1.12.20

11 βιβλία για τις γιορτές 2020


 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ΔΟΚΙΜΙΟ

 

~ Ρενάτα Λαβανίνι, Γύρω στον Καβάφη, ΜΙΕΤ, 253 σελ.

 

Της οφείλουμε χάριτες και ίσως να την γνωρίζουμε κυρίως για το σπουδαίο έργο της έκδοσης των Ατελών ποιημάτων του Κ.Π. Καβάφη. Αλλά, φυσικά, η Ρ.Λ. είναι μια συνεπής μελετήτρια του καβαφικού έργου, και στον παρόντα τόμο διαβάζουμε 15 άρθρα και μελέτες της τής περιόδου 1974-2008, που “προέκυψαν από παρατηρήσεις και σκέψεις”, όπως σημειώνει η ίδια, “για τις οποίες έδινε αφορμή η καθημερινή εξοικείωσή μου με το έργο του ποιητή”: κείμενα για συγκεκριμένα ποιήματα, για την σχέση του Καβάφη με άλλους ποιητές (τον Βέλγο σύγχρονό του Ζωρζ Ροντενμπάκ, τον Γάλλο Τεοντόρ ντε Μπανβίλ, ή τον Κωνσταντινουπολίτη Αθανάσιο Χριστόπουλο), για την πρόσληψη του καβαφικού έργου από τους κατοπινούς (τον Σεφέρη ή τον Καταλανό μεταφραστή του, Αλέξη Εουδάλδ Σολά). 

 

 

~ Παντελής Μπουκάλας, Κόκκιν' αχείλι εφίλησα – Το ταξίδι του φιλιού και ο έρωτας σαν υπερβολή, Άγρα, 843 σελ.

 

Ο τρίτος –αισίως– τόμος της μνημειώδους μελέτης τού Π.Μ., μετά την πρισματική εξέταση του γλωσσικού σφρίγους του δημοτικού τραγουδιού, και την εστίαση στον πόθο και τον φόνο στην θεματολογία του –στους δύο πρώτους τόμους–, μάς κερνά 543 ολωσδιόλου συναρπαστικές σελίδες (χώρια οι πλούσιες σημειώσεις και η ογκώδης βιβλιογραφία) για διάφορες εκδοχές τού έρωτα: το εμβληματικό του κόκκινο χρώμα· την θέση του εντός της Φύσης· τον θρίαμβό του ως ανατροπέα· τις 'ανόσιες' εκδοχές του· την σχέση του, τέλος, με το μαύρο της μελαγχολίας. Γι' άλλη μια φορά, αυτό το ευφρόσυνα ξέφρενο ταξίδι στην ποίηση του δημοτικού τραγουδιού, διανύει –χάρη στον μοναδικό συνδυασμό λόγιας εμβρίθειας και ποιητικής μαεστρίας τού Π.Μ.–, παρασύροντάς μας, το διάστημα από τον Σοφοκλή ώς τον Ρίλκε, και από τον Ησαύ ώς τα ρεμπέτικα.

 

 

~ Σταύρος Ζουμπουλάκης (επιμ.), Τ.Κ. Παπατσώνης – το κριτικό και δοκιμιακό έργο του, Λόγος / Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος, 102 σελ.

 

Ενώ σκανδαλωδώς εκκρεμεί η έκδοση τουλάχιστον ενός ακόμα τόμου με ποιήματα αυτού του μεγάλου και πρωτοπόρου ποιητή μας, καθώς και η επανέκδοση (και συμπλήρωση με επιπλέον τόμους) του δοκιμιακού του έργου, το ενδιαφέρον μελετητών και αναγνωστικού κοινού για όλες τις συγγραφικές του δραστηριότητες, ευτυχώς, ολοένα φουντώνει. Η παρούσα, εξαιρετικά ενδιαφέρουσα, έκδοση συγκεντρώνει κείμενα με τα οποία οι τέσσερις συγγραφείς τους συμμετείχαν στην ομότιτλή εκδήλωση της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος το 2018. Ο Γιάννης Δημητρακάκης εξετάζει την θέση της γαλλικής ποίησης στα δοκίμια τού Τ.Π..· ο Βασίλης Μακρυδήμας την αντιμετώπισή του του καβαφικού έργου· ο Βασίλης Βασιλειάδης την ιδιοπροσωπία του ως κριτικού· και ο Βασίλης Λέτσιος την σχέση του με το έργο του Έντγκαρ Άλλαν Πόε.

 

 

~ Δημήτριος Καπετανάκης, Έργα – Τόμος Πρώτος: Τα Δημοσιευμένα (1933-1944), Βιβλία Α' και Β', εισαγ. - φιλ. επιμ.: Εμμανουέλα Κάντζια, ΜΙΕΤ, 469 + 383 σελ.

 

Σε τι να πρωτοσταθεί κανείς, σχετικά με τον 'διάττοντα αστέρα' Δ.Κ. (Σμύρνη, 1912 – Λονδίνο, 1944); Στον βίο, στην πολυμάθεια, στο εύρος της συγγραφικής εργασίας του – από ποιήματα μέχρι θέατρο· μελέτες και δοκίμια, λογοτεχνικά και φιλοσοφικά· μέχρι κριτική για όλων των ειδών τα λογοτεχνικά αλλά και εικαστικά έργα (και όλα αυτά στα ελληνικά και τα αγγλικά)· μεταφράσεις από τα γερμανικά προς τα ελληνικά και από τα ελληνικά προς τα αγγλικά; Πτυχιούχος Πολιτικών και Οικονομικών Επιστημών της Νομικής Αθηνών και διδάκτωρ Φιλοσοφίας (το 1936, με άριστα) της Χαϊδελβέργης, μέλος του Κύκλου του Συκουτρή, μετοικώντας στην Αγγλία το 1939, γίνεται αμέσως ενεργό μέλος κύκλων σημαντικών διανοουμένων και καλλιτεχνών. Βυθιζόμαστε ευγνώμονες στην ανάγνωση – και αναμένουμε με ανυπομονησία και τον Δεύτερο Τόμο, πάλι χάρη στην αφοσίωση τής Ε.Κ..

 

 


 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

 

~ Βέρνερ Χέρτσογκ, Οδοιπορία στον πάγο / Μόναχο-Παρίσι, 23 Νοεμβρίου-14 Δεκεμβρίου 1974, μτφρ.: Γιάννης Καλλιφατίδης, alloglotta, 173 σελ.

