αθήνας «με οδηγό την Ιστορία και την Λογοτεχνία»· το 2016, με την Ζ.Β., μιαν ακόμα πιο πρωτότυπη περιήγηση σε παλαιότερες εποχές και συνήθειες της πόλης, μέσα από αγγελίες του τύπου. Ο παρών τόμος συμπληρώνει την πρώτη έκδοση, με την «απαράμιλλη πένα των δημοσιογράφων του 19^ου αι.», κατά την αφιέρωση των συγγραφέων. Χιόνισε τον Ιανουάριο του 1874: Και έργα δε καλλιτεχνίας εφήμερα, λέοντας και προτομάς ηρώων, πολλά πολλαχού παρετηρήσαμεν, τηκόμενα βραδέως και αξιολυπήτως καταρρέοντα υπό το θάλπος των χειμερινών ακτίνων του ηλίου. – Π.Ι.

 

~ Αδριανή Δημακοπούλου, Χλωρηΐς αηδών – χλωμό αηδόνι: μια σημασιολογική μελέτη, μτφρ. - επιμ.: Μήνα Πατεράκη-Γαρέφη, Πανοπτικόν, 180 σελ.

 

Πόσες/οι γνωρίζουμε ότι, από το 1977 έως τον θάνατό της 67 ετών το 2017, η Ελληνίδα Αδριανή Δημακοπούλου ήταν μέλος της θρυλικής παρισινής ομάδας ανθρωπολόγων και φιλολόγων Πιερρ Βιντάλ-Νακέ, Νικόλ Λορώ και Ζαν-Πιερρ Βερνάν, που μάς ‘ξανάμαθαν’ την Αρχαία Ελλάδα; Θα αρκούσε τούτο ώστε η παρούσα έκδοση –μαζί με τα Σπαράγματα – Διαδρομές μιας ανήσυχης σκέψης (2019), συναγωγή συναρπαστικών μελετών της ιδίας– να χαιρετισθεί ως μείζων γεγονός. Αλλά και δίχως ιδέα γι’ αυτήν την Κάρσον-πριν-από-την-Κάρσον (βλ. Έρως ο γλυκόπικρος), θα αρκούσε η θέλξη της γραφής και η τόλμη της σκέψης της (πώς το «χλωρόν» δρασκελά το χρώμα, τον φόβο του θανάτου και τα δάκρυα, και η ομηρική «αηδών» πυροδοτεί μιαν εμπνευσμένη περιδιάβαση εννοιών, από την γυναίκα ώς την επιθυμία) για να μας καταστήσουν φανατικούς κι ευγνώμονες αναγνώστες της.

 

~ Σοφία Ιακωβίδου, Inter-esse – Θέματα και ερμηνευτικές προσεγγίσεις στη Νεοελληνική Λογοτεχνία, Gutenberg, 451 σελ.

 

Μια από τις πιο χαρμόσυνες και ενθαρρυντικές εξελίξεις στην φιλολογία μας, είναι η στροφή νεότερων (πανεπιστημιακών) ερευνητριών και ερευνητών στην σημερινή ελληνική λογοτεχνία ή/και στην παραμελημένη παλαιότερη. Τούτο δε, με, φυσικά, πρωτότυπη σκέψη· εντυπωσιακή θεωρητική σκευή· τεκμηρίωση εις βάθος και εύρος· τέλος, με θελκτικό, προσωπικό ύφος – χαρακτηριστικό όχι μόνο αναγνωστικώς απαραίτητο, αλλά και ενδεικτικό της πνευματικής τους στερεότητας. Εορτασμός αυτής της τάσης, η παρούσα συλλογή δοκιμίων, που εκτείνεται χρονικά από τον Βιζυηνό (1849-1896) μέχρι, π.χ., τον Δημήτρη Σωτάκη (γ. 1973). Συλλογή μεν, η οποία συνέχεται δε από την οργάνωσή της σε ενότητες που δηλώνουν τόσο τα ενδιαφέροντα της Σ.Ι., όσο και τις οπτικές γωνίες που προκρίνει: «Φύλο και Ιδεολογία», «Χώρος», «Χρώμα», «Παιδική ηλικία», «Κρίση», «Δυστοπίες», «Τέχνη», «Τι κάνει ένας συγγραφέας», «Τι κάνει ένας αναγνώστης».

 

~ Χριστίνα Ντουνιά, Αργοναύτες και Σύντροφοι – Όψεις του λογοτεχνικού πεδίου στη δεκαετία του ’30, Εστία, 406 σελ.

 

Το νέο βιβλίο της ακάματης ερευνήτριας της λογοτεχνίας του Μεσοπολέμου αποτελεί μια μεγάλη σύνθεση επί μέρους μελετών που συναρμόζονται εδώ σε μια εκτενή τοιχογραφία της ποίησης και της πεζογραφίας, επικεντρωμένη στην δεκαετία του 1930, αλλ’ εκτεινόμενη και πριν και μετά· της πρόσληψης αυτής της λογοτεχνικής παραγωγής· της συνομιλίας λογοτεχνών του ’30 με παλαιότερους ή συγχρόνους, Έλληνες και ξένους· της συμπλοκής της λογοτεχνίας, τέλος, με την πολιτική, την ιδεολογία, και το ‘γλωσσικό ζήτημα’. Συνεπώς, δεν συναντάμε μόνον τους ‘συνήθεις υπόπτους’ (π.χ. Σεφέρη, Ελύτη, Ρίτσο, Εμπειρίκο, Εγγονόπουλο, Πολίτη, Καραγάτση) αλλά και τον Περικλή Γιαννόπουλο, τον Νικόλα Κάλας, τον Μανόλη Τριανταφυλλίδη, τον Παλαμά και τον Καβάφη, τον Γουίτμαν και τον Ελυάρ. Όπως γνωρίζουμε ήδη, η Χ.Ν. γράφει με εγκυρότητα, τεκμηρίωση, και γλαφυρότητα, παραδίδοντάς μας άλλο ένα άκρως συναρπαστικό ανάγνωσμα.

 

~ Τσουάγκ Τσι [Ο Διδάσκαλος Τσουάγκ], εισ. - μτφρ. - ερμην. σημ.: Σωτήρης Χαλικιάς, Ίνδικτος, 430 σελ.

 

Η μικρή σύγχυση αλλάζει την αίσθηση του προσανατολισμού – η μεγάλη σύγχυση αλλάζει την αυθεντική φύση. Μεγάλο δώρο –προς την ίδια την ελληνική γλώσσα, και όχι μόνο την εκδοτική παραγωγή– η μετάφραση από τα κινεζικά του δεύτερου ‘κίονος’ της ταοϊστικής σοφίας (ο πρώτος είναι, βέβαια, το Τάο Τε Τσινγκ): του βιβλίου που αποδίδεται σε αυτόν που παλιότερα συναντούσαμε ως Τσουάνγκ Τσε (ή Τσου· δυσεξήγητη, παρεμπιπτόντως, η απώλεια του «ν»). Ο Σ.Χ., αφού μελέτησε τα κινεζικά, απέδωσε πρώτα στη γλώσσα μας τα Ανάλεκτα του Κομφούκιου (2001)· ακολούθησαν άλλα σημαντικά κείμενα της κινεζικής παράδοσης. Σε αντίθεση με το πυκνό, ερμητικό Τάο Τε Τσινγκ, εδώ οι αφηγήσεις, οι εξιστορήσεις, οι αφορισμοί και οι συμβουλές υπερτερούν των ‘ποιητικών’ διατυπώσεων ‘φιλοσοφικών’ εννοιών. Αυτός που ξέρει, δρα πάντοτε για το καλό των απλών ανθρώπων, όχι όμως παραβιάζοντας τους δικούς του κανόνες.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ΞΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

 

~ Γκονσάλο Μ. Ταβάρες, Ημερολόγια της πανούκλας, μτφρ.: Αθηνά Ψυλλιά, Καστανιώτης, 307 σελ.

