25.5.16

δημήτρης λεοντζάκος _ "τα σκυλιά του ακταίωνα"














Στο πρώτο ποιητικό βιβλίο του Δημήτρη Λεοντζάκου, Κόμικ (εκδ. Τραμάκια, 2001), ακούγεται ήδη μια αξιοπρόσεκτη φωνή: τρόπος συχνά μυθοποιητικός (είτε πρόκειται για επινόηση σύγχρονου αστικού 'παραμυθιού' –ενός είδους “κόμικ”, λοιπόν–, είτε για το πλέξιμο του 'βιώματος' με άλλα, γνώριμα από διάφορες παραδόσεις, υλικά), γλώσσα ευλύγιστη, εικόνες και αφηγήσεις ευρηματικές αλλ' όχι κραυγαλέες. Με την δεύτερη συλλογή του, Η Κίρκη ξαφνικά (εκδ. Μεταίχμιο, 2010), δηλώνεται ρητώς το ήδη διαπιστωμένο ενδιαφέρον του για τις κάθε είδους μεταμορφώσεις – μα το ύφος παραμένει συγγενές με του Κόμικ. Στο τρίτο βιβλίο, τα εξαιρετικά Κινέζικα (εκδ. Νεφέλη, 2010), παρατηρούμε μια πρώτη στροφή του τιμονιού: τα ποιήματα έχουν ενγένει λιγότερους στίχους – και πιο 'σφιχτούς', ρυθμικότερους, πιο 'στακάτους'. Συγχρόνως, ο τίτλος ενμέρει πραγματώνεται σε ποιήματα που θα μπορούσαν να απηχούν την κινεζική λογοτεχνία και ζωγραφική: ένας λεπτός λυρισμός, πακτωμένος μέσα σε μια κατά τα άλλα απολύτως σύγχρονη ατμόσφαιρα. Τέσσερα χρόνια αργότερα, οι αρετές του βιβλίου αυτού, δυναμωμένες, θα δώσουν το ωριμότερο, νομίζω, μέχρι σήμερα έργο του Λ., Τα σκυλιά του Ακταίωνα (εκδ. Νεφέλη, 2014). (Τα έκτοτε δημοσιευμένα ποιήματά του δηλούν μια ριζική αλλαγή πορείας, τα αποτελέσματα της οποίας αναμένουμε να εκτιμήσουμε ολοκληρωμένα.)

Ως γνωστόν, ο Ακταίων, εγγονός του βασιλιά της Θήβας, Κάδμου, κατασπαράχθηκε από τα ίδια του τα σκυλιά που δεν τον αναγνώρισαν καθώς είχε μεταμορφωθεί σε ελάφι. Τρεις είναι οι κυρίαρχες εκδοχές του μύθου.Υπεύθυνος για την μοιραία μεταμόρφωση, ο Δίας, για να τιμωρήσει την ερωτική προσέγγιση του Ακταίωνα προς την αδελφή της μητέρας του και ερωμένη του θεού, Σεμέλη. Στις άλλες δύο εκδοχές, υπεύθυνη είναι η Άρτεμη: είτε επειδή ο Ακταίων καυχήθηκε πως κυνηγά καλύτερα – είτε (η επικρατέστερη, καθότι αυτήν παρουσιάζει ο Οβίδιος στις Μεταμορφώσεις του) επειδή την είδε να λούζεται ολόγυμνη. Τότε αυτή (παραφράζω τον Λατίνο ποιητή), καθώς δεν είχε τα βέλη της κοντά της, του έριξε νερό στο πρόσωπο, και του είπε: “Τώρα, σύρε να διηγηθείς, εάν μπορείς να διηγηθείς, ότι δίχως τα πέπλα μου με είδες!” (Με την φράση αυτή, στο πρωτότυπο, κλείνει το βιβλίο του ο Λ..) Και ο Ακταίων έγινε ελάφι. Μιλιά ανθρώπινη δεν είχε πια – μονάχα νου. Σαν τον μυρίστηκαν τα κυνηγετικά σκυλιά του, όρμηξαν και τον κατασπάραξαν – ενώ εκείνος προσπαθούσε να τους πει: “Ο κύριος σας είμαι: αναγνωρίστε με!” Οι δε σύντροφοί του τον έψαχναν φωνάζοντάς τον, και οικτίροντάς τον που δεν ήταν εκεί να απολαύσει το θέαμα. “Εκείνος ήθελε μεν να ήτο απών, αλλά παρήν· και ήθελε να βλέπη, όχι όμως και να αισθάνηται τα χαλεπά έργα των εαυτού κυνών” (κατά την μετάφραση των Α. Παπαγεωργίου και Α. Παπαφωτίου, εκδοθείσα εν Αθήναις εν έτει 1886, εκ του Τυπογραφείου των Καταστημάτων Ανέστη Κωνσταντινίδου).

Ο ποιητής, θεωρητικώς κύριος του υλικού του, ζητά απ' αυτό να του αναγνωρίσει την διαφεύγουσα κυριότητα, την επισφαλή κυριαρχία. Είναι παρών και απών – θέλει και δεν θέλει (να βλέπει και να αισθάνεται).

Αν μακρηγόρησα με την υπενθύμιση αυτή, είναι γιατί πιστεύω πως δεν είναι λίγες οι αντιστοιχίες του μύθου με το περιεχόμενο αλλά και τον ποιητικό τρόπο του βιβλίου. Στα 46 ποιήματά του (11 παραπάνω από τα 35 σκυλιά του άτυχου Θηβαίου, που ονοματίζει ο Οβίδιος – προσθέτοντας πως ήταν κι άλλα, μα δεν επιθυμεί να μας κουράσει), κυριαρχούν οι μεταμορφώσεις, τα όνειρα, η νύχτα και η σελήνη· το κυνήγι (ενίοτε και των στίχων, καθώς διαδέχονται, ασθμαίνοντες, ο ένας τον άλλον)· τα ζώα (από έντομα έως τέρατα)· το νερό. Μα και ο κύκλος που διαγράφει το βιβλίο απηχεί την ροή του μύθου. Στο κρίσιμο υδάτινο στοιχείο –Τρεις λίμνες / που κοιμούνται εντός σου– ομολογεί, στο τελευταίο ποίημα, τον σεβασμό του ο ποιητής. Έχοντας, όμως, ξεκινήσει (το πρώτο ποίημα, του οποίου ο λατινικός τίτλος σημαίνει “Οχλείν εαυτόν”) Με τραγική έπαρση / Είπε επωμίζομαι / Με κουβαλώ / – η εύκαμπτη σιωπή σου είμαι εγώ. Θα εμφανιστεί η ίδια η Άρτεμη – ως Κάτι κόκκινο-σκοτεινό και πολύπλοκο [] / Με τρελά φτερά· το ελάφι θα συζευχθεί με τα σκυλιά: Ελάφια γαβγίζουν· το κυνήγι είναι στρατηγική (“Είμαι ένα δίχτυ”), διακινδύνευση και θυσία – το “Υπάρχει αντίλαλος πάντα” έχει ως εξής: Υπάρχει αντίλαλος πάντα / Και ρίχνουμε μια λέξη / Στεκόμαστε κοντά στο κενό / Στο πηγάδι του ποιήματος / Και ρίχνουμε μέλι / Στο στόμα των σκύλων / Τον εξαίσιο λαιμό σου.

Αναφέρθηκα ήδη στην γοητεία που ασκούν στον Λ. οι μεταμορφώσεις – μα και τα λοιπά συστατικά του μύθου του Ακταίωνα μοιάζουν να συνιστούν ένα πλέγμα εμμονής που δεν πρωτοεμφανίζεται εδώ. Για παράδειγμα, το ομώνυμο, πρώτο ποίημα του Κόμικ ανοίγει έτσι: Η ζωή περνάει / σαν ήχος από ωχρό χάλκινο [κυνηγετικό κέρας;]. / Οι μέρες είναι υγρές και στάζουν από το  ταβάνι. / Τώρα ξαπλώνω στο βυθό. Και αλλού: Στην προηγούμενη ζωή πρέπει / να ήμουν κυνηγός [] / Σ' αυτό το δάσος μάλλον με τα θηρία , Έρχεται η ανάσα του λύκου / Απ' το πηγάδι / Φοβάσαι σαν παιδί , Τέλος πάντων μεγαλώνω και θα μάθω τη θέση / του κυνηγού στην κρυμμένη εικόνα , Η λίμνη κάτω απ' το μαξιλάρι μου / υπάρχει. [] / απ' την ακτή, γυρνάω / λύκος πεινασμένος.