 

Στα τέλη Νοεμβρίου τού 1974 μού τηλεφώνησε ένας φίλος από το Παρίσι και μου είπε ότι η Λόττε Άισνερ είναι βαριά άρρωστη και ότι μάλλον θα πεθάνει. [] Φόρεσα ένα μπουφάν, πήρα μια πυξίδα κι έριξα σ' ένα σακίδιο τα απαραίτητα.  [] Ακολούθησα την πιο ευθύγραμμη διαδρομή για το Παρίσι, με την ακλόνητη πίστη ότι θα έμενε ζωντανή, αν κάλυπτα την απόσταση με τα πόδια. Έτσι ανοίγει το “Εισαγωγικό σημείωμα” του συγγραφέα, κινηματογραφιστή Β.Χ.. Στο Ντομρεμύ επισκέφτηκα το σπίτι της Ζαν ντ' Αρκ. [] Έχει υπογράψει με το όνομα “Jehanne”, αν και πιθανώς κάποιος άλλος οδηγούσε το χέρι της. Ημερολόγιο, οδοιπορικό, μαζί και τεκμήριο αγάπης και θαυμασμού, που κλείνει με την μαγική φράση: “Ανοίξτε το παράθυρο”, είπα, “εδώ και μερικές μέρες μπορώ και πετάω”.

 

 


 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ΠΟΙΗΣΗ

 

 

~ Στέφανος Κακλαμάνης, Η κρητική ποίηση στα χρόνια της Αναγέννησης (14ος-17ος αι.): Εισαγωγή (τ. 1) και Ανθολογία (τ. 2 και 3), ΜΙΕΤ, 288 + 645 + 758 σελ.

 

Υγιέ, το φως τσ' ημέρας μου κ' ήλιε των αμματιώ μου. Πόσο καλά γνωρίζουμε τον πλούτο αλλά και την σημασία της Αναγεννησιακής ελληνικής ποίησης, όπως γράφτηκε στην Κρήτη από τον 14ο έως τον 17ο αιώνα; Ο Σ.Κ. αναλαμβάνει όχι μόνο να μας ξεναγήσει στην εποχή, το πολιτισμικό περιβάλλον, και τους ποιητικούς καρπούς της, με την γλαφυρότατη Εισαγωγή του κι έναν κατατοπιστικότατο χρονολογικό πίνακα 32 σελίδων, αλλά μας προσφέρει και μιαν εκτενή, δίτομη Ανθολογία όπου παρουσιάζονται 68 έργα 46 ποιητών, πλαισιωμένα από βιογραφικά σχεδιάσματα των ποιητών και ειδικότερα, ανά έργο, εισαγωγικά σημειώματα. Η πολύτιμη αυτή έκδοση –χαρακτηριστική τής αξίας του ΜΙΕΤ– συνοδεύεται όχι μόνον, φυσικά, από γλωσσάριο και ευρετήριο, αλλά και από εικονογραφική τεκμηρίωση. Ω κόσμε πλάνε κι άδικε και ψεύτη, / γης ανθρωπογελούσα, ματωμένη. 

 

 

~ Σάκης Σερέφας, 164 – (ποιήματα 1983-2013), Νεφέλη, 289 σελ.

 

Σαν τα βόδια που αργόσυρτα μες στο σκοτάδι αποκλίνουν / και με αθέατο σχηματισμό / περνούν σκυφτά στην άλλη μέρα,/ το ποίημα πάντα προηγείται. Η συγκέντρωση της μέχρι σήμερα ποιητικής συγκομιδής τού Σ.Σ. λειτουργεί και ως υπενθύμιση της σπουδαιότητάς του, όχι μόνον ως εκπροσώπου γενιάς τού 1980, αλλά και στην σύγχρονή μας ποίηση συνολικά. Διαβάτη που γελάς γοερά στο κινητό / Οδηγέ όταν κορνάρεις στο φανάρι / Στοχάσου: ίσως να ’σαι δόλωμα πλανερό /
Για ένα παιδί που σκύβει πεινασμένο / Έναν μεζέ αυτού του κόσμου να πάρει.
Ύφος απαραγνώριστο, χιούμορ συχνά μαύρο, γλώσσα δαιμονίως ευρηματική, ευρεία θεματική, πάντα όμως καλά αγκυρωμένη στην (περιφρονημένη) 'καθημερινότητα' (που περιέχει, φυσικά, τα πάντα). Κανένας δεύρο Λάζαρος – μονάχα η Στιγμή. 

 

 

~ Κορίνα Καλούδη, Και βέβαια τούς φοβάμαι, Περισπωμένη, 39 σελ.

 

Είμαστε η τροφή τού φόβου / Μες στο σκοτάδι / στοιβαγμένοι κι άγριοι. Πρώτο βιβλίο, με μετρημένη φωνή, με σωστά και σεμνά μουσικά ζυγίσματα. Ούτε τρελοί ούτε γενναίοι / αυτοί που ζήτησαν / να βγουν από τον κύκλο // Διψάνε μόνο / κι άκουσαν τον ποταμό. Ποιήματα προς ανιόντες και κατιόντες, και προς εαυτήν. Μετά είδε το χαμόγελο / Το ίδιο ψηλό / Και την αγάπη / Πιο πυκνή η αγάπη. Σύντομα ποιήματα που –όταν αποφεύγεται η (ω πόσο ολισθηρή) γνωμική ροπή– βρίσκουν ήσυχα στόχο. Μια δυνατή ριπή τού αέρα / σήκωσε τις κουρτίνες και είδα / Όχι όλα / μα αρκετά ήταν εκεί // Χωρίς αμφιβολία / αυτά που είδα.

 

 

~ Ειρήνη Βακαλοπούλου, Τα εύφορα μέλη, Εκάτη, 24 σελ.

 

Ο σταυρός στον ουρανό / ένας τάφος στερεωμένος // μα το υδρόφυλλο σύννεφο / χειρονομίες φτιάχνει / που κόβουν στη μέση το γιορτινό τής μέρας. Τέταρτη ποιητική συλλογή, με 18 ποιήματα. Είναι η θάλασσα / η παραμόρφωση του ίσκιου / και το φωνήεν το κρατά ο βράχος. Διακριτό ύφος· λυρισμός που τανύεται ώς την μεταφυσική και τον στοχασμό· δυνατοί, αξιομνημόνευτοι στίχοι σχεδόν σε κάθε σελίδα – δεν είναι λίγο. Σκόνη τρυφερή και πολύτιμη / σε ποιο σπίτι μετέφερες το σώμα σου; Όταν μάλιστα επιτυγχάνεται το άνοιγμα του ερμητισμού σε γοητευτική αινιγματικότητα, έχουμε κάθε λόγο να σταθούμε. Έγινε χρυσάφι / το θάρρος και η πίστη / ένα φυτό γρήγορο καταρριχάται / πλούσιο / κι αποσιωπά τον θόρυβο του κόσμου.