 

Στη Βραζιλία, ο λυτρωτής Χριστός ντυμένος γιατρός. [] Κοιτάμε ψηλά και ηρεμούμε, λέει ένας κάτοικος []. Άλλος λέει: τρόμαξα. Σημαίνει πως τα πράγματα είναι σοβαρά. Ο Πορτογάλος συγγραφέας τήρησε αυτό το ημερολόγιο (που δημοσιευόταν ημερησίως σε εφημερίδες, στην χώρα του όπως και στην δική μας) από τις 23 Μαρτίου ώς τις 20 Ιουνίου 2020. Ποικίλες σημειώσεις – κάθε πρόταση σε νέα παράγραφο: διεθνείς ειδήσεις από τα ΜΜΕ, παρατηρήσεις κατά την διάρκεια του εγκλεισμού, σκέψεις για την συνθήκη που επέβαλε η πανδημία, σπαράγματα σχετικών διαβασμάτων… Μέσα στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, μια γυναίκα προσπάθησε να συλλέξει τα χαρούμενα όνειρα των ανθρώπων που θα πέθαιναν. Η πρώτη εντύπωση μιας δυνατής συλλογής σκόρπιων θραυσμάτων δίνει σύντομα την θέση της σε μιαν εθιστική διελκυστίνδα μεταξύ κόπωσης και λαίμαργης περιέργειας «για τα επόμενα» – καθρεφτίζοντας την οικουμενική μας κατάσταση.

33 βιβλία για το καλοκαίρι του 2021

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ΙΣΤΟΡΙΑ – ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ – ΔΟΚΙΜΙΟ – ΜΑΡΤΥΡΙΑ

 

 

~ Δήμητρα Βασιλειάδου και Γλαύκη Γκότση (επιμ.), Ιστορίες για τη σεξουαλικότητα, Θεμέλιο, 346 σελ.

 

Η σεξουαλικότητα και η επιθυμία (αλλά και η βία που μπορεί να σχετίζεται με αυτές) απασχολούν από καιρό την ελλαδική επικαιρότητα και τροφοδοτούν ποικίλες ελληνικές συζητήσεις με αυξανόμενη (ευτυχώς) ένταση. Να ένας από τους ποικίλους λόγους –πέρα από την προφανή επιστημοσύνη της– που καθιστούν την παρούσα έκδοση εξαιρετικά ευπρόσδεκτη, καθότι η πλειονότητα των μελετών των 14 συγγραφέων, οι οποίες συνάγονται εδώ, αφορούν τον ελλαδικό χώρο από τις αρχές του 20ού αι. μέχρι σήμερα. Και μόνον οι τίτλοι των ενοτήτων του βιβλίου, αρκούν για να δελεάσουν τόσο το μη ειδικό όσο και το ειδικό αναγνωστικό κοινό: «Λόγοι των ‘ειδικών’ και σεξουαλικές πρακτικές», «Βία, νόμος και έγκλημα», «Ομοερωτικές σχέσεις και πρακτικές», «Σώματα και επιθυμίες στο πεδίο των τεχνών», «Έννοιες και θεωρητικές μετατοπίσεις».

~ Δημήτριος Γιατρομανωλάκης, Πολιτικές μυθογένεσης – τέχνη και διανόηση στην ευρωπαϊκή πρωτοπορία, Ίκαρος, 149 σελ.

 

Βασισμένο σε διαλέξεις που ακολούθησαν την έκδοση (στα αγγλικά, το 2012) του βιβλίου του Ελληνικές Μυθολογίες: Αρχαιότητα και Υπερρεαλισμός, το νέο αυτό βιβλίο του διαπρεπούς ελληνιστή εξετάζει επιμέρους σχέσεις ευρωπαίων πρωτοπόρων (Χάιντεγκερ, Μπατάιγ, Νταλί, Μαξ Ερνστ, Κοκτώ, Εμπειρίκου, κ.ά.) με μορφές και τρόπους της αρχαιοελληνικής τέχνης και σκέψης, ειδικά της προσωκρατικής. Φωτίζονται έτσι –με εργαλεία αισθητικά, ψυχαναλυτικά, κ.ά.– όχι μόνον οι χρήσεις γνωστών μύθων αλλά και καθαυτής της μεθόδου της υπερβατικής σκέψης (όπως είναι ο μύθος). Η επιστροφή της ευρωπαϊκής πρωτοπορίας στην [] ελληνική αρχαιότητα [] δεν αποτελούσε σύμπτωμα [] συντηρητικού συμβιβασμού. Απεναντίας, συνέβαλε αποφασιστικά στην κριτική των κοινωνικοπολιτικών πλανών που η μοντερνικότητα είχε κληρονομήσει από τον μεταδιαφωτιστικό ορθολογισμό, καθώς και στην δημιουργία νέων τρόπων σύλληψης, ερμηνείας και ανα-παράστασης του κόσμου και [] του ανθρώπου.

 

 

~ Αγγέλα Γιώτη, Μεταπολεμικές δοκιμές πολιτικού λυρισμού – Συνομιλίες με τον Κάλβο: Παλαμάς-Καρυωτάκης, Σικελιανός-Σεφέρης, Ρίτσος-Λεοντάρης, Αλεξάνδρεια, 303 σελ.

 

Στο ποιητικό εργαστήρι του Καρυωτάκη, το πρώτο βήμα προς τη μεταπολεμική ποίηση γίνεται με τη συνειδητοποίηση του τέλους των εθνικών ποιητών και της ποιητικής προσφοράς αυτού του τύπου. Ακάματη, η Α.Γ. επιστρέφει στον Κάλβο του προ διετίας βιβλίου της και της διδακτορικής της διατριβής, μα για να εστιάσει σε τρία ζεύγη νεοελλήνων –μεταπολεμικών εν τη ευρεία εννοία–ποιητών που συνομίλησαν ποιητικώς μαζί του, εξετάζοντας αυτές τις συνομιλίες βάσει της αρνητικής διαλεκτικής του Αντόρνο. Αλλά, αντί για μελέτη (κι ας είναι και αυτό) σχολαστική και στεγνή, μάς παραδίδει μια συναρπαστική διαδρομή –‘αστυνομικής’ σχεδόν υφής– στην ιστορία γεγονότων, ιδεών και λογοτεχνίας, από τα τέλη του 19^ου αιώνα ώς αυτά του 20^ού. Ο Λεοντάρης δεν απολογείται υπέρ του ελάσσονος, αλλά δηλώνει αγωνιστικά τον υψηλό, δηλαδή τον μαχητικό [] χαρακτήρα που διατηρεί αυτή η ποιητική έκφραση. 

 

 

~ Ντανιέλ Ζουανά, Οι Έλληνες στον Κάτω Κόσμο – από τον Όμηρο στον Επίκουρο, μτφρ.: Χαράλαμπος Μαγουλάς, επιστ.-φιλολ. επιμ.: Σωτήρης Μετεβελής, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 329 σελ.