Λες, λοιπόν, και ο μύθος και το πεπρωμένο του Ακταίωνα να εργάζονταν από μιας αρχής εντός του ποιητή – που, στο κάτω κάτω, στην τέχνη του, θηρεύει και κρυφοκοιτάζει, ζηλεύει και κομπάζει, εκστασιάζεται και εκμηδενίζεται.

Αυτήν την παλίνδρομη κίνηση εξυπηρετεί και η χρήση γραμματικών αμφισημιών, αλλά και η αλληλοδιαδοχή των εικόνων, που συχνά γλιστρούν η μιας μες στην άλλη, περιδινούνται εντείνοντας την πολυσημία, η οποία ενδέχεται και να μη λυθεί με την τελική 'αποκάλυψη'. Παράδειγμα όλων τούτων, το “Όνειρο”: Ένα ελάφι ήρθε / Ξάπλωσε / – αστράγαλοι, γόνατα, μηροί – / Απαλά στον ώμο μου / Σαν πουλί // Ναι, είπα / Εγώ / Το νερό της νύχτας.

Λίγο πριν από τη μέση (στην σελ. 30, και 19ο στην σειρά), εμφανίζεται το ομώνυμο ποίημα. Αποτελούμενο από 14 μέρη, λειτουργεί ως μήτρα των μοτίβων αλλά και των ποιητικών τρόπων του βιβλίου. (Δεν μπορώ να κρύψω την επιθυμία μου ο Λ. να είχε εκμεταλλευτεί στο έπακρον και την θέση, και τον αριθμό των χωρίων του ποιήματος αυτού, για να συνθέσει στερεότερα το βιβλίο: επιβάλλοντας, π.χ., ίσον αριθμό ποιημάτων πριν και μετά, πιθανώς δε και πολλαπλασίων του 7· διευρύνοντας την λειτουργία του ομώνυμου ποιήματος ως ευρετηρίου ή συντομογραφικού 'θησαυρού' μοτίβων και τρόπων· κ.λπ..)

Τα μοτίβα, λοιπόν: η μοναχικότητα και ο ερω[τισμό]ς· η σκληρότητα, η νύχτα, ο θάνατος. Αλλά και το νερό (κυρίως υπό την μορφή λίμνης, ή επάλληλων λιμνών: Μια λίμνη / Στη λίμνη , Μια λίμνη που βουτάει σε μια λίμνη· και, γενικότερα, η φύση, ως παρουσία ή ως πρότυπο: Σαν άναυδα δάση , Κισσός παντού στο στόμα , Ιερογλυφικά αγριολούλουδα από σώμα. Και, βεβαίως, πανταχού παρόντα, τα ζώα. Με θαυμασμό, μ' επιθυμία, ή στ' όνειρο: Τι ωραίο ύψιλον / Οι χήνες στον αέρα , Οι λαγοί που ονειρεύομαι / Λιγάκι διαγώνιοι , Ο τάρανδος των πιο ασυνάρτητων ονείρων. Αλλά και ως ευθέως ή υπογείως εχθρικές έως και απειλητικές παρουσίες: Ανθίζουν πουλιά ακατάδεκτα , Και θολώνουν στους καθρέφτες τα ζώα , Τα έντομα της ησυχίας μιας νύχτας / Που ακούγεται εδώ και δεν φτάνει ποτέ / Τα εκκωφαντικά σκοτάδια / Τα τυφλά ζώα που μας περιπολούν , Τι δίφθογγος / Αυτή η λεύκα / – τι λέαινα!

Συνολικά, συναντούμε κάμποσα εντελή ποιήματα (π.χ. “Ας καθήσουμε λίγο εδώ”, “Εάν δεν είναι”, “Υπάρχει αντίλαλος πάντα”, “Όνειρο”, “Σαν να ορμούν δέντρα”, “Τι δίφθογγος”), ενώ σπάνιες και σχετικές είναι οι αδυναμίες. Ενίοτε, οι αρχές των ποιημάτων είναι δυνατότερες από την κατάληξή τους. Μια αίσθηση φλυαρίας και ασαφούς στόχευσης δημιουργείται στο κάπως εκτενές “Έχω κάτι λουλούδια μέσα στο μυαλό μου” (αλλά όχι στην ακόμη εκτενέστερη λιτανεία τού “Αν αφαιρέσω αυτήν την γάτα”, που –απολύτως σύμφωνα με το κλίμα του όλου βιβλίου– καταλήγει με την ευχή μιας συντριβής: Τότε ίσως να φαίνονταν να έφεγγε / Αυτός / Που φυσάει που σβήνει σαν κεράκι / Με λέξεις το ποίημα)· μια εισβολή ενός γυμνότερου 'προσωπικού' τόνου στο δεύτερο μισό του “Γυναίκες με ταινίες γύρω απ' το λαιμό”, που γλιστρά προς την κοινοτοπία· η κάποτε πέραν της ποιητικής λειτουργίας χρήση της ομοιοκαταληξίας (π.χ. Ηχεί μόνος [] / Ο πλανήτης πόνος) ή των λογοπαιγνίων (π.χ. Μοιραίος / μηριαίος). Γενικότερα, πάντως, είναι αξιοσημείωτη η επιτυχία του επικίνδυνου διαβήματος να τανύεται η –βασισμένη πρωτίστως στον ρυθμό– μουσικότητα, έως και την σποραδική ομοιοκαταληξία διστίχων, ή την διακριτική παρουσία δεκαπεντασυλλάβων.

Ο Λ. έχει φθάσει εδώ στην μεστότερη εκδοχή ενός αμέσως αναγνωρίσιμου προσωπικού ύφους (για πόσους σημερινούς ποιητές μπορούμε να το ισχυριστούμε αυτό;) και συνθέσει ένα βιβλίο που διασχίζει και κυκλώνει την γενεσιουργό του βάση (και τις υπαρξιακές ή συμβολικές της προεκτάσεις) ξανά και ξανά, με ζηλευτό σφρίγος. Ακόμη και κάποια ποιήματα που μοιάζουν να ανήκουν στο προηγούμενο βιβλίο του (π.χ. “Απόψε τ' άσπρα”, “Σουρουπώνει”, “Λεπτών αστραγάλων”), λειτουργούν και εδώ, προσφέροντας την αντίστιξη του λεπτού τους σχεδίου (αν και  άλλα θα μπορούσαν να λείπουν, π.χ. το “Μες στις ευλύγιστες κορυφές των μπαμπού”). Συναφής προς τα Κινέζικα, και η εμφάνιση/απόκρυψη (Σμήνη πετούν / Όσο κι αν άυπνος διορθώνεις / Τη νύχτα – ως 11ο μέρος του ποιήματος-μήτρα, “Τα σκυλιά του Ακταίωνα”) ή η απήχηση (Τα πέλματά της / Στο ταβάνι [] / Θα δροσίζουν τον τοίχο) κάποιων χαϊκού. (Αλλού, 'κρύβονται' ευφυή και απολύτως ταιριαστά 'κλεισίματα ματιού' και προς άλλες ποιητικές κατευθύνσεις: προς τον Γκάτσο (να σου χαϊδεύουν τα μαλλιά / να σου φιλούν τα μάτια), ή τον Έλιοτ (Ένα σούρουπο στη φορμόλη), για παράδειγμα.)
Η προμετωπίδα του Πιερ Κλοσσοβσκί (από το Λουτρό της Άρτεμης), με τις αναφορές σε “φυλλωσιές” και “όνειρα”, μας προειδοποιεί: Μήπως ο ίδιος [ο Ακταίων] επινόησε τις μορφές αυτής της θεοφάνειας; Όπως ίσως ο ίδιος ο ποιητής επιφέρει στον εαυτό του το βάσανο των εικόνων και τον σπαραγμό [του – προς τέρψιν μας] από τις λέξεις;
Τι κόσμος οι λέξεις διπλός ● Πονάνε οι εικόνες [] / Αφήνουν εσένα για ίχνη

*


[κριτική δημοσιευμένη στο 7ο τεύχος του περιοδικού "Φάρμακο", Άν.-Καλ. 2016.]