 

 

~ Ιάκωβος Καμπανέλλης, Άκουσε τη φωνή μου κι έλα – τραγούδια και ποιήματα, φροντίδα: Θ. Φωσκαρίνης και Κ.Ι. Καμπανέλλη, Κέδρος, σελ. 317

 

Κράτα το στόμα σου κλειστό, / κράτα για σένα το σωστό / κι άσε με μένα τον κουτό / καταπώς θέλω να γλεντώ, / το χάλι μου. “Το Παραμύθι χωρίς Όνομα” σε μουσική τού Μάνου Χατζιδάκι· “Μαουτχάουζεν” σε μουσική Μίκη Θεοδωράκη· “Το Μεγάλο μας Τσίρκο” σε μουσική Σταύρου Ξαρχάκου· αυτοί οι τρεις πολυτραγουδισμένοι κύκλοι τραγουδιών του σημαντικού (θεατρικού, κυρίως) συγγραφέα Ι.Κ. θα αρκούσαν πιθανώς για να δικαιολογήσουν μιαν αυτόνομη έκδοση του στιχυργικού του έργου. Που όμως εδώ συμπληρώνεται και από τους υπόλοιπους στίχους τραγουδιών που κατά καιρούς έγραψε, και από ποιήματά του. Ρίχνω την καρδιά μου στο πηγάδι / να γενεί νερό να ξεδιψάσεις. / Σπέρνω την καρδιά μου στο λιβάδι / να γενεί ψωμάκι να χορτάσεις.

 

 

~ Ρέυμοντ Κάρβερ, Εκεί που είχαν ζήσει, ανθολ.-μτφρ.-επίμ.: Άκης Παπαντώνης, Κίχλη, σελ. 215

 

Σήμερα η καρδιά μου, σαν την εξώπορτα, / μένει ανοιχτή για πρώτη φορά εδώ και μήνες. Πενήντα επτά ποιήματα διάλεξε ο πεζογράφος και μεταφραστής Άκης Παπαντώνης από το συνολικό ποιητικό έργο τού –γνωστότερου ως διηγηματογράφου– Ρ.Κ.. Έτσι μιλάω στον εαυτό μου. / Προφέροντας τα ονόματα των πραγμάτων. Πότε διαβάζονται σαν δικά του διηγήματα-σε-στίχους· πότε, με την σύνταξη των εικόνων τους, θυμίζουν την κλασσική κινεζική ή ιαπωνική ποίηση· πότε απηχούν τον Τσέχοφ, όχι μόνο των διηγημάτων αλλά και των θεατρικών έργων: Δάκρυα κυλούσαν / όταν ένα άλογο ξεπρόβαλε μέσα απ' την ομίχλη / στην μπροστινή αυλή. Ύστερα κι άλλο, / κι άλλο. Εκείνη βγήκε έξω κι είπε / “Από πού ήρθατε, γλυκά μου άλογα;” 

19.11.20

"αναπεπταμένη" @ φλπ / 17η δεβθ

Στο Φεστιβάλ Λογοτεχνικής Περφόρμανς που επιμελήθηκε η Παυλίνα Μάρβιν στα πλαίσια της -διαδικτυακής, ελέω πανδημικού εγκλεισμού- 17ης Διεθνούς Εκθέσεως Βιβλίου Θεσσαλονίκης (19-29 Νοεμβρίου 2020), συμμετείχα με την βίντεο-περφόρμανς "Αναπεπταμένη", πάνω σε ένα ποίημα από το τέταρτο ποιητικό βιβλίο μου, Ρινόκερως (εκδ. Καστανιώτη, 2020):

 


 

«Αναπεπταμένη. Ένα ερώτημα προς τη Βιρτζίνια Γουλφ» του Παναγιώτη Ιωαννίδη 

Η Βιρτζίνια Γουλφ ξεκίνησε, μια ανοιξιάτικη μέρα του 1941, να συναντήσει τον ποταμό Ουζ. Τι συνέβη εκεί. 

ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ: 

~ Παναγιώτης Ιωαννίδης: κείμενο από το βιβλίο «Ρινόκερως» (Εκδ. Καστανιώτη 2020), performance/ήχος/εικόνες/βίντεο
~ Γιάννης Ισιδώρου, Γιάννης Σαρηγιαννίδης, Neda Monk: αρχικό βίντεο και φωτογραφία. 

ΟΡΓΑΝΩΣΗ: ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

11.11.20

Η επαναστατικότητα της τέχνης

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Η συνεπής, διαρκής επαναστατικότητα της τέχνης

Ό,τι απλώς εξεγείρεται, δεν ανασυστήνει· δεν ανασυντάσσει τον ορατό και αόρατο, τον ρητό και σιωπηρό, κόσμο· είναι μόνον χειρονομία εναντίον του. Δεν είναι τέχνη· είναι απλώς αυτοέκφραση. Η ποίηση που απλώς εξεγείρεται, είναι ατελής. Η ολοκληρωμένη τέχνη είναι διαρκώς επαναστατική στην ουσία της· ενίοτε και στην μορφή της. Δεν αρκείται στην εκπυρσοκρότηση, δεν συγκρούεται απλώς, δεν καταρρίπτει μόνο: εγκαθιδρύει χώρο απεριόριστης πνευματικής ελευθερίας, οικοδομώντας ταυτοχρόνως εντός του, βάσει των δικών της ιδεών για την πραγμάτωση της ελευθερίας αυτής (που δεν αποκλείεται να μοιάζουν με παλαιότερες, ή να χρησιμοποιούν στοιχεία τους). Δηλαδή επαναστατεί. Αυτή η διεκδίκηση, η διάνοιξη, και η πραγμάτωση μιας δίχως φραγμούς ελευθερίας είναι η αενάως επαναστατική φύση της τέχνης. Και, ενίοτε, η τέχνη επαναστατεί και μορφικά: απορρίπτοντας παλαιούς τρόπους και επιβάλλοντας νέους (που μπορεί να τους εμπνέεται από ξεχασμένες ή ξένες πηγές).

Η επαναστατικότητα, λοιπόν, της εντελούς τέχνης συνίσταται στην –κατά τα φαινόμενα– παράδοξη σύζευξη της λεπτολόγου και στοχαστικής δημιουργίας (εν αντιθέσει προς την εκρηκτική, παρορμητική, εξεγερτική αυτο-έκφραση) με την διατράνωση ενός ατέρμονου πεδίου ελευθερίας: πεδίου που η τέχνη ταυτοχρόνως απαιτεί, διεκδικεί, διανοίγει, και περιφρουρεί. Η τέχνη, δηλαδή, δεν είναι μόνον κίνηση εναντίωσης και κατάρριψης (εξέγερση) – είναι επίσης, και πρωτίστως, απόφαση και περάτωση νέου κτισίματος. Εκεί έγκειται η επαναστικότητά της.

Η σε διάφορες περιόδους και συνθήκες (π.χ. υπό ολοκληρωτικά καθεστώτα ή χάριν θεωρητικών υποθέσεων και διεκδικήσεων) απαίτηση να συνταχθεί ή να αντιταχθεί (εξεγειρόμενη) η τέχνη με πεδία εκτός του δικού της –που ασφαλώς καθορίζει αλλά και επηρεάζεται από άλλα χωρίς να συμπίπτει με αυτά· αίφνης: το πολιτικό–, δηλώνει είτε αδιαφορία και άγνοια για την ίδια την τέχνη, είτε δολιότητα: όταν ζητά από την τέχνη να εκτραπεί από το πεδίο της, ακυρώνοντας, ταυτοχρόνως, την αυτονομία και την αυταξία των άλλων. Π.χ., η πολιτικώς 'στρατευμένη' τέχνη, και ακροβατεί ως τέχνη (γιατί, στρατευόμενη, έχει απεμπολήσει την καταστατική ελευθερία της), και αφοπλίζει την πολιτική, καθώς την υποδύεται. (Κατά μοιραία ειρωνεία δε, η πολιτική –των εξεγέρσεων συμπεριλαμβανομένων– δεν χρειάζεται την τέχνη: μια χαρά τα καταφέρνει και χωρίς αυτήν.)