 

Ο κάτω κόσμος έχει μεγάλο πληθυσμό. Αν σας έχει μείνει –δικαίως– αλησμόνητη η έκθεση «Επέκεινα» στο Κυκλαδικό Μουσείο το 2014, αλλά και αν –ατυχώς– δεν την είχατε επισκεφθεί, το παρόν βιβλίο (σε συνδυασμό ίσως με τον υπέροχο κατάλογο της έκθεσης εκείνης) είναι η ενδεικνυόμενη αναγνωστική συντροφιά σας. Η συγγραφέας του είναι ειδική, αλλά διαθέτει και γνήσιο συγγραφικό τάλαντο: τόσο η διάταξη του βιβλίου (και η διαδρομή μιας τόσο εκτεταμένης χρονικής περιόδου) όσο και το γλαφυρό ύφος του, το κατατάσσουν στα σπάνια και αξιανάγνωστα δείγματα συγκερασμού λογιοσύνης και χάρης. Όπως όλοι οι άνθρωποι, οι Έλληνες γνώριζαν πως μια μέρα θα πεθάνουν· και, όπως οι περισσότεροι άνθρωποι της εποχής τους, δεν φαντάζονταν τον θάνατο ως το απόλυτο μηδέν, αλλά σαν ένα πέρασμα.

 

 

~ Νίκος Β. Καρατζάς, Αίμα και αέρας, σχέση ζωής, Καστανιώτης, 170 σελ.

 

Είστε πεζοπόρος, δρομέας, κάνετε ‘αεροβική’ γυμναστική, ή απλώς σας ενδιαφέρει η λειτουργία των σημαντικότερων συστημάτων του σώματός μας; Τότε αυτές οι «Ιστορίες και περιπέτειες στην πορεία των ανακαλύψεων της κυκλοφορίας και της αναπνοής» είναι για σας. Φαίνεται ότι το σύστημα καρδιά-αγγεία-πνεύμονες εμφανίστηκε στους οργανισμούς πριν από 280 εκατομμύρια χρόνια. Τόσο θελκτικά γράφει ο διακεκριμένος ιατρός καρδιολόγος συγγραφέας του, που το βιβλίο του διαβάζεται σαν μυθιστόρημα. Το περίφημο δείπνο στο σαλόνι των Λαβουαζιέ κέντρισε ακόμα πιο πολύ το πάθος των δύο πρωταγωνιστών. Η αφήγηση ξεκινά τον ευρωπαϊκό 16^ο αιώνα, όταν άρχισε να μελετάται επιστημονικά η ανθρώπινη ανατομία, και φτάνει ώς τα τέλη του 18^ου, με συνοπτικές εξιστορήσεις των συναρπαστικών βίων των πρωτοπόρων ιατρών που έθεσαν τα θεμέλια της σύγχρονης καρδιολογίας και πνευμονολογίας.

 

 

~ Βασίλης Μακρυδήμας, Στον αστερισμό των αντιθέσεων – Ο κριτικός και δοκιμιογράφος Τ.Κ. Παπατσώνης, Gutenberg, 499 σελ.

 

Και τα έξι βιβλία κριτικής και δοκιμίων του σπάνιου λογίου Τ.Κ.Π. –συγχρόνως ενός από τους σπουδαιότερους Έλληνες ποιητές του 20^ού αιώνα–, τα οποία παρατίθενται στην βιβλιογραφία του σημαντικού αυτού βιβλίου, φέρονται πλέον ως εξαντλημένα – ενώ, μέχρι σχετικώς πρόσφατα, κυκλοφορούσαν μόνον δύο ισχνοί τόμοι. Τούτο καθιστά ακόμα πιο πολύτιμη και επείγουσα την εργασία τού αξιέπαινου φιλολόγου Β.Μ., που καταδεικνύει με τρόπο απολύτως καταθλιπτικό το μέγεθος και την βαρύτητα αυτού του σκανδαλώδους εκδοτικού κενού. Τα περιεχόμενα των πέντε χρονολογικών ενοτήτων που καλύπτουν την σχετική δραστηριότητα του Παπατσώνη από το 1910 μέχρι το 1976 επιβεβαιώνουν περίτρανα την εκτίμηση του Γ.Π. Σαββίδη ότι σε αυτό το τμήμα του έργου του «πραγματώνεται μια ανυποψίαστη ανανέωση του ύφους και του ήθους της στοχαστικής πεζογραφίας μας».

 

 

~ Βάνα Μπούσε, Η καθημερινή ζωή στην Ελλάδα του Όθωνα, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 423 σελ. (με εικονογραφικό ένθετο)

 

Καθώς συνεχίζει να συμπληρώνεται με νέα στοιχεία και δεν παύει να επαναξιολογείται αυτή η μετεπαναστατική περίοδος, το Βιβλιοπωλείον της Εστίας μάς προσφέρει άλλον έναν πρωτότυπο και εμπεριστατωμένο οδηγό, είδος στο οποίο αριστεύει. Καρπός μελέτης και μόχθου τής ειδικής επί της εποχής της οθωνικής βασιλείας συγγραφέως, Β.Μ., το βιβλίο «πραγματεύεται την καθημερινότητα των ανθρώπων». Αρθρωμένο σε πάνω από 50 κεφάλαια και αξιοποιώντας μέγα πλήθος πηγών, εξετάζει ένα γπητευτικό εύρος θεμάτων: από το πώς ντύνονταν και τι έτρωγαν στην Ελλάδα τότε, την υγιεινή και την ιατρική, τις επικοινωνίες και τα ταξίδια, έως τα παιχνίδια, τα κατοικίδια και τις βιβλιοθήκες. Σκυλιά υπήρχαν πολλά, αλλά ξεχώριζε μια ράτσα που σήμερα έχει εξαφανιστεί, γιατί τα ζώα αυτά θεωρήθηκαν επικίνδυνα και εξολοθρεύτηκαν συστηματικά[:] ημιάγρια, έμοιαζαν με λύκους.

 

 

~ Αλέξης Πολίτης, 1821-1831: Μαζί με την ελευθερία γεννιέται και η καινούρια λογοτεχνία – ποίηση, πεζογραφία, λογιοσύνη, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 133 σελ.

 

Αυτή καθαυτή η έννοια του λογοτέχνη δεν υπήρχε πριν το 1821. Αυτή η ερεθιστική διατύπωση, που βεβαίως εξηγείται και τεκμηριώνεται, δίνει τον τόνο του βιβλίου και μια γεύση της απόλαυσης που προξενεί. Αριστοτεχνική επισκόπηση του υπεσχημένοηυ πεδίου, με τα ζωηρά και σίγουρα βήματα ενός οδοιπόρου-οδηγού που όχι μόνο γνωρίζει τα μονοπάτια και προς τα πού αξίζει να κοιτάμε σε κάθε στροφή, αλλά και πώς να μας πείθει ότι, όλα αυτά, δεν θα δυσκολευόμασταν να τα βρούμε και μοναχοί μας. Ενώ [με την ίδρυση του ανεξάρτητου κράτους] δεν σταματήσαμε να αναζητάμε και να θαυμάζουμε τα επιτεύγματά της, ταυτόχρονα καμωνόμασταν πως αυτή η περίφημη Ευρώπη δεν ήταν, δα, και το άπαν του πολιτισμού, και πως στον λογοτεχνικό πάντως χώρο η υπεροχή της κλασικής ελληνικής λογοτεχνίας ήταν δεδομένη. 

 

 

~ recto / verso, περιοδικό δοκιμιακού λόγου, τ. 3, Χειμ. 2021, 243 σελ.