άννα γρίβα _ "έτσι είναι τα πουλιά", "οι μέρες που ήμασταν άγριοι", "η φωνή του σκοτωμένου"












Στα τρία έως τώρα βιβλία της, η Άννα Γρίβα έχει αναπτυχθεί σ' ένα ευρύ φάσμα, κατορθώνοντας, σε διάφορα σημεία του, αξιοπρόσεκτα ποιήματα. Το πρώτο βιβλίο της, Η φωνή του σκοτωμένου (29 σελ., Χαραμάδα, 2010) –από τις τολμηρότερες και πιο ενδιαφέρουσες πρώτες εμφανίσεις των τελευταίων ετών–, το αποτελούσαν μετα-υπερρεαλιστικά, μακροσκελή ποιήματα σε ελεύθερο στίχο, εντός των οποίων εμφανίζονταν ενίοτε (ως στίξη;) μικρές, 'τραγουδιστές', στροφές. (Κάπου κάπου, ο Σαχτούρης, του οποίου τα μοτίβα φαίνεται –επιζημίως, φευ, το συνηθέστερον, αν και όχι εδώ– να στοιχειώνουν ολοένα και περισσότερους ποιητές από το 2000 και δώθε, 'ακούγεται' καθαρά ως 'πρόγονος'.) Το δεύτερο, πολύ πιο εκτενές (υπερβολικά, θα έμπαινα στον πειρασμό να πω), Οι μέρες που ήμασταν άγριοι (87 σελ., Γαβριηλίδης, 2012), έδειχνε σαφέστερα προς τα πού θα μπορούσε να οδηγηθεί η φωνή της καθώς μέστωνε (και αφομοίωνε τα διδάγματα της μεγάλης –και μεγάλως αποσιωπημένης– δασκάλας, Ελένης Βακαλό).

Όπως κάποτε συμβαίνει με τα δεύτερα κατά σειράν ποιητικά βιβλία, η συλλογή αυτή λειτουργούσε εν μέρει και ως 'δειγματολόγιο' θεμάτων και υφολογικών κατευθύνσεων και δυνατοτήτων, περιέχοντας, ωστόσο, και τα πρώτα εντελή ποιήματα της ποιήτριας: “Δοκιμή”, “Από πού έρχονται τα ποιήματα” (από τις σπανιότατες περιπτώσεις που ένα ποίημα 'ποιητικής' –από τα άφθονα παρόμοια με τα οποία νεαροί, ακόμα και πρωτόβγαλτοι, ποιητές και ποιήτριες δεν διστάζουν να φορτώνουν τις συλλογές τους, δημιουργώντας εύλογη απορία, όταν δεν πρόκειται για δικαιολογημένη θυμηδία– ευτυχεί), “Το μάθημα των μυρμηγκιών”, το δ' μέρος της “Μνήμης των σαρκοφάγων”, “ΥΓ”, και το στ' μέρος του “Βυθού” – κατά την άποψή μου, το μέχρι σήμερα κορυφαίο ποίημα της Α.Γ., όπου συμπυκνώνονται και αναδεικνύονται πολλές από τις ιδιαίτερες αρετές της: πρωτότυπη εικονοποιία, σίγουρο 'αυτί', γόνιμη χρήση στοιχείων παιδικότητας και παραμυθιού, χωνεμένος στοχασμός. Γι' αυτό και το παραθέτω ολόκληρο:

Μπορεί το κολύμπι να είναι μια έκταση ερήμου
φοίνικες πλήττουν τη γαλήνη της
και δεν αφήνουν τη ζωή να κυλήσει
όπως ο αναβάτης στην πλάτη του σκύλου
που έλεγε μη με συγκρίνεις με ιππότη
γιατί δεν έχω στη ζώνη μου φλουριά και ξίφος
και μέχρι τότε δεν το είχα φανταστεί έτσι
αυτό που του έλειπε.

Στο τρίτο βιβλίο της (Γαβριηλίδης, 2015), η μητρότητα και ο θάνατος, η ψυχή και η μνήμη, επιβάλλονται θεματολογικώς. Όμως, ενώ στα πρώτα δύο βιβλία, η Γ. είχε τανύσει και οξύνει τις μικρές (φθογγικές, ρυθμικές, και άλλες) 'ανωμαλίες' με πολύ προσωπικό τρόπο, που υπαινισσόταν πως κατά κει θ' ανοιγόταν ο δρόμος της, σε τούτο το τρίτο βιβλίο, η μουσικότητα του στίχου μοιάζει να  εξομαλύνεται. Εξάλλου, η εικονοποιία και η αφήγηση ακολουθούν συχνότερα 'παραδοσιακότερα', πιο 'βατά', χνάρια. Παραταύτα, η ποιήτρια συνεχίζει την διατύπωση της ιδιότυπης μεταφυσικής της, η οποία διερευνάται διαμέσου της φύσης. Και οπωσδήποτε, και εδώ, μάς παραδίδει ορισμένα ακέραια ποιήματα ζηλευτά, στα οποία με απόλαυση επιστρέφουμε: “ Στα γάργαρα νερά” (απ' το πρωί μαζεύω φύλλα / και τα κολλώ με σάλιο / πάνω στον τοίχο / δίπλα δίπλα αγαπιούνται / έτσι νομίζω θα κλείσω το τίποτα), “Λέξεις”, “Το παιδί και ο καβαλάρης” (τα κλαδιά είναι χέρια / έχουν γνέψει σε φίλους / όταν χάναν το δρόμο τους / έχουν πιάσει γυναίκες / απ' τη ζέστη της σάρκας τους / έχουν πνίξει εχθρούς / σ' ένα πράσινο νήμα), “Μετάξι ολομέταξο” – με 'θέμα' μια μύγα πιασμένη μες στο χέρι, αυτό το ποίημα τελειώνει: ανοίγω διάπλατα το χέρι / γδέρνω τον άνεμο γλυκά / καθώς κείνη φτερουγίζει / προς το αόρατο κλουβί μας / μαζί μας μαζί να στολίσει / το αναπόδραστο της νύχτας ζωνάρι.

Το πρώτο βιβλίο θα μπορούσε να είναι πιο οικονομημένο – αλλά πάντως ήταν το πρώτο, και ήδη περίτρανα έδειχνε την αξία της ποιήτριας, κατατάσσοντάς την ανάμεσα στους πιο ενδιαφέρουσες συνομηλίκους της. Το δεύτερο βιβλίο όφειλε, κατά τη γνώμη μου, να περιέχει λιγότερα, αυστηρότερα επιλεγμένα ποιήματα, που να συνιστούν όντως βιβλίο, και όχι συμπίλημα ετερόκλητων ποιημάτων. Στο τρίτο, η ομοιογένεια έχει επιτευχθεί –παρότι, και πάλι, θα το ωφελούσε, νομίζω, μια πιο λελογισμένη 'αρχιτεκτόνηση' των περιεχομένων του, τα οποία, ομοίως και πάλι, δεν θα έβλαπτε να είναι λιγότερα– αλλά δεν τεκμηριώνει σε επαρκή βαθμό μιαν ωρίμανση του προσωπικού ύφους την οποία μας είχε κάνει να αναμένουμε η ποιήτρια. (Να σημειώσω, επίσης, πως η 'πνευματική αναζήτηση', όσο γνήσια και όσο ενδιαφέρουσα κι αν είναι, δεν αρκεί για να σαρκωθεί το ποίημα (π.χ. “Άνοιξη στο χορτάρι”) – και η Α.Γ. έχει αποδείξει ότι κατέχει άριστα την τέχνη τού να κάνει το πνευματικό, χειροπιαστό.)


Η Άννα Γρίβα παραμένει από τους πιο αξιόλογους ποιητές (ανεξαρτήτως φύλου) που εμφανίστηκαν μετά το 2000. Ωστόσο, επιβάλλεται η ίδια να μη σπαταλά τα δώρα της και τον κόπο της: αυστηρότερη αυτο-επιμέλεια εντός των ποιημάτων (για να εξαλειφθούν –όσο σπάνιες κι αν είναι– κοινοτοπίες, συναισθηματισμοί, 'φιλοσοφικότητα', ασάφεια ποιητικού στόχου), αυστηρότερη επιλογή των ποιημάτων που απαρτίζουν κάθε βιβλίο, και πιο επίπονη και επίμονη καλλιέργεια του προσωπικού ύφους που έχει ήδη αναφανεί, θα ωφελήσουν και το έργο της και εμάς, τους αναγνώστες της.