Την διαρκή επανάσταση της αληθoύς τέχνης, συνοδεύουν και άλλες συναφείς δημιουργικές (και όχι καταστρεπτικές) πράξεις: π.χ., η ανασύνταξη του καλλιτεχνικού κανόνα· και η αποτίμηση των σύγχρονων έργων όχι από την καθεστηκυία κριτική αλλά από την σύγχρονή τους, που τα (παρ)ακολουθεί.

Ωστόσο, δεν θεωρώ ότι υφίσταται ρήξη με την –ποιητική, αισθητική– παράδοση, ούτε στην προσωπική μου εργασία, ούτε στην σύγχρονη ελληνική ποίηση που εκτιμώ. Η παράδοσή μας περιέχει ακριβά, βαθιά κοιτάσματα από τα οποία αντλούμε: δεν ισούται με μια σκυταλοδρομία από 'γενιά' σε 'γενιά' – γιατί, όντως, λιγοστή συνάφεια με τις πλησιέστερες προηγούμενες 'γενιές' παρατηρώ. Η γενεαλογία της αξιόλογης σύγχρονης ελληνικής ποίησης είναι οπωσδήποτε συνθετότερη: περιλαμβάνει παλαιότερες Ελληνίδες ποιήτριες και ποιητές, αλλά και ξένες/ους ομοτέχνους διαφόρων περιόδων. Αυτή δε η επαναξιολόγηση του νεοελληνικού ποιητικού κανόνα και οι εκλεκτικές συγγένειες με ξένες ποιητικές φωνές, αντικατοπτρίζονται όχι μόνο στο εκάστοτε ποιητικό έργο, αλλά και στην πολιτεία σύγχρονων ποιητικών δράσεων – π.χ. του περιοδικού “ΦΡΜΚ” και των εκδηλώσεων “Με τα λόγια (γίνεται)”, για να μείνω σε δύο που γνωρίζω εκ των έσω.


~


Το κείμενο που έγραψα κατόπιν προσκλήσεως του καθηγητή Βασίλη Λαμπρόπουλου για την ιστοσελίδα του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν (ΗΠΑ) περί ποίησης και εξέγερσης "Εξέγερση / Revolt".

Η φωτ. είναι δική μου, από την σειρά "Νέα Οικονομία", Αθήνα, Μάιος 2012 .

11.10.20

louise glück _ το άδειο γυαλί

 

Λουίζ Γκλυκ (γεν. 1943, Νομπέλ Λογοτεχνίας 2020)



ΤΟ ΑΔΕΙΟ ΓΥΑΛΙ



Πολλά ζήτησα· πολλά έλαβα.

Πολλά ζήτησα· λίγα έλαβα, δεν έλαβα

σχεδόν τίποτα.


Και ανάμεσα; Κάτι ομπρέλλες ανοιγμένες μες στο σπίτι.

Ένα ζευγάρι παπούτσια στο τραπέζι της κουζίνας κατά λάθος.


Ω λάθος, λάθος – η φύση μου ήταν. Ήμουν

σκληρόκαρδη, απόμακρη. Ήμουν

εγωίστρια, άκαμπτη μέχρις τυραννίας.


Αλλά υπήρξα πάντα εκείνος ο άνθρωπος, ακόμα και στην πιο μικρή μου παιδική ηλικία.

Μικροκαμωμένη, με μαλλιά σκούρα, τ' άλλα παιδιά με τρέμαν.

Ποτέ δεν άλλαξα. Μες στο γυαλί, η αφηρημένη

παλίρροια της τύχης γύριζε

από πλημμυρίδα σε άμπωτη μες σε μια νύχτα.


Να 'ταν η θάλασσα; Αποκρινόμενη, ίσως,

σε ουράνια δύναμη; Για ασφάλεια,

προσευχόμουν. Προσπάθησα να γίνω καλύτερος άνθρωπος.

Σύντομα μού φάνηκε πως ό,τι άρχισε ως τρόμος

και ωρίμασε σε ηθικό ναρκισσισμό

θα μπορούσε ωστόσο να 'χει γίνει

πραγματική ανθρώπινη ανάπτυξη. Ίσως

αυτό να εννοούσαν οι φίλοι μου, παίρνοντάς μου το χέρι,

λέγοντάς μου πως καταλαβαίνουν

την κακοποίηση, τα απίστευτα σκατά που αποδεχόμουν,

υπονοώντας (κάποια φορά έτσι νόμισα) πως ήμουν λίγο άρρωστη

τόσα πολλά να δίνω, για τόσα λίγα.

Ενώ εννοούσαν πως ήμουν καλή (σφίγγοντάς μου με ένταση το χέρι) –

καλή, και φίλη και άνθρωπος, όχι πλάσμα για λύπηση.


Δεν ήμουν αξιοθρήνητη! Ήμουν γραμμένη με μεγάλα γράμματα,

σαν αγία ή βασίλισσα.


Όπως και να 'χει, τροφή για εικασίες ενδιαφέρουσες, όλα αυτά.

Και συνειδητοποιώ ότι το κρίσιμο είναι να πιστεύεις

στον κόπο, να πιστεύεις ότι κάτι καλό θα βγει αν απλώς προσπαθήσεις,

ένα καλό εντελώς ασπίλωτο από την διεφθαρμένη αφετηριακή παρόρμηση

να πείσεις ή να γοητεύσεις –


Δίχως αυτό, τι είμαστε;

Μια περιδίνηση στο μαύρο σύμπαν,

μόνοι, φοβισμένοι, αδύναμοι να επηρεάσουμε την μοίρα –


Τι έχουμε, αλήθεια;

Θλιβερά τεχνάσματα με σκάλες και παπούτσια,

κόλπα με αλάτι, δοκιμές επαναλαμβανόμενες, με ανάμεικτα κίνητρα,

να φτιάξουμε χαρακτήρα.

Τι έχουμε για να εξευμενίσουμε τις ισχυρές δυνάμεις;


Και νομίζω εντέλει αυτή ήταν η ερώτηση

που κατέστρεψε τον Αγαμέμνονα, εκεί στην ακτή,

με τα πλοία των Ελλήνων έτοιμα, την θάλασσα

αόρατη πέρα από το γαλήνιο αγκυροβόλι, το μέλλον

θανατηφόρο, ασταθές: ανόητος ήταν, που σκεφτόταν

ότι γινόταν να το ορίσεις. Έπρεπε να είχε πει

Δεν έχω τίποτα, είμαι στο έλεός σου.