 

Αισίως, το τρίτο τεύχος του σοβαρού και ωραίου περιοδικού. Όλα ο μέγας χρόνος τα μαραίνει και τα φλέγει / και τίποτα δεν μπορώ να ονομάσω αναπάντεχο. ‘Κεντρική’ θέση στην ύλη του κατέχει ο Αίας του Σοφοκλέους: στην μετάφραση του ποιητή Νίκου Α. Παναγιωτόπουλου, και την ανάλυση του έργου από τον αρχαιοελληνιστή H.D.F. Kitto (μτφρ.: Δημήτρης-Χρυσός Τομαράς): μια θεμελιώδη[ς] μελέτη των συνθηκών της ανθρώπινης ζωής, καθώς και του πνεύματος με το οποίο οφείλουμε να αναμετριόμαστε με αυτή. Προτάσσεται αμφοτέρων η «Χορική πολυφωνία και αρχαία τραγωδία» του Άγη Μαρίνη, ενώ το τεύχος συμπληρώνεται από δοκίμια του Ηλία Παπαγιαννόπουλου (σχετικά με επεισόδιο της πλατωνικής Πολιτείας), του Δημήτρη Καράμπελα («Για το πνευματικό ασυνείδητο»), του Rudolf Taschner (μτφρ.: Γιάννης Κοιλής), και του διευθυντή του περιοδικού, Δ.-Χ. Τομαρά.

 

~  Σπύρος Στάβερης, Δεν υπάρχει τίποτα πίσω από μια φωτογραφία, Πόλις, 291 σελ.

 

Άδικο δεν είχε, και συμφώνησα με μισή καρδιά να θυσιάσω την Μπουίκ για χάρη της τέχνης. Ο δεινότερος, πιθανώς, Έλληνας φωτογραφικός προσωπογράφος (και όχι μόνον) σήμερα, συμπληρώνει –για πρώτη (και πόσο καλοδεχούμενη!) φορά σε βιβλίο– κάποιες φωτογραφίες του με κείμενα αντλημένα από τις σημειώσεις, την μνήμη του, ή διηγήσεις άλλων. Γνωρίζαμε, από τον Τύπο, το γερό γράψιμό του – αλλά εδώ επιτέλους το απολαμβάνουμε ως θαυμαστό επίτευγμα του δυσκολότατου είδους που είναι το σμίξιμο εικόνων και λέξεων. Βρίσκομαι στο Άγιο Όρος και σκέφτομαι τη Βραζιλία. Ενίοτε σύντομες σημειώσεις, άλλοτε εκτενέστερες αναμνήσεις, συχνά όμως άρτια αφηγήματα που φτάνουν άξια ώς το μικροδιήγημα. Όταν βγήκα από το μαγαζί με το κόκκινο τηλέφωνο, η Juana δεν ήταν πια εκεί. Πλησίαζε όμως το τρόλεϊ του Παγκρατίου.

 

 

~ Αλεξάνδρα Στεργιοπούλου, Ανάμεσα στις ραφές, Αλφειός, 126 σελ.

 

Τ' αγόρια θυμώνανε επειδή είχα καλό σημάδι και συχνά τούς κέρδιζα, αλλά και γι' αυτό με παίζανε. Πότε μπορεί να μας ενδιαφέρει μια προσωπική μαρτυρία; Οπωσδήποτε, όταν είναι λογοτεχνία, και όχι μόνον τεκμήριο ζωής. Πολλές αρετές συνδυάζονται για να επιτευχθεί αυτό στο βιβλίο τής Α.Σ.: η πιστή αλλά και επιλεκτική αναπαραγωγή του παιδικού βλέμματος (και της παιδικής ακοής), η λεπτή παρατήρηση, η χάρη στην διήγηση ή την αναδιήγηση, η “ακατακρισία” (αρετή του πατέρα της, ενός από τους πρωταγωνιστές του βιβλίου, μαζί με άλλους συγγενείς αλλά και γείτονες στο Πεδίον του Άρεως και στο Μοσχάτο των δεκαετιών τού 1940-50), για να αποδοθούν, αριστοτεχνικά πλεγμένα (με σειρά που δεν είναι χρονική) όλα όσα είχε από παλιά φυλάξει και τώρα συνθέτει η άλλη μικρή, ξεχωριστή ύπαρξη που κατοικούσε κρυμμένη σαν αγέννητη δίδυμη μέσα της. 

 

 

~ Γιούζεφ Τσάπσκι, Ο Προυστ αντίδοτο στην κατάρρευση, μτφρ.: Λίζυ Τσιριμώκου, Ποταμός, 136 σελ.

 

Πενήντα και πλέον χρόνια πριν ο Αλαίν ντε Μποττόν εξηγήσει Πώς ο Προυστ μπορεί ν’ αλλάξει την ζωή σου, ένας Πολωνός ζωγράφος και αξιωματικός, αφού επέζησε απ’ την Σφαγή του Κατύν, εκφωνούσε διαλέξεις για τον Προυστ στο σοβιετικό στρατόπεδο Γκριαζόβιετς το 1940-41, «για να βοηθ[ήσει] να ζήσου[ν]» οι συναιχμάλωτοί του. Οι σελίδες του Προυστ γίνονται μάλλον μια ιστορία των στοχασμών του, τη στιγμή που αιφνιδιάζονται από κάποιο γεγονός, παρά τα γεγονότα καθαυτά. Αναφέρεται σε επεισόδια του Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο, στην γνωριμία του με αυτό και στις γνώμες άλλων, στις συνθήκες δημιουργίας του, με βιογραφικά και άλλα στοιχεία – πάντα, εννοείται, από μνήμης. Καταλήγει έτσι να συντάξει μιαν εντυπωσιακή –στο εύρος της και στην ελευθερία της πνευματικής κίνησής της– μελέτη για πολλά περισσότερο από το έργο του Προυστ και μόνον. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ


~ Βασίλης Αμανατίδης, Πλαγκτόν – οι ιστορίες, Νεφέλη, 339 σελ.

 

Σπάνιες είναι, διεθνώς και διαχρονικώς, οι περιπτώσεις καλών ποιητών που είναι και καλοί μυθοπλαστικοί πεζογράφοι – και αντιστρόφως. Ο Β.Α. ανήκει σε αυτούς. Και συγκεντρώνει –σε έναν τόμο με τίτλο ετυμολογικώς σχετιζόμενο με την περιπλάνηση μα και με την πληγή– όλα τα ήδη δημοσιευμένα διηγήματά του συν επτά ακόμη. Ασκώ τη χειρουργική. Πήγα στην Αγγλία. Αντιπαθώ την Αγγλία. Στην πλοκή: το απροσδόκητο, η φαντασία, τα πάθη – στη γλώσσα: ό,τι χρειάζεται η εκάστοτε ιστορία, και πάντα το άλανθαστο αυτί για τον διάλογο, μα και για την  αφήγηση. Χτες της είπα στο τηλέφωνο: «Ήρθε η ώρα. Ιδρύω την αίρεση. Ραντεβού αύριο που έρχομαι Μόναχο». Σύγχρονα διηγήματα – που κι όταν επιλέγουν να μην παραμείνουν  ‘καθαρόαιμα’, μας παρασύρουν εκεί που θέλουν να είναι. Και πηγαίνουμε κι εμείς.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ΞΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

 

 

~ Χούλιο Κορτάσαρ, Η σαγήνη του λόγου – Συνομιλίες με τον Ομάρ Πρέγο Γαδέα, μτφρ.: Χρήστος Σιορίκης, Εξάντας, 300 σελ.