[κριτική που δημοσιεύτηκε στο 7ο τεύχος του περιοδικού "Φάρμακο", Άν.-Καλ. 2016.]

3 ποιήματα νόσου [και ανάρρωσης]












Γουίλλιαμ Κάρλος Γουίλλιαμς  

Ο ΚΟΣΜΟΣ ΣΥΡΡΙΚΝΩΜΕΝΟΣ ΣΕ ΜΙΑΝ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΙΜΗ ΕΙΚΟΝΑ

στη μικρή άκρη μίας ασθένειας
ήταν μια εικόνα
μάλλον γιαπωνέζικη
που γέμιζε το βλέμμα μου

μια βλακώδης εικόνα
μα ήταν το μόνο που αναγνώριζα
ο τοίχος ζούσε για μένα μες σ' αυτήν την εικόνα

κόλλαγα πάνω της όπως σε μύγα 


[μτφρ.: Παναγιώτης Ιωαννίδης]


~













Ρόμπερτ Ντάνκαν  

ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΜΑΚΡΑ ΑΣΘΕΝΕΙΑ

Καμμιά δεξιότητα όχι              αδέξια
            μας αφήνει
            ν' αρχίσουμε εκεί όπου οφείλω

από την ανεπάρκεια των συστημάτων            χωρίς
            ανάσα,             καρδιά
            και πνεύμονες πλημμυρισμένα

Πηγμένα με ελαφρές αλύσους            των νεφρών
            το στάδιο είναι τελευταίο        της ζωής

ελαφρότης και βάρος,              φως
            και σκοτάδι.    Ήταν πάντα
κοντά σε ιδιαίτερο Θάνατο, α
            φανέρωστο      τι είναι πίσω

από το βλέμμα, την αφή, γεύση, όσφρηση     –το Σύννεφο εκείνο!

Δύο χρόνια
η πικρία διαπότισε:

το σώμα το υλικό        υψηλή πίεση του αίματος
            συσσώρευση τοξινών,
            κατάρρευση κλασμάτων,

την ψυχή          “που έβραζε στο ζουμί της”
            εκρήξεις μίσους,         προσευχή
–δεν είχα προσευχή–              η δική
            σου μόνο φροντίδα κράτησε την αγάπη μου αίθρια.

Εκεί θα βρεθώ πάλι    οι οδοί
            ανάγκη να διασταυρωθούν      και πάλι
            σκοτεινές δίοδοι,         επικίνδυνα στενά.

Ακόλουθος ο Θάνατός μου και ήξερα
            ότι δεν θα πεθάνω,
με περιέθαλψε ώς εδώ.           Η ζωή πήρε τα ηνία.

            Ό,τι έτρωγα     το ξερνούσα
και πέρασα έρποντας σαν να με γύρισαν τα μέσα έξω.
            Κάθε σκέψη που είχα την είδα
με αρρώσταινε.           Μυστικά
            στο σκοτάδι     οι ηθμοί
            των νεφρών μου          πέτρωσαν        και ο Θάνατός μου
άλλαξε το ραντεβού που 'χε μαζί μου.

*

Ναι, φοβόμουν
μη δεν σε δω ξανά,     μη
            με πάρουν, όχι μην
πεθάνω, το φάσμα που καιρό
            γνωρίζω ως Θάνατό μου είναι
Κύριος μίας Διαβάσεως που μας ενώνει·
            μα που
            ποτέ δεν ήρθα εγώ σε σένα το άλλο  
φάσμα της πραγματικής ζωής μου είναι.
            Ανένδοτο.

“Σου έδωσα μια γάτα στο σκοτάδι”, είπε η φωνή.
Άλλαξαν όλα σε αυτό που πάντα ήταν εκεί
και δούλευε μες στο Έδαφος:             οι δύο τίτλοι
            “Πριν από τον Πόλεμο”,         και τώρα, “Στο Σκοτάδι”
εγγυητές στο μέγα σχέδιο.      Η μαγεία
πάντα ήταν εκεί,          μαγνητικό γουργούρισμα
            να με διατρέχει, αίσθηση σαν γάτας τρίχωμα
φορτίζοντας την άρνηση της αίσθησης.           Αυτός ο μαύρος λίθος,
            βλέπω τώρα, έχει το συγγενές ηλεκτρικό του.

Πράγματι ήξερα πάντα πως ανήκω
            σε βασίλειο όπου Άνεμος κανείς δεν              ριγεί
            Νύχτα καμμιά
δεν γυρνά σε Μέρα,    Λίμνη του ακίνητου νερού,
            απόλυτη Γαλήνη.         Στον Κόσμο, θάνατος μετά θάνατον.
Στο βασίλειο αυτό,      κανείς στερνός ζυγός Ζωής δεν ριγεί.
            Η φαντασία μόνο ξέρει την συνθήκη αυτή.
Σαν αυτό να ήταν προ του Πολέμου,              προ
            Αυτού που Είναι,        στο σκοτάδι η κατάσταση αυτή
που δεν ξέρει ούτε ύπνο ούτε ξύπνιο, ούτε όνειρο
            –στάση αιωνία.


[μτφρ.: Παναγιώτης Ιωαννίδης]


~











Τομ Γκανν 

ΕΝΑ ΣΧΕΔΙΑΣΜΑ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΚΑΤΑΒΟΛΗΣ

Έχοντας ερμηνεύσει την υπόσχεση του φράκτη
το σώμα ξεκίνησε για νέες περιπέτειες.
Κάποτε έφτασε σε τόπο ένδειας,
λιμού εσωτερικού και εξωτερικού,
όπου είχε παύσει κάθε κίνηση,
εκτός από του ανέμου, που ήταν συνεχής
και ερχόταν από αλλού, από τη θάλασσα,
προχωρώντας μέσα από άσπαρτα λιβάδια και μέσα από ταφόπετρες
στο μικρό προαύλιο της εκκλησίας, πνιγμένο στις  τσουκνίδες,
όπου κανείς δεν ερχόταν εκτός Κυριακής, και τότε, λίγοι.
Ο άνεμος ήταν σαν τιμωρία στο πρόσωπο και στα χέρια.
Εδώ ήσαν έλη στερήσεως:
από την λάσπη των τάφρων έβγαινε βρωμερό νερό,
οι τεφρές καλαμιές δεν ψηλώναν,
ο ήλιος δεν φαινόταν, ούτε καν σα μουτζούρα,
και η ανώμαλη χώρα ήταν δίχως περίγραμμα
όπως εγώ ήμουν δίχως λέξεις σθεναρές,
αδρανής.
              Κάθησα σε μιαν αποσυντιθέμενη ταφόπετρα.
Πώς γίνεται να συνεχίσω; ρώτησα.
Επιθυμούσα να ακονίσω τις αισθήσεις μου, αλλά πάνω σε τι;
Στη λάσπη; Ήταν έρημος άψητης λάσπης.
Με έβαζαν σε πειρασμό φαντασιώσεις του παρελθόντος,
αλλά το σώμα μου τις απέρριπτε, γιατί μόνον στο παρόν
μπορούσε να ακολουθήσει την υπόσχεση,
παραμένοντας ανοικτό στην εκπλήρωσή της.
Ούτε και σκόπευα να βυθιστώ στη λάσπη,
θερμαίνοντάς την με την θέρμη που έφερα,
ως σε χοιροστάσιο οκνηρίας.
Το σώμα μου επέμενε να μην αναπαύεται
έχοντας λάβει την υπόσχεση της αγάπης,
όπως ο νους μου επέμενε στις λέξεις
έχοντας λάβει την υπόσχεση της φαντασίας.
Έτσι παρέμενα σε ετοιμότητα, σε σύγχυση, χωρίς παρηγοριά.
Συνέχισα το ταξίδι μου και, παρόλο που το τοπίο δεν άλλαξε,
έφτασε να μοιάζει μετά από λίγο ως τόπος αναρρώσεως.