από τις Επτά Εποχές (The Ecco Press, 2001) / https://www.poetryfoundation.org/poems/49618/the-empty-glass


μτφρ.: Παναγιώτης Ιωαννίδης


*

To ποίημα αυτό άρεσε στον Ηλία Κανέλλη, ο οποίος και μου το επεσήμανε.


1.7.20

7 βιβλία για το καλοκαίρι 2020












ΠΟΙΗΣΗ

 

~ Χάρης Γαρουνιάτης, Ροσινιόλ, εκδ. Αντίποδες, 2019, σελ. 55

“Συχνά σε ονειρεύτηκα [] να ανεβαίνεις πιο ψηλά απ' τη θέλησή μου [] για να μου ανοίξεις την πόρτα προς τον κήπο όπου τρέμω να βρεθώ”. Το εύρος της θεματολογίας του πρώτου, λίαν ευπρόσδεκτου βιβλίου του Χ.Γ. είναι μόνο μία από τις αρετές του: γιατί δεν γίνεται με όρους επίδειξης γνώσεων, και γιατί αποτελεί το έδαφος ανάπτυξης των άλλων δύο. Ευπρόσδεκτη και σπάνια, και η δεύτερη: η απουσία γλιστερού λυρισμού. “Ανάμεσά μας η ασθένεια σαν μια εκκεντρική // μορφή υγείας, όπως ανάμεσα σε δυο τραγούδια / μια διαφήμιση”. Μα τρίτη και σημαντικότερη: η παρουσία μιας ήδη ευδιάκριτης ποιητικής σκέψης, όπου πουλιά και συναφείς έννοιες (η φωνή στις διάφορες εκφάνσεις της, ο αέρας κι ο ουρανός, ...) κυριαρχούν: “Ζούμε σαν τραγούδια στον αέρα των διαμερισμάτων”. – Π.Ι.

 

~ Φοίβη Γιαννίση, Χίμαιρα, εκδ. Καστανιώτη, 2019, σελ. 185

“Ας έρθει να με βρει το απρόσμενο. Ένας άνεμος. / Κανείς δεν θα μπορέσει να πει με λέξεις / από πού πέρασε. / Μονάχα το μυρίζει.” Ποιήματα πότε λάμποντα και πότε στοχαστικά· τεκμήρια ανθρωπολογικής έρευνας της ίδιας της Φ.Γ. πλάι σε Βλάχους βοσκούς της Θεσσαλίας· λήμματα από την ευρεία αναδίφηση αρχείων και γραμματείας (αρχαίας και νέας, ελληνικής και ξένης): για την λέξη “χίμαιρα” (που σημαίνει και αίγα, κατσίκα), αλλά και για την νομαδικότητα, την ζωή των βοσκών, την διαπάλη μεταξύ θηλυκού και αρσενικού, ανθρώπου και ζώου· καταστρώνουν μια ποιητική μελέτη τανυσμένη ανάμεσα στους “Νόμους” (τους φυσικούς όρους) και την “Νομή” (τα πράγματα και το νόημα της ζωής με τα ζώα). “Τα λόγια είναι κλαδιά. / Ο τόπος αστράφτει μέσα στο χρόνο.” – Π.Ι.

 

~ Λένια Ζαφειροπούλου, Αίθουσα των χαμένων βημάτων – 26 ασκεπείς λυγμοί, εκδ. Πόλις, 2019, σελ. 50

“Πάνω από το κεφάλι μου περνά / η αστάθεια του καιρού”. Στο σημαντικό αυτό, τρίτο βιβλίο της, η Λ.Ζ., έχοντας διαβεί μέσα από την πολυτροπία (τον σκεδασμό, σχεδόν) του δεύτερου, εδραιώνει, διευρύνοντας και πλουτίζοντάς τες κατά τρόπο ζηλευτό, τις δυο αρετές που καθιστούσαν την πρώτη –βραβευμένη– εμφάνισή της ήδη αξιοπρόσεκτη: εικόνες, αφήγηση και ρητορική, έχοντας προ πολλού κατακτήσει την πύκνωση, ξεδιπλώνονται πλέον εντυπωσιακά, σχεδόν ξεδιάντροπα – τιθασευμένες όμως από έναν σπάνιας μαεστρίας έλεγχο όλων των ηχητικών ποιοτήτων του λόγου (ρυθμός και φθόγγοι). “΄Υστερα το παράθυρο θα ξεχαστεί ανοιχτό και θα φυσήξει ο τυχαίος αέρας”. Η μαρτυρική μορφή του Μαντελστάμ δίνει σκυτάλη θανάτου (και ανάστασης) σε τρεις άλλους Ποιητές διαδοχικά: στον Ορφέα, στον Λάζαρο, εντέλει στον Ιησού. “Πώς θα βουτήξεις κάθετα στην ανοιχτή πληγή του χρόνου;” – Π.Ι.

 

~ Στρατής Πασχάλης (επιλογή-επιμέλεια), Του έρωτα και της αγάπης, εκδ. Μεταίχμιο, 2019, σελ. 158

“Σαν όχλος σε πολιορκεί / σε πλησιάζει / Ο Έρωτας”. “Ποιήματα από τη Σαπφώ μέχρι τον Ρεμπώ”, ριμάρει τρυφερά παιγνιωδώς ο υπότιτλος αυτής της ανθολογίας του ποιητή και μεταφραστή Στρατή Πασχάλη (μόνο δύο μεταφράσεις είναι άλλων, επίσης εξαιρετικών ποιητών-μεταφραστών: του Παλαμά και του Καρυωτάκη). “Κοντά σου δεν αχούν άγρια οι ανέμοι”, “Η καινούρια μέρα άναβε μέσα μου προτού ξημερώσει”. Πραγματικά διαλεγμένα ένα-ένα, εξήντα δύο ποιήματα και αποσπάσματα από το έργο 39 ποιητών, Ελλήνων και ξένων, συν κάποια Δημοτικά, συνθέτουν αυτήν την δέσμη της οποίας ο καλλιτεχνικός σχεδιασμός (Βάσω Αβραμοπούλου / A4 Art Design) πρέπει επίσης να επαινεθεί. “Και το παράξενο / φως του έρωτός μου”, “Από τα μάτια πιάνεται, στα χείλια κατεβαίνει, / κι από τα χείλια στην καρδιά ριζώνει και δεν βγαίνει”. – Π.Ι.













ΔΟΚΙΜΙΟ


~ M. Klein, D.W. Winnicott, F. Fromm-Reichmann, C.R. Long, G.J. Gargiulo, J.R. Averill, Η μοναξιά – ως πάθηση και ως ικανότητα, μετάφραση: Ροζαλί Σινοπούλου, Αλεξάνδρεια, 167 σελ.