 

Το διήγημα πρέπει να φτάσει μοιραία στο τέλος του, όπως φτάνει στο τέλος της ένας μεγάλος τζαζ αυτοσχεδιασμός ή μια μεγάλη συμφωνία του Μότσαρτ. Αν δεν σταματήσει εκεί, πάνε όλα στον διάολο. Ένα από τα δύο (μαζί με τον Μπόρχες) σημαντικότερα ‘μη-Νομπέλ’ της Λατινικής Αμερικής, ο Χ.Κ. είναι ιδιαιτέρως και από νωρίς αγαπητός και πολυμεταφρασμένος στη γλώσσα μας. Ο τόμος τούτος έρχεται όχι μόνο να φωτίσει τα διηγήματα, τα ποιήματα (αυτού του μεγάλου λάτρη της ποίησης) και τα μυθιστορήματά του (με ένα ολόκληρο κεφάλαιο αφιερωμένο στο Κουτσό), αλλά και να μας γνωρίσει, δια του προφορικού λόγου του, άλλες αγάπες του –π.χ. για την τζαζ και το τάνγκο–, τις φοβίες και εμμονές του, κ.ά.. Ποτέ δεν κολυμπώ κάπου που δεν πατάω. 

 

 

~ Χέρμαν Μέλβιλ, Μπίλλυ Μπαντ, ναύτης – μια εσωτερική αφήγηση, μτφρ.: Παναγιώτης Κεχαγιάς και Κώστας Σπαθαράκης, επίμ.: Θοδωρής Δρίτσας, Αντίποδες, 212 σελ.

 

Για να κατανοήσει πλήρως τον Κλάγκαρτ ένας φυσιολογικός άνθρωπος, [γ]ια να μεταβεί από έναν φυσιολογικό άνθρωπο σ’ εκείνον, είναι υποχρεωμένος να διασχίσει τον «ενδιάμεσο θανάσιμο χώρο». Από τα κορυφαία συντομότερα πεζά του, και στέμμα του έργου του, είναι τούτη η στερνή νουβέλα του συγγραφέα τού Μόμπυ Ντικ, που μάς προσφέρεται σε ωραία μετάφραση, με χρήσιμες σημειώσεις και διαφωτιστικό επίμετρο. Ακριβώς επειδή τόσο μυστηριακά κι αξεδιάλυτα συνδυάζει το αρχετυπικό με το αινιγματικό, έγινε –με την μουσική τού Μπέντζαμιν Μπρίττεν– και μία απο τις δημοφιλέστερες κι επιτυχέστερες όπερες του 20ού αιώνα. Αθωότητα και ενοχή, πάθη προφανή ή κρυμμένα, και πλήθος άλλα αντιθετικά ζεύγη, υπό το ένδυμα μια γραφής που δεν βιάζεται: που αναστοχάζεται την ίδια στιγμή που συνταράζει. 

 

 

~ Χόρχε Λουίς Μπόρχες (με την συνεργασία τής Μαρίας Κοδάμα), Άτλας, μτφρ.: Δημήτρης Καλοκύρης και Αχιλλέας Κυριακίδης, Πατάκης, 120 σελ.

 

Ο Μπόρχες είναι πάντα Μπόρχες: απολαυστικός και ωφέλιμος. Ο Έμερσον έχει πει ότι η γλώσσα είναι απολιθωμένη ποίηση []. Ο Μάουτνερ παρατηρεί πως ένα λεξικό ομοιοκαταληξιών είναι επίσης μηχανή της σκέψης. Ακόμα και στα μικρά αυτά στερνά κείμενα, που συνοδεύονται από φωτογραφίες: των τόπων στους οποίους αναφέρονται (με τον ίδιο τον συγγραφέα κάποτε εντός κάδρου, μόνον του ή μαζί με την σύντροφό του, Μ.Κ.) ή άλλων εικόνων, συναφών με τα θέματα των κειμένων – που δεν αφορούν μόνον γεωγραφικούς τόπους (μεταξύ των οποίων, η Επίδαυρος και η Κνωσσός), αλλά και τόπους του πνεύματος. Παρατήρησα ότι δεν υπάρχει πράγμα που να μην τείνει να γίνεται το αρχέτυπό του []. Αρκεί να ερωτευτεί κανείς για να σκεφτεί ότι ο άλλος [] είναι κιόλας το αρχέτυπό του.

 

 

~ Πατρίσια Χάισμιθ, Γάτες – τρία διηγήματα, τρία ποιήματα, ένα δοκίμιο και επτά σχέδια, μτφρ. πεζ.: Ανδρέας Αποστολίδης, απόδ. ποιημ.: Γιάννης Ζέρβας, Άγρα, 131 σελ.

 

Ο Πόρτλαντ Μπιλ καταβρόχθισε το σολομό με σύντομη αλλά έντονη χαρά. Ο Τομ Ντίκενσον δεν τράκαρε στο δρόμο. Λαχταριστή έκδοση μικρού σχήματος για τις γάτες [που] έχουν μόνιμα ένα ύφος σκανταλιάς πίσω από τη συγκροτημένη έκφρασή τους. Απαραίτητο ανάγνωσμα γατόφιλων και λάτρεων τής Χάισμιθ ομοίως. Ο Μινγκ ξεκουραζόταν άνετα στα πόδια της κουκέτας της κυρίας του, όταν ο άντρας τον άρπαξε απ’ το σβέρκο, τον έβγαλε στο κατάστρωμα κι έκλεισε την πόρτα της καμπίνας. Τα γνωρίσματα κι οι αρετές τής συγραφέως –μυστήριο, χιούμορ, το κοφτό και ευθύβολο ύφος– βρίσκονται όλα εδώ, αλλά εστιασμένα στα τετράποδα που λάτρευε. Θέλω να βρίσκομαι παντού μέσα σε μια στιγμή. / Μετά, κουράζομαι.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ΠΟΙΗΣΗ

 

 

~ Ορφέας Απέργης, Σαν χρέος, Νεφέλη, 129 σελ.

 

Το χρέος / είναι κάτι πιο δυνατό / από την αγάπη: έτσι τελειώνει το εναρκτήριο, άτιτλο ποίημα. Στο Η γλώσσα τους (2019) κυριαρχούσαν, σε αριθμημένα ποιήματα διαταγμένα συμμετρικά ή έστω αυστηρά σε ενότητες, οι ανδρικές / πατρικές μορφές· στην έκδοση αυτή διερευνώνται ποιητικώς γυναικείες / μητρικές –υπό τον διττό φωτισμό χρέους και αγάπης–, υιοθετώντας έναν πιο 'άναρχο' τρόπο σύνθεσης. Μιλά το παιδί, ο γιος, ο άντρας, ο σύζυγος, αλλά και ο (Έλληνας) πολίτης (και στοχαστής): Είναι ένα πρόσωπο / φτιαγμένο από παιδικό χρόνο, // μετά άλλο, κι άλλο, / κι άλλο. Τα εκτενή ποιήματα γίνονται κάποτε πολυσέλιδα, για να φτάσουν μέχρι το 'καθαρόαιμο' διήγημα. Λίγα τα λόγια που ξέρει η αγάπη μου / [] Όμως αμίλητοι / πάνε μόνο οι μαλωμένοι, / γι' αυτό σού λέω: / σ' αγαπώ.

 

 

~ Σπύρος Καρυδάκης (μτφρ.-σχολ.), Καυτό μέλι – Αρχαία ελληνικά ποιήματα από άντρες για άντρες και ερωτολογικός σχολιασμός, Στιγμός, 572 σελ.