[μτφρ.: Παναγιώτης Ιωαννίδης]



*

Ο William Carlos Williams γεννήθηκε το 1883 και έζησε σχεδόν όλη του την ζωή, ώς τον θάνατό του το 1963, στο Rutherford του New Jersey των ΗΠΑ – όπου και εργάστηκε ως γενικός ιατρός και παιδίατρος. Πρόκειται για έναν από τους στυλοβάτες, μαζί με τον Έζρα Πάουντ, τον Τ.Σ. Έλιοτ, κ.ά., του Μοντερνισμού. Τα πολυάριθμα ποιήματά του (καθώς και τα πεζά του κείμενα), δείγματα ενός ύφους που αποτέλεσε τομή στην αγγλόφωνη ποίηση –με την απλότητα της γλώσσας, την καίρια παρατήρηση, την προσήλωση στα πράγματα– στάθηκαν, και στέκονται ακόμη, παράδειγμα και πηγή έμπνευσης για κατοπινούς ομόγλωσσούς του, και όχι μόνο, ποιητές.

Ο Robert Duncan γεννήθηκε το 1919 στην Καλιφόρνια. Οι θετοί γονείς του τον ανέθρεψαν με βάση της αρχές του Θεοσοφισμού. Παιδικό ατύχημα στα χιόνια τον προίκσε με στραβισμό και διπλωπία: την 'διπλή όραση' των Μυστικών και της τέχνης. Βασικός πρωταγωνιστής των καλλιτεχνικών κινημάτων τόσο της “Αναγέννησης του Σαν Φρανσίσκο”, όσο και του Black Mountain College, έγραψε πάνω από 40 βιβλία – ποίησης, κυρίως, αλλά και δοκιμίων και άλλων πεζών. Αναζωογόνησε την αγγλόφωνη ποίηση, μεταξύ άλλων με την θεωρία και την πρακτική του “πεδίου σύνθεσης”. Παρέμεινε μυστικιστής ώς το τέλος της ζωής του, το 1988 – από όξυνση επί διετίαν νεφρικής ανεπάρκειας. Τελευταία βιβλία του: Προετοιμασία του Εδάφους: Πριν από τον Πόλεμο (1984) και Προετοιμασία του Εδάφους ΙΙ: Στο Σκοτάδι (1987)· τελευταίο του ποίημα, “Μετά από μακρά ασθένεια”

O Thom Gunn γεννήθηκε στο Gravesend του Ηνωμένου Βασιλείου στις 29 Αυγούστου 1929, και βρέθηκε νεκρός –από οξεία κατάχρηση διαφόρων ουσιών– στο κρεβάτι του, το ξημέρωμα της 25ης Απριλίου 2004, στο Σαν Φρανσίσκο. Η μητέρα του αυτοκτόνησε όταν εκείνος ήταν έφηβος. Σπούδασε στο Καίημπριτζ, και, το 1954 (έτος έκδοσης του πρώτου του βιβλίου, Fighting Terms [Εμπόλεμη Κατάσταση]), ακολούθησε τον Αμερικανό σύντροφο της ζωής του, Mike Kitay, στις ΗΠA – όπου και έζησε το υπόλοιπο της ζωής του. Έγραψε –εκτός από έξοχα κριτικά δοκίμια– άλλες οκτώ ποιητικές συλλογές, με τελευταία, το Boss Cupid [Αφέντης Έρωτας] (2000). Η προτελευταία, The Man with Night Sweats (Ο Άντρας που Ίδρωνε τις Νύχτες, 1992), περιελάμβανε αρκετά ποιήματα γιά φίλους του που πέθαναν από το AIDS. Στα ελληνικά, ποιήματά του έχουν δημοσιευθεί στην "Ποίηση" (τ. 12, Φθιν.-Χειμ. 1998) και στο "Εντευκτήριο" (τ. 86, Ιούλ.-Σεπτ. 2009).

*

Τα τρία αυτά ποιήματα, μαζί με τα σύντομα σημειώματα για τους ποιητές, δημοσιεύτηκαν στο τ. 7 του περιοδικού "Φάρμακο" (Άν.-Καλ. 2016), στο αφιέρωμα "Ποίηση και νόσος: το πάσχον σώμα" που επιμελήθηκε ο Θοδωρής Χιώτης. Το ποίημα τού Γ.Κ.Γ. ήταν δική του επιλογή - τα άλλα δύο, προσωπικές μου συνεισφορές στο αφιέρωμα.

19.5.16

πολωνία



















Η Πολωνία -τρίτο βιβλίο με ποιήματα- κυκλοφόρησε. Aπό τις Εκδόσεις Καστανιώτη, όπως και Το σωσίβιο (2008) και ο Ακάλυπτος (2013).


Στο εξώφυλλο, έργο του Νίκου Κρυωνίδη: το άλογο θυμίζει τους szlachta, τους 'οπλίτες' της πολωνικής 'δημοκρατίας' - όσο για την μαύρη 'χειρονομία' πάνω του...

2.4.16

εγκαρδίωση




























Ο Γιαν Φαμπρ, έστω και κατά την διάρκεια της πτήσης του προς την Αθήνα προ ημερών, θα μπορούσε να έχει ελέγξει μερικά στοιχεία για το Φεστιβάλ του οποίου είχε κληθεί να ηγηθεί. Να δει, φερειπείν, κατά πόσον και σε τι βαθμό αυτό δεν ήταν ήδη διεθνές (τα πιο πρόσφατα σχετικά στοιχεία έχει εύγλωττα συνοψίσει, στα αγγλικά, ο Κυριάκος Καρσεράς στην σελίδα του στο facebook). Και θα όφειλε να έχει κατανοήσει ότι άλλο πράγμα είναι ένα φεστιβάλ –είτε διεθνές, είτε μη– και άλλο μια πενταετής καλλιτεχνική ακαδημία (σχέδια για μιαν εκδοχή της οποίας παρουσίασε).

Αγνοώ πώς προέκυψε η ιδέα της ανοιχτής πρόσκλησης προς καλλιτέχνες που εργάζονται στην Ελλάδα (υιοθετώ την ορθή επισήμανση της Κωνσταντίνας Βούλγαρη, αντί του “Έλληνες”) να συγκεντρωθούν για να συζητήσουν τρόπους αντίδρασης στις κωμικοτραγικές εξαγγελίες του παρολίγον νέου καλλιτεχνικού διευθυντή – και, βεβαίως, στην επιλογή, υποδοχή, και πλαισίωσή του από την πολιτική ηγεσία. Ευχαριστίες, ωστόσο, οφείλονται στην Άννα Κοκκίνου, που προσεφέρθη να φιλοξενήσει την συγκέντρωση αυτή στο θεάτρό της, την “Σφενδόνη”.

Η πρόσκληση ήταν για τις 13:00 – στις 13:15 ακριβώς, προσεκλήθημεν να καθήσουμε, και ο Αργύρης Ξάφης πήρε την αγαθή πρωτοβουλία να ορίσει, και ανέλαβε να συντονίσει την διαδικασία, ηγούμενος τριμελούς επιτροπής. Για να παίξουμε λίγο χαριτολογώντας με ποσοστά, η επιτυχία της συγκέντρωσης πιστώνεται, κατά την εκτίμησή μου, κατά 51% στον άψογο, αποτελεσματικό και ακομπλεξάριστο, συντονισμό του, και κατά 49% στην ωριμότητα των εκατοντάδων (500 με 700, απ' ό,τι γράφτηκε) συμμετασχόντων. Μέχρι τις 15:15 (οπότε και ήμουν αναγκασμένος να αποχωρήσω), μόνο σε δύο σύντομες αντεγκλήσεις χρειάστηκε –πότε με ευγενική πυγμή, και πότε με σωτήριο χιούμορ– να επαναφέρει την τάξη ο συντονιστής. Ακούστηκαν περί τις 30 τρίλεπτες (σπανίως υπερέβησαν οι ομιλητ[ρι]ες τον προσυμφωνημένο χρόνο) τοποθετήσεις – κάποιες, συνοδευόμενες και από συγκεκριμένες προτάσεις. Η τρίτη κατά σειράν, του Γιάννη Μαυριτσάκη, που εντέλει υιοθετήθηκε κατά πλειοψηφίαν, είναι η ήδη δημοσιευμένη [π.χ., εδώ] πρόσκληση παραίτησης προς τον Φαμπρ – και η οποία δεν μπορεί παρά να συνέβαλε (εάν δεν τις καθόρισε) στις σημερινές εξελίξεις. Απάντηση στην δεύτερη, επίσης κατά πλειοψηφίαν υιοθετηθείσα, πρόσκληση παραίτησης, προς τον Υπουργό Πολιτισμού, ακόμη εκκρεμεί.