Η μοναξιά, η μοναχικότητα – και ποιαν/ον δεν ενδιαφέρει το θέμα;! Ο τόμος αυτός –πρώτος στην σειρά “Σφίγγα” των εκδόσεων “Αλεξάνδρεια”– την διερευνά, με την βοήθεια δοκιμίων από λαμπρές πέννες, ως ψυχικό, πνευματικό, και κοινωνικό φαινόμενο. Ο Βρετανός ψυχαναλυτής Ντ.Γ. Γουίννικοττ (του οποίου η σημασία ολοένα αναγνωρίζεται περισσότερο, και δικαίως) την θεωρεί “ένα από τα πιο σημαντικά σημάδια ωριμότητας στην συναισθηματική ανάπτυξη”. Οι Λονγκ και Άβεριλ εκτιμούν πως “από μια ευρεία, κοινωνική προοπτική [], τα οφέλη της μοναχικότητας συχνά υπερκεράζουν τις ζημίες της”. Και αυτή η θαυμάσια συναγωγή κειμένων κλείνει με την φράση του Τζ.Τζ. Γκαρτζιούλο: “Η απόλυτη μοναχικότητα των απεριόριστων δυνατοτήτων [] είναι ένα δώρο της φύσης που αργήσαμε να αναγνωρίσουμε”. – Π.Ι.

 

~ Σούνμιο Μάζουνο, Ζεν – ή η τέχνη της απλής ζωής, μετάφραση: Σώτη Τριανταφύλλου, σκίτσα: Harriet Lee-Merrion, Πατάκη, 223 σελ.

Θυμίζει εγχειρίδιο αυτοβελτίωσης (και είναι και αυτό) – μα οι (μία ανά δισέλιδο) “100 πρακτικές συμβουλές για μια ήρεμη και χαρούμενη ζωή” προέρχονται από τον αρχιερέα του ναού Κένκο-Τζι στην Ιαπωνία, που είναι συγχρόνως και ξακουστός αρχιτέκτων κήπων: μία από τις τέχνες που έχουν επηρεαστεί δραστικά από τον Βουδισμό Ζεν. Χωρισμένο σε τέσσερα μέρη, το βιβλίο κάνει μια ευρεία και περιεκτική ξενάγηση στις αρχές και τις πρακτικές του Ζεν, παρουσιάζοντάς τες εντέλει με την μορφή απλών συστάσεων για μικρές μεταβολές στην καθημερινότητά μας: στάση απολύτως σύμφωνη προς το πνεύμα και την άσκηση του Ζεν. Εξίσου χαρακτηριστικό (και μάλλον όχι τυχαίο) είναι το γεγονός πως η εναρκτήρια παραίνεση είναι “Βρείτε χρόνο για το τίποτα”, και η τελευταία, “Αξιοποιήστε τη ζωή στο έπακρο” – ένα και το αυτό. – Π.Ι.

 

~ recto / verso, τ. 2, Φθινόπωρο 2019, 199 σελ.

Το “εξαμηνιαίο περιοδικό δοκιμιακού λόγου”, στο δεύτερο τεύχος του, διευρύνει το πεδίο του προσεκτικά και σοφά, για να συμπεριλάβει, πέρα από 'καθαρόαιμα' (αν μπορεί να ισχύσει ο χαρακτηρισμός, για ένα τόσο πρωτεϊκό είδος) δοκίμια (όπως, μεταξύ άλλων, τις “Σχέσεις μεταξύ ποίησης και ζωγραφικής” του Γουάλλας Στήβενς, σε μετάφραση του Ορφέα Απέργη), μια σύντομη ιδιοσυγκρασιακή νεκρολογία από τον Βικτόρ Ουγκό· δύο μονόπρακτα του Μπέκεττ μεταφρασμένα από τον Νίκο Α. Παναγιωτόπουλο (το ένα, μαζί με την Ανθή Λεούση) και πλαισιωμένα από ένα “Μεταφραστικό σημείωμα” του ίδιου και ένα κείμενο του Πιερ Μισόν για τον Μπέκεττ· και επιστολές του Σεζάνν (σε μετάφραση του διευθυντή του περιοδικού, Δημήτρυ-Χρυσού Τομαρά) με εισαγωγικά κείμενα των Ρόμπερτ Γκόλντγουωτερ και Μάρκο Τρέβες. Ακριβή ύλη, σε ένα έντυπο αρμόζοντος σχεδιασμού. – Π.Ι.


[Aπό το τ. Ιουλ.-Αυγ. 2020 τού "The Books' Journal"]

17.4.20

jane hirshfield _ τίποτε απ' αυτά δεν χρειαζόταν να συμβεί



























[δημοσιευμένο στο "Βιβλιοδρόμιο" των "Νέων", Μ. Παρασκευή 17 Απριλίου 2020 - https://www.tanea.gr/2020/04/18/lifearts/by-the-book/tipote-ap-ayta-den-xreiazotan-na-symvei/]

επιμέλεια: Δημήτρης Δουλγερίδης

Tο ερέθισμα πρέπει να πιστωθεί εξαρχής στον Παναγιώτη Ιωαννίδη, που τη σύστησε στο «Βιβλιοδρόμιο». Οχι μόνο ως μεταφραστής της, αλλά και ως ευαίσθητος δέκτης της ποίησης που γράφεται σήμερα. Δεν του το είπα όταν μου έστειλε τους πρώτους στίχους της Τζέιν Χέρσφιλντ - «έχω μια στοίβα χαρτί/ μια θήκη μελάνι» -, αλλά η εσωτερική μηχανή αναζήτησης είχε ξεκινήσει ήδη τις εκτροπές από την κανονική τροχιά. Θυμήθηκα αυτομάτως τον στίχο του Σεφέρη «το χαρτί σκληρός καθρέφτης», για να ενώσει - τάχα - δύο στιγμές από την ίδια οικουμενική αγωνία της ποιητικής γραφής. Μπορεί ναι, μπορεί και όχι. Κι ύστερα πιάστηκα από ορισμένες λέξεις μέσα στα πέντε ποιήματα που μετέφρασε για να σχηματίσω στα τυφλά μια διαδρομή ως τη Χέρσφιλντ: «αλυσοδένει» (σίγουρα αυτό το ρήμα), «ελαφίνα», «να μην πουν», «διαβάσαμε, ψάλλαμε και κάηκε», «ερωδιός», «Μπαχ», «Σβάλμπαρντ». Προφανώς δεν είναι ο ασφαλέστερος δρόμος για να φτάσεις στην πηγή. Πώς μπορείς να «μάθεις» την ποιήτρια αν δεν βιώσεις τα ποιήματά της ως εμπειρίες; Φαίνεται, άλλωστε, πως μια αντίστοιχη ιδέα είναι κεντρική στην τέχνη, αλλά και τη δοκιμιογραφία της. Στο Hiddenness, uncertainty, surprise (Newcastle / Bloodaxe Poetry Lectures, 2008) ανατρέχει από τον Ομηρο ώς τον Καβάφη, τον Ρόμπερτ Φροστ, τον Οντεν κ.ά., για να καθαρίσει με το πινελάκι το χώμα από τρεις ποιητικές «ενέργειες»: την κρυπτικότητα («δεν υπάρχει παράδεισος που δεν κρύβει μέσα του το άγνωστο»), την αβεβαιότητα («εάν σκοπός της ποίησης είναι να μεγεθύνει την ανθρωπιά μέσα μας, τότε πρέπει να είναι και η ίδια αβέβαιη»), την έκπληξη («τα ποιήματα που διαρκούν είναι εκείνα που δεν χάνουν τη δύναμη να εκπλήσσουν»). 