 

Γιόμισ’ το και πες πάλι: «Στον Διοκλή μου!» / – ούτε ο Αχελώος δεν θά ’φτανε για τόσα εβίβα! Από τον Όμηρο μέχρι την Ύστερη Αρχαιότητα συνέλεξε ο Σ.Κ. ποιήματα για τον ανδρικό έρωτα. Τις 186 σελίδες πρωτότυπων ποιημάτων και ολοζώντανων μεταφράσεων ακολουθούν 301 σελίδες σχολίων «βασισμέν[ων] αποκλειστικά σε αρχαίες πηγές», λεξιλόγιο της αρχαίας ερωτολογικής αργκό, κ.ά.. Η εισαγωγή εξηγεί τον μεγαλόπνοο στόχο: «ένα κοινόχρηστο βιβλίο το οποίο να παρουσιάζει όσο μπορεί πιο τεκμηριωμένα και ζωντανά την αίσθηση της ομορφιάς, του χιούμορ, της ηδονής, της στοχαστικότητας, του πάθους, της αγάπης για την ελευθερία που μπορεί να εμπνεύσει η γνώση [] του ανδρικού έρωτα». Σ’ όποιον αστράψουν οι αχτίνες / από τα μάτια του Θεόξενου και δεν τον τρικυμίσει / ο πόθος, εκείνου η καρδιά όλη μαύρη / σφυρηλατήθηκε από χάλυβα ή ατσάλι / σε ψυχρή φωτιά.

 

 

~ Κώστας Κουτσουρέλης (επιμ.), 1821-2021: Η Ελλάς των Ελλήνων – Δύο αιώνες εθνικά δεινά στον καθρέφτη της ποίησης, Gutenberg, 350 σελ.

 

Να ένας ουσιώδης και ωφέλιμος καρπός της ευρυμάθειας και της σχολιαστικής δεινότητας του ανθολόγου, Κώστα Κουτσουρέλη. Δεν χρειάζεται να συμφωνεί κανείς με την πεποίθησή του πως πίσω από τα εδώ ανθολογούμενα “βρίσκεται η πίστη ότι η λέξη παρακινεί, ότι η λογοτεχνία διδάσκει και νουθετεί” (κ.λπ.), για να θαυμάσει και να απολαύσει διαλεχτά ποιήματα οργισμένης καταγγελίας, μαύρης σάτιρας, πικρής ελεγείας ή αγωνιώδους απαισιοδοξίας για τα “εθνικά δεινά”. Γιατί, απλούστατα, πρόκειται για αληθινά, δυνατά ποιήματα που “με δυο-τρεις προσολωμικές εξαιρέσεις, ξεκινούν χρονικά από τον καιρό της Επανάστασης και φτάνουν ώς τις μέρες μας”, περιλαμβάνοντας επίσης “αυτονοήτως και στίχους γραμμένους αρχικά για μελοποίηση”: Σημαία από νάυλον υψώνουμε / σημαία πλαστική / ο κόσμος δεν έχει τίποτα να χάσει / και τίποτα να βρει.

 

 

~ Μαρία Λαϊνά (πρόλογος-επιλογή), Ξένη ποίηση του 20ού αιώνα – επιλογή από ελληνικές μεταφράσεις, Ρώμη, 474 σελ.

 

Το δάσος ανακαλύπτει πως / ν' αγαπιέται δεν είναι αναγκαίο. Ο τόμος αυτός (του οποίου η προηγούμενη, δεύτερη έκδοση, του 2007, παρέμενε επί χρόνια εξαντλημένη, απελπίζοντας όσες/ους την αναζητούσαν), μαζί με τον 'πρεσβύτερο αδελφό' του, την Ανθολογία της Ευρωπαϊκής και Αμερικανικής ποιήσεως (εκλογή-επιμ. Κλέωνος Β. Παράσχου), είναι η 'Καινή' και η 'Παλαιά Διαθήκη' κάθε ελληνόγλωσσου λάτρη της ξένης ποίησης. Γιατί κορφολογούν αμφότερες καλές μεταφράσεις καλών ποιημάτων: “το μόνο σταθερό μου κριτήριο υπήρξε η γλώσσα”, γράφει στον πρόλογό της η Μ.Λ.. Συμπληρωμένη τώρα, η έκδοση μάς συστήνει 116 ξένες ποιήτριες και ποιητές του 20ού αιώνα. Η ζωή αλλάζει όπως ο Εύριπος. Διάπυρος ευχή: οι ανατυπώσεις να βιβλιοδετηθούν σωστά: κολλητές σελίδες σε ογκώδες βιβλίο αναφοράς, δεν αποτελούν αποδεκτή εκδοτική πρακτική.

 

 

~ Μαρία Λαϊνά, Ό,τι έγινε – άνθρωποι και φαντάσματα, Πατάκης, 52 σελ.

 

Ένας χρυσοκόκκινος ήλιος / χαρίζει αναίτια έξαψη στην καρδιά μου. Μετά την Μικτή τεχνική τού 2012 με το πλήθος σύντομων έως ακαριαίων ποιημάτων, η σημαντική ποιήτρια επέστρεψε στο άλλο γνώριμο ύφος της –εκτενέστερες αναμνήσεις, όνειρα, διηγήσεις, παρατηρήσεις, της φύσης και όχι μόνο– και έλαβε το Βραβείο Ποίησης του «Αναγνώστη» 2021. Βουτάω το κεφάλι μου / στο κύμα που έρχεται / σαν γκρεμισμένο κάστρο. Κατορθώνει πάλι εδώ ποιήματα που σε καλούν –σε αναγκάζουν– να τα ξαναδιαβάσεις απ' την αρχή. Γεμάτη φούρια η φωνή του τζιτζικιού / γεμάτη εμμονή στην επανάληψη / γεμάτη αφοσίωση στην αίγλη του παρόντος. Αποδεικνύεται έτσι η δύναμή τους και, παραδόξως, ακυρώνεται η αίσθηση ανακεφαλαίωσης –αν όχι και αποχαιρετισμού– που αποπνέουν. Ναι, θυμάμαι τις ευτυχισμένες μέρες / και τον καιρό τής κάθε μέρας.

 

 

~ Λουκρητίου, Περί φύσεως – Η κληρονομιά ενός επίμονου κηπουρού, προλεγ.-μτφρ.-σημ.: Θεόδωρος Δ. Παπαγγελής, Gutenberg, 643 σελ.

 

Δεν σαστίζεις –διδασκόμενος και τερπόμενος– μόνο με τους 7.145 στίχους αυτού του “σεμινάριο[υ] φυσιογνωσίας από το οποίο οι συμμετέχοντες αναμένεται να αποκομίσουν έναν οδηγό βιοτικής συμπεριφοράς”, όπως σημειώνει ο Θ.Δ.Π.., αλλά και με τα 292 σελίδων “Προλεγόμενα” του μεταφραστή: μεταξύ άλλων, για το έργο και την 'αστυνομική' περιπέτειά του· την σημασία του τότε, αργότερα, και σήμερα· αλλά και για τον συγγραφέα του και την θέση του στον επικουρισμό. Και τώρα το τονίζω ότι ο νους και η ψυχή, δεμένα μεταξύ τους, / αποτελούν ενότητα, μαζί τα δυο τους έχουν φύση ενιαία. / [] Εδώ είναι του φόβου η πηγή, εδώ του τρόμου, κι οι χαρές γλυκαίνουν / του στέρνου την περιοχή· λοιπόν, εδώ είναι ο νους κι ο λογισμός μας.

 

 

~ Οβιδίου, Η τέχνη και τα αντίδοτα του έρωτα, εισ.-μτφρ.-επίμ.: Θεόδωρος Παπαγγελής, Μεταίχμιο, 236 σελ.