Ο γράφων πήρε το θάρρος να διατυπώσει μία συμπληρωματική προς οποιαδήποτε έκφραση διαμαρτυρίας πρόταση προς διερεύνηση, με το σκεπτικό πως η αντίδραση του καλλιτεχνικού κόσμου θα έπρεπε, πέρα από άμεση, να είναι επίσης:

α) έμπρακτη,
β) εποικοδομητική,
γ) και να επιβεβαιώνει το γεγονός πως οι Έλληνες καλλιτέχνες ήδη συνομιλούν με τους ξένους συναδέλφους τους.

Τα προς διερεύνησην θα αφορούσαν:
  1. την εξεύρεση χώρων (π.χ. στον άξονα Ακρόπολη – θαλάσσιο μέτωπο, με τους ουκ ολίγους θεατρικούς και άλλους χώρους εκδηλώσεων, αλλ' ενδεχομένως και με την υποστήριξη της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών, καθώς και του Κέντρου Πολιτισμού του Ιδρύματος Σταύρου Νιάρχου), οι οποίοι και θα επωμίζονταν την αποκλειστική ευθύνη φιλοξενίας εκδηλώσεων (για να απλοποιηθούν και να αποκεντρωθούν οι πρακτικές διαδικασίες, αποφεύγοντας τις συνήθως δυσκίνητες επιτροπές),
  2. το αν 2,5 μήνες προετοιμασίας των εκδηλώσεων θα επαρκούσαν, για μια σειρά εκδηλώσεων που θα άρχιζαν μία εβδομάδα πριν από το φεστιβάλ, και θα συνεχίζονταν για άλλες δύο (ώστε να προκύψει και σύγκριση προσέλευσης),
  3. την συμβολική προϋπόθεση σε κάθε εκδήλωση να συμμετείχαν εργαζόμενοι στην Ελλάδα αλλά και εκτός Ελλάδος καλλιτέχνες, σε αναλογία 1:1.
Οι κύριοι λόγοι για την διατύπωση αυτής της μάλλον αφελούς, υπεραισιόδοξης, και οπωσδήποτε μη δημοφιλούς κατά την συγκέντρωση, πρότασης ήταν δύο:
  • η δυσπιστία μου για την αποτελεσματικότητα, υπό τις τρέχουσες συνθήκες, των επιστολών διαμαρτυρίας (βλ. σχετικά τα προ αποπομπής Λούκου – αλλά χαίρομαι που η δυσπιστία μου αυτή μοιάζει προσώρας να μην ευσταθεί πλέον),
  • η πίστη μου στην αξία τής –πέρα από τα λόγια– εν τοις πράγμασι επίδειξης / απόδειξης του τι μπορούμε να καταφέρουμε 'μόνοι μας'.
Η ένσταση της Εύας Νάθενα (με το παράδειγμα της αποχώρησης των Ελλήνων κινηματογραφιστών από το Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, και της κατοπινής “αποτυχίας” του ανεξάρτητου κινήματός τους, “Κινηματογραφιστές στην Ομίχλη”), ότι η εθελούσια αποδέσμευση από κρατικούς θεσμούς είναι ολέθρια, ακούγεται ευλογοφανής, αλλά η σχέση αιτίου και αιτιατού σκόπιμο θα ήταν να επανελεγχθεί. (Ακόμη και αν αποδειχθεί ότι όντως “απέτυχαν” οι “Κινηματογραφιστές στην Ομίχλη”, οφείλουμε να διερωτηθούμε αν είναι μονόδρομος η αποτυχία τέτοιων –και μάλιστα συμβολικών και παροδικών– 'αποσχίσεων'. Αν όντως ήταν, πώς θα εξηγούσαμε την επιτυχία των Ιμπρεσσιονιστών, ή του “Fringe” του Φεστιβάλ Εδιμβούργου, φερειπείν;)

Πολύτιμη η προτροπή της Όλιας Λαζαρίδου για καλή προετοιμασία οποιουδήποτε μελλοντικού, 'ανεξάρτητου' ή μη, φεστιβάλ, ώστε να μην είναι 'πρόχειρο' ή “γραφικό”.

Και, βεβαίως, μεγάλης και διαρκούς σημασίας οι επισημάνσεις:

i) για την ανάγκη πρότερης αποπληρωμής των χρεών προηγουμένων ετών προς καλλιτέχνες (Αργύρης Πανταζάρας, κ.ά.), και

ii) για την θεσμική θωράκιση του Ελληνικού Φεστιβάλ, με σαφώς διατυπωμένες και ευλαβικώς τηρούμενες διαδικασίες, γνωστά όργανα αποφάσεων, υποεπιτροπές για την αξιολόγηση προτάσεων σχετικών με την κάθε συμμετέχουσα τέχνη, συνολική διαφάνεια, κ.ο.κ. (Νίκος Ορφανός, Λένια Ζαφειροπούλου, κ.ά.)

Όπως σωστά επεσήμανε ήδη η Όλγα Σελλά, η διεξαγωγή της συγκέντρωσης αυτής και τα έως τώρα διαφαινόμενα αποτελέσματά της είναι από τα φαινόμενα του δημόσιου βίου μας που, αντί να αποκαρδιώνουν, αποδεικνύουν ότι είναι εφικτή η συσπείρωση λίαν ετερόκλητων ατόμων για την προάσπιση μιας κοινής δεοντολογίας. Ας ελπίσουμε πως θα διασφαλιστεί η μη συντεχνιακή συνέχεια και διατράνωση της 'Κίνησης της Σφενδόνης', και ότι με την ίδια ψυχραιμία θα αξιολογηθούν και τα επόμενα βήματα στην θεσμική διαχείριση αυτής της όψης του σύγχρονου πολιτισμού μας. Και ας ευχηθούμε το μικρό αυτό παράδειγμα –κοσμιότητας και αλληλοσεβασμού, συμπεριφοράς επαγγελματιών ως πολιτών, πειθαρχίας σε εξαρχής συμφωνημένους κανόνες– θα διαχυθεί και προς άλλους χώρους του δημόσιου βίου που ενδεχομένως θα ωφελούνταν από αυτό.

[φωτ.: π.ι., 1.iv.2016]

1.12.15

9 βιβλία για τα χριστούγεννα του 2015












ΠΟΙΗΣΗ 
~ Γιάννης Ισιδώρου, Ονειροκρίτης (για το Μέλλον της Διακυβέρνησης), εκδ. ΦΡΜΚ, 2015, 93 σελ.

Ο μαθητής, ο φοιτητής, ο συνδικαλιστής και το κομματικό στέλεχος, αλλά και το απλό μέλος, θα ανακαλύψουν τη σοφία του ονείρου και θα βρουν τη λύση στην αμηχανία που προκαλεί η αντιμετώπιση της δημόσιας λήψης ευθύνης. Αυτό μας υπόσχεται η Εισαγωγή, και τα 71 λήμματα (σε καθένα, προηγείται η εξήγηση, έπεται παράδειγμα ονείρου) του βιβλίου, το τεκμηριώνουν. Φερειπείν, αν δεις “Μαξιλάρι”: “Το λευκό μαξιλάρι συμβολίζει την επιτυχία των στόχων σου και την έκλειψη κάθε διαμάχης, το σκληρό μαξιλάρι τον κίνδυνο. [] Η μάνα μου ανέβαζε από το πηγάδι τον κουβά αργά και βασανιστικά. [] Όταν ο κουβάς πρόβαλε στο φως, είχε στριμωγμένο μέσα του ένα ολόκληρο αφράτο μαξιλάρι. [] “Το πηγάδι στέρεψε!”” Ή αν δεις “Κελάρι”: “Η ηγεσία δεν είναι διαχρονική”. 'Η, πάλι, “Γλάστρα”: “Οι γερασμένες αξίες χρειάζονται ανανέωση. [] Η κόρη μου ήταν ντυμένη για την παρέλαση και πίσω της έσερνε με πάνινο λουρί μια πλατφόρμα με ροδάκια, που πάνω της υπήρχαν πολλών λογιών φυτά σε γλάστρες []: “Τα βρήκα ξεκούρδιστα στο ασανσέρ. Είναι του κολυμβητή.”