Μέχρι να φτάσει στη συλλογή Ledger (Knopf Doubleday και Bloodaxe Books, 2020), απ' όπου ο Π. Ιωαννίδης μετέφρασε πέντε ποιήματα ειδικά για το «Βιβλιοδρόμιο», η 68χρονη Νεοϋορκέζα Τζέιν Χέρσφιλντ έχει κερδίσει μια θέση με αξιώσεις στη σύγχρονη αμερικανική ποίηση. Εχει εκδώσει άλλες οκτώ συλλογές, εκ των οποίων το Given sugar, given salt (2001) είχε φτάσει στην τελική πεντάδα για το Εθνικό Βραβείο Κριτικής (ΗΠΑ), το After (2006) ήταν υποψήφιο για το Βραβείο T.S. Eliot (Μ. Βρετανία) και το «Come, thief» (2011) για το Βραβείο PEN USA. Η ποιητική έμπνευση, εξάλλου, η αγωνία μπροστά στον αυτοσχεδιασμό, η γεωμετρία της γλώσσας, οι μεταφυσικές εικόνες την απασχολούν και στα δοκίμια που εξέδωσε, στο Nine gates: entering the mind of poetry και το Ten windows: how great poems transform the world

Όσο περιορισμένη και αν είναι η πρόσληψη από τα πέντε ποιήματα που δημοσιεύονται σήμερα, ο αναγνώστης μπορεί να περάσει στη μεγάλη εικόνα: τον ανθρώπινο κόσμο που μέσα στα ποιήματα της Χέρσφιλντ είναι αναπόσπαστο κομμάτι του φυσικού (δύσκολα λογοκρίνει κανείς εδώ μια σκέψη για την καταγωγική έμπνευση από τον Γουόλτ Γουίτμαν)· το ενδιαφέρον της για τη βιολογία και την «ενσυναίσθηση» για το φυσικό περιβάλλον που πληγώνουμε (στο «Ω, σαλίγκαρε» ειδικά ο έλληνας αναγνώστης θα αναγνωρίσει την αναφορά στο Μάτι και την προπέρσινη πυρκαγιά)· το αίσθημα αβεβαιότητας απέναντι στις φάρσες της ύπαρξης· τον μινιμαλισμό ως δόκιμο ύφος για να αποδοθεί η αναμέτρηση με το άγνωστο. 

Ακολουθεί ένα κείμενο της Τζέιν Χέρσφιλντ, βασισμένο στην ηλεκτρονική αλληλογραφία της με τον Παναγιώτη Ιωαννίδη, γραμμένο για να συνοδεύσει τις εδώ δημοσιευόμενες μεταφράσεις:

Οι άνθρωποι, στις κρίσεις και τις μεταβάσεις, διψούν για ποιήματα. Ποτέ δεν ανέμενα να γίνω ποιήτρια της δημόσιας στιγμής – αλλά τα τελευταία χρόνια, συμβαίνει όλο και περισσότερο. Η εφημερίδα του Σαν Φρανσίσκο μού ζήτησε κάτι περί αυτοπροστασίας κατ' οίκον, όπως το λέμε εδώ – ευτυχώς, είχα ήδη γράψει ένα ποίημα, μιας και δεν μπορώ καθόλου να γράφω κατά παραγγελίαν. Το δημοσίευσαν κατευθείαν, κι αμέσως ταξίδεψε πολύ και μακρυά, με τον τρόπο που σήμερα γίνεται. Μου συνέβη και διάφορα άλλα ποιήματά μου να γίνουν viral (νομίζω χρειαζόμαστε έναν άλλο όρο γι' αυτό, τώρα δα), απ' όταν άρχισε η παρούσα πανδημία. Ποιήματα γραμμένα για έναν λόγο, ξαφνικά μιλούν μες σε μιαν ολωσδιόλου άλλη περίσταση. Το ποίημα που ανοίγει το καινούργιο βιβλίο, το Κατάστιχο, “Να μην πουν”, δημοσιεύθηκε αρχικά ως ποίημα πολιτικού σχολιασμού την ημέρα της ορκωμοσίας του Προέδρου το 2017, και διαβάστηκε από σχεδόν ένα εκατομμύριο ανθρώπους μέσα σε αυτά τα συμφραζόμενα – μα το έγραψα πολύ νωρίτερα, το 2014, μόνο με την περιβαλλοντική καταστροφή κατά νου. Τώρα αυτό το ποίημα, αλλαγμένο πάλι, μιλά προς την πεισματική αδιαφορία για τον ερχομό της πανδημίας από τις 'κυβερνήσεις', την δική μου και άλλων.

Ζούμε, έτσι νιώθω, σε τρεις κόσμους τώρα – τον παλιό, τάχα-μου-κόσμο, που συνεχίζει όσο μπορεί και είναι ανάγκη. Σ' αυτόν τον κόσμο, ένα βιβλίο μου μόλις εκδόθηκε, ακριβώς μέσα στο μάτι του κυκλώνα των ειδήσεων και του κόσμου, και συνεχίζω να κάνω πράγματα γύρω απ' αυτό, αν και όχι τις δεκάδες δημόσιες συγκεντρώσεις που υπήρχαν στο ημερολόγιό μου. Ύστερα είναι ο τρέχων, τούτη τη στιγμή, ως-έχει-κόσμος, όπου μένω σε απόσταση από τους άλλους, στο μικρό σπιτάκι μου στην εξοχή, με τα πολλά παράθυρα, καταμεσής του ανθισμένου κήπου του, παίρνω τα ψώνια κάθε δυο βδομάδες, και παρακολουθώ τις ειδήσεις για αναρίθμητες τραγωδιίες ανθρώπων για τους οποίους αυτό δεν είναι ειδήσεις που “ακούς” ή “παρακολουθείς”... Κι ύστερα είναι ο κι-αν-κόσμος, αυτός που έρχεται, μα που δεν μπορούμε ακόνα να διακρίνουμε, στον οποίον τα πάντα θα έχουν αλλάξει από αυτό – αλλά πώς;

Για μένα, αυτές οι εβδομάδες, μέχρι στιγμής, έχουν υπάρξει καιρός της μετάβασης.

Για πολλούς ανθρώπους, το πιο δύσκολο πράγμα, λένε, είναι ότι νιώθουν ανήμποροι. Αν τα ποιήματά μου μπορούν να βοηθήσουν κάποιον άλλον άνθρωπο, να δράσουν ως σύντροφος ή παρηγοριά, αυτό βοηθά εμένα. Σε τούτον τον καιρό της απόστασης, οι λέξεις ταξιδεύουν ανάμεσά μας, ανάμεσα σε τόπους και χρόνους, όπως έκαναν πάντα, οικείες και άμεσες σαν το άγγιγμα από το χέρι του εραστή στο δέρμα. Τα ποιήματα υπερβαίνουν την απόσταση. Την διαψεύδουν. Φέρουν εντός τους την υπόσχεση και την πραγματικότητα της εμμένουσας σύνδεσης – του ενός με τον άλλον, και με όλους τους πέραν-του-ανθρώπου γείτονές μας σ' αυτόν τον εύθραυστο πλανήτη.”