 

Αν είχατε απολαύσει (αν όχι, σπεύσατε!) τις προ 12ετίας Διαδρομές στις Μεταμορφώσεις του Οβίδιου που είχε επιμεληθεί ο ίδιος χαλκέντερος συγγραφέας, τότε δεν θα διστάσετε να αρπάξετε και τούτον τον τόμο – που τώρα συμπληρώνει την προ 21 ετών μετάφρασή του της Ερωτικής Τέχνης. Εάν την τέχνη του έρωτα αγνοείς, σε βεβαιώ ότι δεν είσαι ο μόνος· / μελέτα το ανά χείρας εμβριθώς, και εν συνεχεία ερωτεύσου ειδημόνως – ξεκινά τις οδηγίες και τις νουθεσίες του το πρώτο από τα τρία βιβλία της. Όταν τα πράματα στραβώσουν, αναλαμβάνουν τα Αντίδοτα: Βιβλίο με τον τίτλο Συνταγές για ίαση του έρωτα διαβάζεις. / Το διάβασε ο αρμόδιος θεός και “Βλέπω” είπε “πόλεμο ετοιμάζεις”. Εισαγωγή και επίμετρο, τεκμηριωμένα, γλαφυρά, συναρπαστικά.

 

 

~ Σάντρο Πέννα, Τα ποιήματα, εισ.-μτφρ.-σύνταξη ελλην. βιβλιογρ.: Ευριπίδης Γαραντούδης, Gutenberg, 533 σελ.

 

Πρασινογάλαζος / βαθιά ριζώνω. //  Διάχυτο δείλι / κι αργοί αθλητές. Μάς προσφέρεται εδώ μεταφρασμένο –με δηλωμένη την σταθερή φροντίδα στον ρυθμό και την ομοιοκαταληξία, όπου χρειάζεται, και, πάντα, στον ρυθμό– το σύνολο των 545 ποιημάτων της πιο πρόσφατης συγκεντρωτικής έκδοσης του ιδιαίτερου Ιταλού ποιητή (1906-1977). Πού νά ’σαι συ μορφή / σε χίλια πρόσωπα. Ο φανός που σφίγγει τη μορφή σου / διαγράφει τη δική μου. Προτάσσεται εμβριθής εισαγωγή 107 σελίδων (περιλαμβάνει εκτενή, ενδιαφέρουσα αναφορά στον Καβάφη και σε πέντε ακόμη νεοέλληνες ποιητές τους οποίους επίσης απασχόλησε η ομοφυλόφιλη επιθυμία) και η έκδοση ολοκληρώνεται με 178 σελίδες σημειώσεων, ελληνικής βιβλιογραφίας, κ.ά.. Έρχεται η ώρα του έρωτα. Κι είναι, Ζυλιέν, / η ιστορία του χεριού σου στον ορίζοντα. 

 

 

~ Φερνάντο Πεσσόα, Είκοσι ένα χαϊκού, μτφρ.-επίμ.: Γιάννης Σουλιώτης, επιμ.: Δήμητρα Παπαδημητρίου, Printa, 85 σελ.

 

Μόνο το ηλιοτρόπιο κοιτά. / Ο ήλιος πίσω από τους λόφους / Φέρνει τους λόφους πιο κοντά. Σπεύσε. Να ένα βιβλίο του Πεσσόα, ακόμα και για όσους δεν αγαπούν την φλυαρία, την έμμονη αυτο-αναφορικότητα, και τα 'μαύρα βάθη' του: 16 χάικου γραμμένα στα αγγλικά, πραγματικά υπέροχα ποιήματα, και πολύ εγγύτερα στο πνεύμα του χάικου από πλείστα όσα άλλων μη Ιαπώνων – συν πέντε γραμμένα στα πορτογαλικά, όλα ωραία μεταφρασμένα. Κοίτα πώς η κερασιά / Ανθίζει ερήμην μας. / Κοιμήσου και το κόκκινο θα έλθει. Χρήσιμος πρόλογος και απολαυστικότατο επίμετρο, που κλείνει με πλήθος ρήσεις για το εξαίσιο και πάνδοξο αυτό ποιητικό είδος. Η μακρινή καμπύλη των νερών. / Μέσα από δέντρα. Γαλήνη εκεί, μα εδώ / Μονάχα γαλήνη πέρα εκεί.

 

 

~ Γουίλλιαμ Σαίξπηρ, Ο βιασμός της Λουκρητίας, εισ.-μτφρ.: Λένια Ζαφειροπούλου, Gutenberg (δίγλωσση έκδοση), 217 σελ.

 

Ανάμεσα στα δώματά της και τη θέλησή του / Όλοι οι φραγμοί σαν άτακτοι φρουροί υποχωρούν. Έχοντας προπονηθεί στα δύσκολα –στο σχεδόν αδύνατον–, τουτέστιν στην μετάφραση των σονέτων, η Λ.Ζ. τώρα απολαμβάνει τους καρπούς των κόπων της –και μαζί της κι εμείς – γυρνώντας στη γλώσσα μας, τον καιρό της πανδημίας SARS-CoV-2, το μακρύ αφηγηματικό ποίημα που ο Σαίξπηρ έγραψε στα τέλη του 16ου αιώνα, “όταν η πανούκλα μάστιζε το Λονδίνο, τα θέατρα παρέμεναν κλειστά, [] και οι αναγνώστες αποζητούσαν στα μακροσκελή ποιήματα την ψυχαγωγία των χαμένων παραστάσεων”. “Πραγματικά επαναστατικό”, όμως, συμπληρώνει η μεταφράστρια, “είναι το βλέμμα του ποιητή που [] αγκαλιάζει  ολόκληρο το γυναικείο γένος και συμμαχεί μαζί του με τρόπο απίθανα νεωτερικό”. Ω αμαρτία βαθύτερη απ' τον γκρεμό της σκέψης.

 

 

~ Πέρσυ Μπυς Σέλλεϋ, Ελλάς – Λυρικό δράμα, μτφρ.-εισ.-σημ.: Ορφέας Απέργης, Gutenberg (δίγλωσση έκδοση), 247 σελ.

 

Η Ελλάδα έχει θεμέλια χτισμένα κάτω / απ' τις πολεμικές φουρτούνες των ρευμάτων, / πάνω στην κρυσταλλένια θάλασσα / της σκέψης πού ’ναι αιώνια. Ο Σέλλεϋ, στενός φίλος του Λόρδου Βύρωνα, έγραψε το φιλελληνικό αυτό ποιητικό δράμα τον Οκτώβριο του 1821 στην Ιταλία. Από την αυγή του Χρόνου μες στην τρικυμία / έλαμψε της Ελευθεριάς το θάμπος. Ο Ο.Α., 200 χρόνια μετά, μάς παραδίδει την μετάφρασή του –λεπτουργημένο κατόρθωμα– μαζί με χρήσιμη εισαγωγή, εκτενείς σημειώσεις, και πλούσιο επίμετρο για την ζωή του ποιητή, ειδικά κατά την περίοδο συγγραφής του έργου αυτού. Το μεγαλείο το αληθινό είναι αχώρητο, / η αληθινή αξία ζει μέσα στο Πνεύμα όλων των ζώντων, / κι αυτό το Πνεύμα τη δανείζει σ' ό,τι λες δικό σου. 

 

 

~ Βισουάβα Σιμπόρσκα, Η ζωή εδώ και τώρα, εισ.-μτφρ.: Μπεάτα Ζουλκιέβιτς, Καστανιώτης, 246 σελ.