~ Στέφανος Παπαδόπουλος, Η Μαύρη Θάλασσα (πρωτότυπο – μαζί με μτφρ. από τα αγγλικά, της Κατερίνας Αγγελάκη-Ρουκ), εκδ. Καστανιώτη, 2015, 117 σελ.
 
Δίγλωσση έκδοση του τρίτου ποιητικού βιβλίο του Σ.Π., Έλληνα που ζει κυρίως στην Αμερική και γράφει στα αγγλικά. Αυτή η σειρά πενηνταενός σονέτων με θέμα τον Εύξεινο Πόντο –θάλασσα και βουνά– και τις τύχες των κατοίκων του, Ποντίων και Τούρκων, πριν, κατά την διάρκεια, και μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών το 1923, βραβεύθηκε στις ΗΠΑ το 2014 με το Jeanette Haien Ballard Writer's Prize, ετήσιο βραβείο για “νέο συγγραφέα αποδεδειγμένης αριστείας στον ποιητικό ή στον πεζό λόγο”. Η Μελάνθη, ο Αριστοτέλης, ο Αλέκος, ο Πασάς της Κερασούντος, μια Τσερκέζα πόρνη, ο ίδιος ο ποιητής, και άλλοι, μιλούν στα ποιήματα αυτά, όπου ακούγονται ωστόσο και παλαιότεροι απόηχοι, μέχρι και του Ξενοφώντος. Η ελληνική μετάφραση μάς βοηθά να απολαύσουμε την λεκτική ευστοχία του πρωτοτύπου, το σφιχτό πλάσιμο των –ποιητικώς απολύτως σύγχρονων– σονέτων, την πρωτοτυπία και την ένταση των εικόνων, την ευρηματική αφήγηση. Μια μέρα όλα τα σκόρπια βαπόρια αραγμένα στο λιμάνι / θα βουλιάξουν με τα κουφάρια τους όλο τρύπες. / μεσ' απ' αυτές του φεγγαριού το φορτίο θα λάμπει / στον κρύο βυθό όπου τίποτα δεν σαλεύει.
  
~ Γ.Χ. Ώντεν, Πένθιμο μπλουζ (μτφρ.: Ερρίκος Σοφράς), εκδ. Κίχλη, 2015, 81 σελ. 
Ποτέ δεν κάναν λάθος για τον πόνο / Οι Παλιοί Δασκάλοι: πόσο καλά είχαν νιώσει τη θέση του / Μες στην ανθρώπινη ζωή. πώς φτάνει και μας βρίσκει / Την ώρα που ο άλλος τρώει ή ανοίγει ένα παράθυρο ή έστω περπατάει βαριεστημένα. Μια “προσωπική ανθολογία” από τα περίπου τετρακόσια ποιήματα του Γ.Χ.Ω. (1907-1973), που υπήρξε ο σημαντικότερος Βρετανός ποιητής μετά τον (πολιτογραφημένο Βρετανό) Έλιοτ, εγκαινιάζοντας νέα εποχή στην αγγλόφωνη ποίηση (εποχή που δεν έκλεισε ακόμη). Ο Ε.Σ. επιλέγει οκτώ από τα σαρανταπέντε ποιήματα της συλλογής Μια άλλη φορά (1940), και τα συμπληρώνει με τέσσερα ακόμη, από ισάριθμα άλλα βιβλία. Σε παραδοσιακή μορφή –την οποία βεβαίως σέβεται η μετάφραση– ή σε ελεύθερο στίχο, συναντούμε εδώ μερικά από τα καλύτερα και δημοφιλέστερα ποιήματα του Ώντεν (και του αγγλόφωνου 20ου αιώνα), όπως το “Musée  des Beaux Arts”, “Στη μνήμη του Γ.Μπ. Γέητς”, “Νανούρισμα”, “Πένθιμο μπλουζ”. Κόψτε τα τηλέφωνα, πάψτε τα ρολόγια, / Το πιάνο κλείστε, πνίξτε τύμπανα και λόγια, / Δώστε ένα κόκαλο στο σκύλο να ησυχάσει, / Ο θρήνος άρχισε, το φέρετρο ας περάσει. 


ΔΟΚΙΜΙΟ
  
~ Αλμπέρ Καμύ [κ.ά.], Το μέλλον του ευρωπαϊκού πολιτισμού – Συζήτηση στρογγυλής τραπέζης υπό την προεδρία του Άγγελου Κατακουζηνού (μτφρ.: Ν. Καρακίτσου-Ντουζέ & Μ. Κασαμπάλογλου-Ρομπλέν), εκδ. Πατάκη, 2014, 239 σελ.

Σε μιαν άλλη κρίσιμη εποχή –το 1955– Έλληνες λόγιοι προσκαλούσαν έναν ξένο διανοούμενο κορυφαίου ήθους και διανοίας – και συνδιαλέγονταν μαζί του: ο 'οικοδεσπότης', ελλόγιμος ιατρός, Άγγελος Κατακουζηνός, οι Φ. Βεγλερής, Γ. Θεοτοκάς, Ε. Παπανούτσος, Κ. Τσάτσος, Ν. Χατζηκυριάκος-Γκίκας (με εισηγήσεις τους), και άλλοι (με ερωτήσεις). Στην αξιοπρόσεκτα φροντισμένη αυτή έκδοση –με πρόλογο και επίμετρο (της Σ.Ε. Πελοποννησίου-Βασιλάκου), εισαγωγή (της Ξ.Δ. Μπαλωτή), σημειώσεις, και αρχειακό υλικό από το Ίδρυμα Α. & Λ. Κατακουζηνού– απολαμβάνουμε και διδασκόμαστε από την ποιότητα της –περισσότερο επίκαιρης δεν γίνεται– συζήτησης. Περί την αρχή, ο Καμύ λέει: Η ελευθερία έχει ένα όριο [που] βρίσκεται στη δικαιοσύνη, δηλαδή στην ύπαρξη του άλλου και στην αναγνώρισή του, και [] το όριο της δικαιοσύνης βρίσκεται στην ελευθερία, δηλαδή στο δικαίωμα του ανθρώπου να υπάρχει, όπως ακριβώς είναι στους κόλπους ενός κοινωνικού συνόλου. Και προς το τέλος: Προς το παρόν, η Ευρώπη απειλείται αρχικά από τις ευρωπαϊκές ιδέες []. Μου φαίνεται ότι αυτό αντιπροσωπεύει (ταυτόχρονα με μιαν ανησυχία για το μέλλον, φυσικά) ένα στοιχείο εμπιστοσύνης. 

~ Δημήτρης Ι. Κυρτάτας, Το παράπονο της Βρισηίδας (Έρωτας, επιθυμία και εγκράτεια στην ελληνική και τη ρωμαϊκή αρχαιότητα), εκδ. του Εικοστού Πρώτου, 2015, 161 σελ. 
Κάθε βιβλίο του Δ.Κ. προξενεί λαχτάρα σε όσους ευτυχείς έχουν ήδη εθισθεί στα κείμενά του: στα θέματα, την διαχείρισή τους, και το ύφος του μαζί, αξεδιάλυτα. Αναπόφευκτα, το ίδιο συμβαίνει και με τούτο, με το οποίο επιστρέφει στην προσφιλή περιοχή του των ηθών κατά την αρχαιότητα (το προηγούμενο αφορούσε την δημοκρατία της κλασσικής Αθήνας). Αποτελείται από πέντε κεφάλαια, οι πρώτες μορφές των οποίων γράφτηκαν από το 2000 έως το 2013. Με τις ομηρικές αφηγήσεις να μην είναι ποτέ μακρυά, είτε ως πηγή, είτε ως αναφορά, εξετάζεται ο έρωτας στις διάφορες φάσεις (π.χ. επιθυμία, εγκράτεια) και εκφάνσεις του (π.χ. πορνεία, γάμος, μοιχεία), το πώς αυτός δύναται να ανακύψει μετά από ένα ναυάγιο (στο νησί της Κίρκης ή στην Εύβοια), αλλά και η σχέση του με τον πόλεμο – στον μύθο και την ιστορία. Όπως ήταν ήδη διαπιστωμένο από την αρχαιότητα, ένας μύθος κρύβει κάποτε μεγαλύτερη αλήθεια από το βεβαιωμένο περιστατικό, ιδίως όταν θέλουμε να αναπαραστήσουμε κοινωνικούς θεσμούς, συμπεριφορές και συναισθήματα. 