*

Πέντε ποιήματα από το βιβλίο της Κατάστιχο (Knopf Doubleday και Bloodaxe Books, 2020)


MΙΑ ΣΤΟΙΒΑ ΧΑΡΤΙ

Έχω μια στοίβα χαρτί
μια θήκη μελάνι,

αμύγδαλα,
καφέ,
ένα φουλάρι μάλλινο να με ζεσταίνει.

Ό,τι αλυσοδένει την ψυχή,
έχω φέρει εδώ.

Ό,τι απομακρύνει την καρδιά,
έχω φέρει εδώ.

Μια ελαφίνα κάθεται στα πισινά της
κι ανασηκώνεται να φτάσει ένα μήλο,

κι ας είναι τόσα μήλα πεσμένα στο χώμα.

*

ΝΑ ΜΗΝ ΠΟΥΝ

Να μην πουν: δεν το είδαμε.
Είδαμε.

Να μην πουν: δεν το ακούσαμε.
Ακούσαμε.

Να μην πουν: δεν το γεύτηκαν.
Φάγαμε, τρέμοντας.

Να μην πουν: δεν ειπώθηκε, ούτε και γράφτηκε.
Μιλήσαμε,
ήμασταν μάρτυρες με φωνές και με χέρια.

Να μην πουν: δεν έκαναν τίποτε.
Κάναμε όχι αρκετά.

Ας πουν, μιας και κάτι πρέπει να πούνε:

Κηροζίνη – μια ομορφιά.
Κάηκε.

Ας πουν πως καθήσαμε να μας ζεστάνει,
στο φως της διαβάσαμε, ψάλλαμε,
και κάηκε.

*

ΜΕΡΑ ΠΟΥ ΑΡΧΙΖΕΙ ΒΛΕΠΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΔΙΕΘΝΗ ΔΙΑΣΤΗΜΙΚΟ ΣΤΑΘΜΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΑΝΣΕΛΗΝΟ ΠΑΝΩ ΑΠ' ΤΟΝ ΚΟΛΠΟ ΤΟΥ ΜΕΞΙΚΟΥ ΚΑΙ ΟΛΑ ΤΑ ΑΟΡΑΤΑ ΨΑΡΙΑ ΤΟΥ

Ούτε ένα απ' αυτά δεν χρειαζόταν να συμβεί.
Ούτε η Φλόριντα. Ούτε το ράμφος του ερωδιού. Ούτε το νερό.
Ούτε το αδειανό σώμα του λίμουλου, ούτε κι ο αστερίας που ζει.
Η εξέλιξη μπορεί να είχε στρίψει στη γωνία αριστερά και να 'χε πάρει άλλον δρόμο εντελώς.
Ο αστεροειδής μπορεί να είχε αστοχήσει.
Οι φλέβες του ασβεστόλιθου δεν ήταν ανάγκη να είναι ευαίσθητες στην άμμο και στις αβικέννιες.
Το ραδιόφωνο μπορεί να είχε βρει άλλη μουσική.
Οι γοφοί ενός άντρα και οι γοφοί ενός άλλου μπορεί να είχαν σταθεί πλάι πλάι
σε ένα λεωφορείο στο Αλέππο και να είχαν αλληλοαναγνωρισθεί ως αδελφοί από καιρό χαμένοι.
Το κλειδί μπορεί να είχε σπάσει μες στην κλειδαριά και το κουτί με τα καρφιά να αρνιόταν το καπάκι του.
Εγώ μπορεί να ήμουν το ψάρι που κατάπιε ο πελεκάνος.
Εσύ μπορεί να έκανες σαν το φεγγάρι που δεν έλεγε να δύσει, ώρες αφού νομίζαμε πως θα έδυε,
ώρες αφού ο ήλιος σκάλωνε μέσα στους χαμηλούς βοστρύχους των κυμάτων που έσκαγαν
υπό γωνία ορισμένη. Το φως μπορεί να μη φαγώνονταν ξανά από την μετατόπισή του.
Αν το αβάσταχτο δεν ήταν αβαρές μπορεί και να λυγίζαμε κάτω από τον πόνο
όσων δεν άλλαξαν ακόμη. Στην άλλη άκρη του κόσμου ένας άντρας τραβάει μια γυναίκα έξω απ' το νερό
– κι απ' το νερό, η υπερπλήρης βάρκα απ' όπου πήδησαν, χάθηκε εντελώς.
Απ' το νερό τραβάει έξω ένα παιδί, ύστερα άλλο. Και τα δυο ζουν και θα εξακολουθήσουνε να ζουν.
Αυτό δεν χρειαζόταν να συμβεί. Τίποτε απ' αυτά δεν χρειαζόταν να συμβεί.

*

ΤΩΡΑ ΦΤΑΝΕΙ ΣΚΟΤΑΔΙ

Κρατώ τη ζωή μου με δυο χέρια.
Περπατώ με δυο πόδια.
Δύο αυτιά αρκούν για να ακούς τον Μπαχ.

Αν τυφλωθεί απ' το ένα, ο άνθρωπος βλέπει με το άλλο μάτι.

Τώρα φτάνει μέγα σκοτάδι.
Και των δυο ματιών σκοτάδι.

Έχω ένα στόμα.
Κρατά δυο λέξεις.
Ναι, Όχι,
μέσα σ' όλες τις άλλες.

Ναι. Όχι. Όχι. Ναι.

Λέω ναι σ' αυτές τις λέξεις, ως οφείλω,
και επίσης τις αρνούμαι.

Τα δυο μου πόδια,
πλασμένα για να προχωρούν,
υπάκουα στο αδύνατον-να-ξέρεις και στο έτσι-πρέπει,
πατούν μες στον καιρό που φτάνει.

*

Ω ΣΑΛΙΓΚΑΡΕ

Κάτω απ' τους πάγους του Σβάλμπαρντ, φλέβες κάρβουνου από την Λιθανθρακοφόρο Εποχή.
Η καλή αγρότισσα εναλλάσσει τα σπαρτά της.
Δεν παραπονιούνται τα σπαρτά. Είναι η μοίρα μίσχων και δασών να εξαφανίζονται.
Πυρκαγιές πέρσι: Αυστραλία, Πορτογαλία, Ελλάδα. Φέτος: Καλιφόρνια.
Ω σαλίγκαρε, έγραψε ο Ίσσα, ανέβαινε το Φούτζι αργά, αργά.


μτφρ. ποιημάτων και κειμένου τής Τ.Χ.: Παναγιώτης Ιωαννίδης

[φωτ.: Erik Castro]