 

Επιτέλους στη γλώσσα μας, μεταφρασμένη απευθείας από τα πολωνικά, μια πλούσια, χορταστική ανθολογία της ποιήτριας που τιμήθηκε με το Νομπέλ το 1996. Πάνω από 100 ποιήματα και από τις συνολικά 13 συλλογές της: από το Γι' αυτό ζούμε τού 1952 έως το Αρκετά τού 2012 – τουτέστιν παρουσιάζεται εδώ το εν τρίτον περίπου του έργου της. Γε-γο-νός, γε-γο-νός, χτυπά ο τροχός. Μαύρο δάσος. / Γε-γο-νός, γε-γο-νός. Το φορτίο θρηνεί – βαρύς μπάσος. “Το μεγαλείο και η γελοιότητα της ανθρώπινης κατάστασης αναδεικνύονται στο έργο της από κοινού”, όπως σημειώνει η Μ.Ζ. στην εκτενή, κατατοπιστικότατη και γλαφυρή εισαγωγή της. Και “η κατάπληξη είναι το κίνητρο της δικής της 'ποιητικής φιλοσοφίας'”. Το στέμμα επιβίωσε του κεφαλιού. / Το χέρι έχασε από το γάντι.

 

 

 ~ Κώστας Σταμάτης (ανθολ.-εισ. σημ.-επιμ.-εργοβιογρ. σημ.), Η ποίηση της Ελληνικής Επανάστασης 1821 – δημοτικό τραγούδι, νεοέλληνες ποιητές από τον Σολωμό και τον Κάλβο μέχρι σήμερα, Πατάκης, 626 σελ.

 

Να καθήσεις στο πλάι μου και ν’ απλώσεις το χέρι / να μαζεύουμε αμίλητοι τα τριζόνια του λόγου: / –συλλαβές και οράματα– / μυστικέ Μαρκομπότζαρη / στρατηγέ των Ελλήνων. Όχι μόνον αναμενόμενα ονόματα και ποιήματα, αλλά μια εξαντλητική, χρονολογική (με πέρας το 2020!) ανθολογία 472 σελίδων –βαριά κληρονομιά σε σκέψη που τρικλίζει– συν 117 με εργοβιογραφικά σημειώματα των ποιητ(ρι)ών. Δεν υπάρχει ποιητική ‘γενιά’, από το 1821 ώς σήμερα, που να μην εκπροσωπείται σε αυτή την θεαματική σύναξη: ακόμα και αν ενίοτε η ποίηση δεν μας συγκινεί ιδιαιτέρως, παραμένει συναρπαστική η διαδρομή· η διαφοροποίηση στον χειρισμό τού πάντα ζέοντος θέματος. Το Μεσολόγγι πιο κάτω ψηλά το φεγγάρι σημαία / το αίμα του πια δεν βροντάει και δεν κοκκινίζει τα όνειρα / κουρέλια της πόρτας δεν εμποδίζουν το κρύο της καρδιάς.

 

 

~ Άντεια Φραντζή, Το έσω χάραγμα (1975-2015), Sestina, 263 σελ.

 

Κυματιστό σώμα / το όραμα. Παρόν παρόν / και δοξασμένο το άγγιγμα / να τσακίζει τον χρόνο. Η ποιητική συγκομιδή μιας τεσσαρακονταετίας, μιας ποιήτριας που δικαιωματικά εγγράφεται στην λαμπρή χορεία των ζωτικής σημασίας Ελληνίδων ποιητριών του 20ου (και του 21ου) αιώνα. Τα νερά περιμένουν στις φόδρες τον ήλιο. Με σαφή την καταγωγή της από τον υψηλό μοντερνισμό της λιτότητας, έχει δώσει ωστόσο και ένα υποδειγματικό Στεφάνι σονέτων: και σε αυτό, το έκτο από τα δέκα εδώ συγκεντρωμένα βιβλία της, θαυμάζουμε τον ιδιαίτερο, σπάνιο τρόπο της να πυκνώνει τον λόγο χωρίς ποτέ να γίνεται ερμητική· να παραμένει 'προσβάσιμη' επιβάλλοντας τους δικούς της όρους, χωρίς την παραμικρή έκπτωση. Λυπήσου με, φωνή, ξερή αλήθεια / και δες τον θαυμασμό· κρύβει το αίμα. 

 

 

~ Θανάσης Χονδρός και Αλεξάνδρα Κατσιάνη, Ταξιδεύοντας με τον Μιχαήλ Μήτρα από δρόμους χωρίς διόδια – ένα ποίημα, Οίκοι, 24 σελ.

 

Εδώ που τα λέμε απ' όλους λείπουν λέξεις. / Του λείπει η λέξη κιβώτιο. / Της λείπει η λέξη χιόνι. Βαθειά και ουσιαστικά ποιητική είναι, ούτως ή άλλως, κάθε δράση του Θ.Χ. και της Α.Κ.: είτε καλλιτεχνική χειρονομία, είτε περφόρμανς, είτε κείμενο. Πόνεσε και ντράπηκε. / Σε μία και μοναδική στιγμή έφτασε / στη συνειδητοποίηση / της βίας και της ποίησης. Ταυτόχρονα. Έτσι αρχίζει το μακρύ, πολύμορφο ποίημα τους σ' αυτήν την –ως αναμένεται– όμορφη έκδοση μεγάλου σχήματος. Και τελειώνει με την φράση: ώσπου να μας σφηνώσει κάποιος την αγέλαστη λέξη κάτω από τη γλώσσα. Ένα ταξίδι ανάμεσα σε, και μαζί με, τις λέξεις, αναζητώντας και ταυτοχρόνως πραγματώνοντας το ποίημα. Τις νύχτες οι λέξεις, ξεφεύγοντας απ' την αντίληψή μας, / ταξιδεύουν / αναζητώντας θέμα για ένα ποίημα. 

 

 

~ Γ.Χ. Ώντεν, Η ασπίδα του Αχιλλέα – και άλλα ποιήματα, εισ.-μτφρ.-σχόλια: Ερρίκος Σοφράς, Αντίποδες (δίγλωσση έκδοση), 153 σελ.

Κόψτε τα τηλέφωνα, πάψτε τα ρολόγια / Το πιάνο κλείστε, πνίξτε τύμπανα και λόγια. Ο Ε.Σ. έχει εμπλουτίσει την προ εξαετίας εκλογή του με επτά επιπλέον ποιήματα –σύνολον: 19– και ξαναδουλέψει σημεία κάποιων προηγούμενων μεταφράσεών του. Τις συμπληρώνει με εισαγωγικό σημείωμα και σημειώσεις. Η ποιότητα της εργασίας του μάς παρηγορεί για τα τόσο λιγοστά (καίτοι έξοχα) δείγματα από το έργο ενός ποιητή σαν τον Ώντεν – με πλήθος υπέροχων ποιημάτων διάσπαρτων στην μακρά σταδιοδρομία του (1928-1973) και συγκεντρωτικές εκδόσεις που υπερβαίνουν τις 800 σελίδες στο πρωτότυπο. (Αινιγματική, παρεμπιπτόντως, η εκδοτική επιλογή παράθεσης των πρωτοτύπων μετά τις μεταφράσεις, αντί αντικριστά.) Στης καρδιάς τη μαύρη ερημιά / Ν' αναβλύσει βάλσαμο ξανά, / Μάθε στην ελεύθερη ψυχή / Μες στη φυλακή της πώς να υμνεί.

 

*

Αυτές ήταν οι αναγνωστικές μου προτάσεις για το καλοκαίρι του 2021, όπως δημοσιεύθηκαν στο τ. 121 (Ιούλ.-Αύγ. 2021) του περιοδικού "The Books' Journal".

[Φωτ.: Π.Ι., Λισαβόνα, xi.2006]