~ Giovanni Sartori, Η δημοκρατία σε 30 μαθήματα (μτφρ. από τα ιταλικά: Σώτη Τριανταφύλλου), εκδ. Μελάνι, 2015, 110 σελ. 
Το παράδοξο είναι ότι το οικονομικό σύστημα της αγοράς, που για περίπου διακόσια χρόνια προωθούσε τη φιλελεύθερη δημοκρατία, τώρα τ[ην] απειλεί με επιταχυνόμενους ρυθμούς. Μια περιβαλλοντική κατάρρευση μπορεί να συμπαρασύρει την ελεύθερη πολιτεία. Δημοκρατία 'δι' αρχαρίους'; Κάθε άλλο. Ναι μεν πρόκειται για 30 'απλά' 'μαθήματα', που ξεκίνησαν ως πεντάλεπτες εκπομπές για την ιταλική τηλεόραση, όμως ο συγγραφέας τους είναι αξιολογότατος επιστήμων και δεινός μελετητής του ζητήματος. Έτσι, τα ολογοσέλιδα αυτά κείμενα τέρπουν με το λιτό τους ύφος, ενώ συγχρόνως ερεθίζουν με την εκλεπτυσμένη προκλητικότητά τους, καλούν σε γόνιμη σκέψη, φωτίζουν την καθημερινότητα με σοβαρότητα λόγια αλλά εύληπτη. Το δε θέμα διευρύνεται έως, για παράδειγμα, την σχέση της δημοκρατίας με το Ισλάμ, με τις 'αγορές', την 'ανάπτυξη', την πολυπολιτισμικότητα, κ.ά.. Είναι αλήθεια –δεν υπάρχει αμφιβολία– ότι η Δύση είναι κοσμική, άρα δεν αναλαμβάνει κατακτητικούς θρησκευτικούς πολέμους: ο Χριστιανισμός δεν είναι πια θρησκεία ισχύος και επιθετικότητας. Αντιθέτως, το Ισλάμ εισβάλλει στη Δύση ως πολιτιστικός εισβολέας εγείροντας μια πολύ σοβαρή απειλή. Η δική μου ιδέα είναι ότι άθελά μας οι πρώτοι εισβολείς είμαστε εμείς.

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

~ Αχιλλέας Κυριακίδης
, Μουσική και άλλα πεζά (1973-1995), εκδ. Πατάκη, 2015, 408 σελ.
 
Προσηλώσου. Εδώ είναι οι λέξεις, δε χάνονται. Με τη σωστή κατάνυξη, θα τις βρεις. Τόμος όπου συλλέγονται –ή επιλέγονται– πεζά από εκδόσεις 23 ετών του ιδιαίτερου αυτού πεζογράφου (γνωστού και ως μεταφραστή, αλλά και ως σκηνοθέτη κινηματογράφου). Φυσάει, κι η φωτογραφία κουνιέται. Σαν μπαλωμένη οθόνη καλοκαιρινού των προαστίων, που λες καμιά φορά τώρα θα φύγει, τώρα θα σηκωθεί ψηλά σαν αερόστατο και θα τους πάρει όλους μαζί της, όλους, προκομμένους κι επικίνδυνους, και θα μείνουν οι ιππότες με υψωμένο το κοντάρι κι η γυναίκα με την προδοσία μετέωρη. Το ύφος προσαρμόζεται –χαμαιλεοντικά και πειστικότατα– κατά το είδος του πεζού (φανταστικό, νουάρ, ψευδο-εγκυκλοπαιδικό ή -ιστορικό, κ.ο.κ.), η λέξη αστράφτει (και, ενίοτε, βροντά), το χιούμορ –είτε 'απλό', είτε μαύρο– φουσκώνει κάτω από την επιφάνεια. Ανασηκώθηκε με κόπο και κοίταξε εκεί που δεν έβλεπε. Δεν μπορείς να εισέλθεις στη Βασιλεία των Ουρανών, είπε η Φωνή, γιατί δεν μπορείς να συγχωρεθείς. Και δεν μπορείς να συγχωρεθείς, γιατί δεν έχεις κάνει στη ζωή σου ούτε μία αμαρτία. 
  
~ Μαρία Πολυδούρη, Ρομάντσο και άλλα πεζά (εισ. - επιμ.: Χ. Ντουνιά), εκδ. Εστίας, 2014, 276 σελ. 
Αφού πρώτα μάς παρέδωσε την ποίηση της Πολυδούρη –πέρα απο εκτενώς και χρησιμότατα σχολιασμένη– αποκαθαρμένη από τις σκόνες του καρυωτακισμού και φωτισμένη από την αυγή του μοντερνισμού, η Χριστίνα Ντουνιά επανέρχεται για να αποκαταστήσει και να αναδείξει τα πεζά της: το μόνο της μυθιστόρημα, το Ρομάντσο, ημερολογιακές καταγραφές, αυτοβιογραφικές σελίδες, επιστολές, και άλλα. Η διακριτική και πολύτιμη επιμελητική εργασία ολοκληρώνει το καλλιτεχνικό πρόσωπο της Μ.Π.. Επήρα το ψαλίδι κι έκοψα γύρω στο λαιμό τον καταρράχτη των μαύρων μαλλιών, η πρώτη ετοιμασία για την καταστροφή που την περίμενε. Αν είναι αναμενόμενο, πρωτίστως να κερδίζει το αναγνωστικό κοινό το πρωτοποριακό και σφύζον από ατίθασο χιούμορ Ρομάντσο –που γράφτηκε στο Παρίσι και δεν ευτύχησε να βρει εκδότη ζώσης της συγγραφέως του και παρά τις προσπάθειές της– άλλες σελίδες δεν υπολείπονται σε τέχνη κι ενδιαφέρον. Το ίδιο ερώτημα σβήνει στα μάτια μας όταν τυχαία συναντηθούμε στο δρόμο. Μ' αντιπερνάμε χωρίς καμμιά δύναμη να πάρουμε το δρόμο που αφήσαμε. 
  
~ Γιώργος Συμπάρδης, Μεγάλες γυναίκες, εκδ. Μεταίχμιο, 2015, 103 σελ. 

Με όλο και πιο λεπτά τεχνουργημένο ύφος, με συνεχώς πυκνούμενη μαεστρία, ο Γ.Σ. –και στο τέταρτο αυτό βιβλίο του– πλέκει ιστορίες με τα απλούστερα, τα πιο καθημερινά, γύρω μας ευρισκόμενα, υλικά. Όμως το οικείο διαρκώς γλιστρά προς το ανοίκειο, πριν επιστρέψει ανεπαίσθητα στη θέση του. ο ρεαλισμός του είναι αυτός της λοξής ματιάς. Με το πέρας του βιβλίου, έχουν συμβεί ανυπολόγιστα –ανομολόγητα– πολλά. όμως χάρη στην μειλίχια γλώσσα, τους σοφά –δηλαδή με φυσικότητα– διεσπαρμένους υπαινιγμούς, μοιάζει όλα να στέκουν όπως, όπου, και πριν, σ' έναν υποδορίως αναποδογυρισμένο κόσμο. Και τότε τον είδε που σηκώθηκε όρθιος και τρόμαξε, τον είδε που άπλωσε το χέρι και πίστεψε ότι τώρα, να, θα τη χτυπήσει κι αντί να τη χτυπήσει της έπιασε με δυο δάχτυλα τα μάγουλα και: “Χαμπάρι δεν πήρες, κυρα-δασκάλα, αλλάξανε οι καιροί και θα μείνεις στην ίδια τάξη, μετεξεταστέα – το ξέρεις;” της είπε. Π.Ι.


– όπως δημοσιεύθηκαν στο τεύχος Δεκεμβρίου 2015 του "The Books' Journal". Η φωτ. από εδώ.